Psycholodzy międzykulturowi, jak ta badaczka w Kenii, dostarczają niezwykle istotnych danych pozwalających na sprawdzenie trafności wiedzy psychologicznej.
Chcielibyśmy też zwrócić twoją szczególną uwagę na warte odnotowania zmiany w proporcji kobiet i przedstawicieli grup mniejszościowych w ogólnej puli psychologów. Wzrasta liczba psychologów pochodzących z mniejszości etnicznych – zwłaszcza azjatyckiej, afroamerykańskiej i latynoskiej, których przedstawiciele uzyskują aż do 15% doktoratów obecnie nadawanych w dziedzinie psychologii (APA Center for Workplace Studies, 2010). Jeszcze bardziej uderzający jest nowy status kobiet jako większości wśród psychologów. W roku 1906 kobiety stanowiły jedynie 12% psychologów umieszczonych w spisie American men of science (Ludzie nauki w Ameryce; angielskie słowo men znaczy zarówno „człowiek”, jak i „mężczyzna” – aczkolwiek autorzy podręcznika zastrzegają się, że tytuł ten przywołują bez zamierzonej ironii). Do roku 1921 ten udział wzrósł do 20%. Obecnie kobiety uzyskują ponad dwie trzecie stopni doktora corocznie nadawanych przez różne uprawnione instytucje (Cynkar, 2007b; Kohout, 2001).
Choć wśród psychologów odsetek kobiet był zawsze wyższy niż wśród przedstawicieli innych nauk, kobiety nader często natrafiały na uprzedzenia blokujące ich kariery (Furumoto i Scarborough, 1986). Na przykład G. Stanley Hall – jeden z pionierów amerykańskiej psychologii – usilnie twierdził, że praca naukowa rujnuje kobiece zdrowie i powoduje degenerację kobiecych narządów rozrodczych. Niemniej już w 1905 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne wybrało swojego pierwszego prezesa płci żeńskiej – Mary Whiton Calkins. W tabeli 1.1 możesz zapoznać się z wybranymi innymi ważnymi zasługami kobiet w obszarze psychologii.
Tabela 1.1. Wybrane zasługi kobiet w psychologii
KLUCZOWE PYTANIE >
W jaki sposób psycholodzy tworzą nową wiedzę?
MYŚL PRZEWODNIA 1.3 >
Psycholodzy, podobnie jak przedstawiciele innych nauk, stosują metodę naukową do empirycznego testowania swoich hipotez.
Co różni psychologię od „zdroworozsądkowych” i innych pseudonaukowych podejść do zrozumienia człowieka? Odpowiedź brzmi: żadne z nich nie przeszło weryfikacji na podstawie metody naukowej, która jest metodą potwierdzania hipotez w wyniku kontrolowanej obserwacji. Pseudopsychologia opiera się natomiast na spekulacji, efekcie potwierdzania, anegdotach – i na ludzkiej łatwowierności.
Możesz uznać, że to snobistyczne podejście do psychologii. Dlaczego nie możemy zostawić przestrzeni dla wielu różnych sposobów rozumienia człowieka? W rzeczywistości zostawiamy. Psycholodzy chętnie witają socjologów, antropologów, psychiatrów i przedstawicieli innych nauk jako partnerów w przedsięwzięciu, jakim jest próba zrozumienia człowieka. Odrzucamy tylko te podejścia, których zwolennicy utrzymują, że dysponują „dowodami”, podczas gdy w rzeczywistości oferują jedynie anegdoty i świadectwa.
Co więc czyni z psychologii prawdziwą naukę? Powtarzamy – jest to metoda. Jak głosi nasza Myśl przewodnia w tej części rozdziału:
MYŚL PRZEWODNIA >
Psycholodzy, podobnie jak przedstawiciele innych nauk, stosują metodę naukową do empirycznego testowania swoich hipotez.
Czym jest ta wspaniała metoda? Mówiąc prosto, metoda naukowa jest sposobem poddawania hipotez obiektywnemu testowi „przyjęty–odrzucony”. Najistotniejszą cechą tej procedury testowej jest badanie empiryczne, zbiór obiektywnych informacji zdobytych za pomocą dokładnych pomiarów opartych raczej na bezpośrednim doświadczeniu, a nie samych opiniach. Z tych dowodów psychologia jako nauka, stara się ostatecznie zbudować kompletne wyjaśnienia zachowania i procesów psychicznych. W nauce te wyjaśnienia nazywamy często błędnie rozumianym pojęciem „teorie”.
