Freud był prawdopodobnie trudnym mentorem, prowokującym wielu ze swych uczniów do odcięcia się i opracowania własnej teorii. Zarówno idee Freuda, jak i wszystkie neofreudowskie koncepcje wyrosłe na gruncie jego twierdzenia, że psychika, a zwłaszcza nieświadomość, jest rezerwuarem energii (sił napędowych) osobowości, określamy jako psychodynamiczne. Jak utrzymuje psychologia psychodynamiczna, ta energia stanowi podstawę naszej motywacji.
Pierwszym i najbardziej znanym reprezentantem podejścia psychodynamicznego jest oczywiście Sigmund Freud, którego system został nazwany psychoanalizą. Wyjściowo pomyślana jako medyczna technika leczenia zaburzeń psychicznych, psychoanaliza kładzie nacisk na sny, na tzw. freudowskie pomyłki, czyli przejęzyczenia i czynności pomyłkowe, oraz na swobodne skojarzenia służące gromadzeniu wskazówek co do nieświadomych konfliktów i „gorszące” pragnienia, które – jak się uważa – podlegają cenzurze ze strony świadomości. Psychoanalitycy mogliby na przykład zinterpretować czyjeś wzorce zachowania oparte na samooszukiwaniu się – takie jak prokrastynacja – jako motywowane nieświadomym lękiem przed porażką.
Podobnie jak Freud, dziś większość psychoanalityków to lekarze mający specjalizację z psychiatrii i intensywny trening w zakresie metody Freuda. Jednakże ci praktycy nie są jedynymi, których aspiracją jest wyjaśnienie psychiki człowieka jako całości. Zainteresowanie ogólnym zrozumieniem osobowości jest wspólne dla dwóch innych podejść: psychologii humanistycznej oraz psychologii cechy i temperamentu. Dlatego połączyliśmy te trzy podejścia pod wspólnym mianem perspektywy holistycznej.
W odpowiedzi na psychoanalityczny nacisk na grzeszne siły nieświadomości psycholodzy humanistyczni przyjęli odmienny punkt widzenia.
Radykalnie nowa idea rozwinięta przez psychologów humanistycznych polegała na podkreśleniu znaczenia pozytywnej strony naszej natury, w tym ludzkich zdolności, rozwoju i indywidualnego potencjału.
Pod wpływem Abrahama Maslowa i Carla Rogersa psycholodzy humanistyczni zaproponowali model ludzkiej natury deklarujący istnienie wrodzonych potrzeb wzrostu i dobroci, podkreślający także wolną wolę, którą mogą się kierować ludzie, podejmując wybory kształtujące ich życie (Kendler, 2005).
Zgodnie z poglądem humanistycznym twoje pojęcie Ja i samoocena mają ogromny wpływ na twoje myśli, emocje i działania, a wszystko to łącznie wpływa na rozwój twojego potencjału. Z tej zatem perspektywy prokrastynacja może być napędzana niską samooceną – lub odwrotnie, zawyżoną samooceną, jeśli osoba odwlekająca pracę wierzy, że może ją wykonać szybciej, niż to faktycznie możliwe. Tak czy inaczej, zachowanie wywodzi się z przekonań osoby na własny temat. Podobnie jak psychologia psychodynamiczna, podejście humanistyczne wywarło wielki wpływ na praktykę psychologiczną i psychoterapię.
Starożytni Grecy, którzy przewidzieli wiele współczesnych idei, obwieścili, że nasza osobowość jest rządzona przez cztery humory (płyny organiczne): krew, flegmę, czarną żółć i żółć. W zależności od tego, który humor dominuje, jednostka może mieć osobowość sangwiniczną (dominacja krwi), powolną i refleksyjną (flegma), melancholiczną (czarna żółć) lub pełną złości i agresji (żółć).
Obecnie, rzecz jasna, nie posługujemy się typologią grecką. Jednakże greckie pojęcie „cech osobowości” jest wciąż żywe pod postacią psychologii cech i temperamentu. Podstawowa idea wyróżniająca to stanowisko brzmi:
Różnice między ludźmi są wynikiem posiadania stałych właściwości i dyspozycji, nazywanych cechami i temperamentami.
Na pewno słyszałeś o takich cechach, jak introwersja i ekstrawersja, które są być może najbardziej podstawowymi cechami natury ludzkiej. Pozostałe cechy, które zidentyfikowali psycholodzy u ludzi z całego świata, obejmują lęk lub dobre samopoczucie, otwartość na nowe doświadczenia, ugodowość i sumienność. Niektórzy psycholodzy twierdzą także, że ludzie różnią się na jeszcze bardziej podstawowym poziomie zwanym temperamentem, co pozwala wyjaśnić odmienne dyspozycje obserwowane wśród noworodków (i oczywiście wśród dorosłych).
Psycholodzy cechy i temperamentu mogliby rozważać prokrastynację w kategoriach nasilenia u danej osoby cechy sumienności. Na przykład osoba mająca wysoki poziom sumienności – czyli niezwykle poważnie traktująca swoje zobowiązania – będzie mniej skłonna do prokrastynacji. Jednostka zwyczajowo odkładająca pracę na później, ale też niestresująca się z powodu zawalonych terminów – byłaby osobą o niskiej sumienności i temperamencie określanym jako łatwy (co wyjaśnia brak stresu). Wszystkie te indywidualne własności byłyby w założeniu co najmniej częściowo uwarunkowane biologicznie, należałoby się zatem spodziewać, że będą względnie spójne w czasie i w różnych sytuacjach.
1.6. PERSPEKTYWY PSYCHOLOGICZNE: SZEŚĆ NARZĘDZI W TWOIM „PRZYBORNIKU”
ZADANIE > ZASTOSOWAĆ PERSPEKTYWY PSYCHOLOGII DO WŁASNEGO ZACHOWANIA
Łącznie te sześć perspektyw odgrywa ważną rolę w budowaniu holistycznego rozumienia zachowania człowieka. Jak zobaczyliśmy na przykładzie prokrastynacji, do dowolnego, pojedynczego zachowania można zastosować wiele perspektyw – i rzadko kiedy do wyjaśnienia zachowania wystarcza pojedyncza perspektywa (spieszymy jednak dodać, że wyjaśnianie zachowania nie ma na celu jego usprawiedliwienia). Niemal zawsze potrzebujemy wielu perspektyw, żeby w pełni zrozumieć ludzkie zachowanie. Podobnie jak przybornik murarza zawiera wiele narzędzi koniecznych do budowy domu, każda z tych perspektyw stanowi unikalny i istotny instrument, którego możesz użyć do skonstruowania swojego obrazu ludzkiego zachowania.
Stosowanie sześciu perspektyw może spowodować, że twoje wyjaśnienia zachowań innych ludzi staną się bardziej złożone i trafne.
• Dlaczego niektórzy ludzie dopuszczają się aktów przemocy?
• Co powoduje niewierność partnerów w związkach romantycznych?
• Co sprawia, że niektórzy ludzie czują lęk przed wystąpieniami publicznymi?
• Dlaczego ludzie palą papierosy?
Rozważ jedno z tych pytań lub