Ktoś mógłby powiedzieć: „To tylko teoria”. Dla naukowca jednak teoria oznacza coś wyjątkowego. Mówiąc pokrótce, teoria naukowa jest testowalnym wyjaśnieniem zbioru faktów i obserwacji (Allen, 1995; Kukla, 1989). Oczywiście powyższa definicja odbiega od tego, w jaki sposób ludzie używają tego terminu zwyczajowo. W języku codziennym „teoria” może oznaczać sformułowaną na chybił trafił spekulację lub czysty domysł – ideę niepopartą żadnymi dowodami. Niemniej dla naukowca dobrą teorię cechują dwie atrakcyjne właściwości: (a) ma moc wyjaśniania faktów, oraz (b) istnieje możliwość poddania jej testowi. Przykłady teorii dobrze uzasadnionych obejmują teorię względności Einsteina, teorię głoszącą, że przyczyną chorób są drobnoustroje, oraz teorię doboru naturalnego Darwina.
Pod koniec tej części będziesz potrafił:
1.7. Wyjaśnić cztery podstawowe kroki składające się na naukowe testowanie idei.
1.8. Przeanalizować pięć rodzajów badań w psychologii.
1.9. Opisać tendencyjność i zagadnienia etyczne obecne w badaniach psychologicznych.
1.7. CZTERY KROKI METODY NAUKOWEJ
ZADANIE > WYJAŚNIĆ CZTERY PODSTAWOWE KROKI SKŁADAJĄCE SIĘ NA NAUKOWE TESTOWANIE IDEI
Sprawdzenie słuszności dowolnego twierdzenia naukowego wymaga czterech podstawowych kroków, które zilustrujemy na przykładzie naszego eksperymentu na temat behawioralnych skutków spożycia cukru (ryc. 1.5). Zasadniczo wszyscy naukowcy wykonują te same posunięcia, niezależnie od tego, czy ich dziedziną jest psychologia, biologia, chemia, astronomia czy cokolwiek innego. O naukowym charakterze dziedziny stanowi zatem metoda badawcza, a nie jej przedmiot.
Rycina 1.5. Cztery kroki metody naukowej
1.7.1. Postawienie hipotezy
Metoda naukowa wymaga przede wszystkim testowalnej idei lub predykcji. Naukowcy nazywają ją hipotezą. W sensie dosłownym oznacza to „miniteorię”, ponieważ hipoteza często reprezentuje pojedynczy fragment szerszego wyjaśnienia teoretycznego. Na przykład hipoteza, zgodnie z którą introwertykom podobają się ekstrawertycy, mogłaby stanowić część teorii łączącej różne komponenty romantycznej atrakcyjności. Hipoteza może też być jedynie interesującą nas odosobnioną ideą – podobnie jak w naszym eksperymencie dotyczącym wpływu cukru na zachowanie dzieci.
Żeby hipoteza była testowalna, musi być potencjalnie falsyfikowalna – czyli wyrażona w takiej postaci, żeby można było wykazać jej prawdziwość lub nieprawdziwość. Zilustrujmy to na przykładzie hipotezy zakładającej, że cukier powoduje nadaktywność u dzieci. Moglibyśmy ją sprawdzić, podając dzieciom cukier, a następnie obserwując skutki tego w postaci zmian poziomu ich aktywności. Jeśli nie stwierdzimy żadnego wpływu, to hipoteza zostaje sfalsyfikowana. Hipoteza nie byłaby falsyfikowalna, gdybyśmy wyrazili jedynie sąd dotyczący wartości – na przykład, że cukier jest „zły” dla dzieci. Celem nauki nie jest wyrażanie sądów dotyczących wartości, nie może ona też odpowiedzieć na pytania, których nie sposób być sprawdzić empirycznie. W tabeli 1.2 przedstawione zostały inne pytania, na które nauka nie może udzielić odpowiedzi.
Tabela 1.2. Na jakie pytania metoda naukowa nie może odpowiedzieć?
Metoda naukowa nie nadaje się do uzyskania odpowiedzi na pytania, których nie można sprawdzić za pomocą obiektywnego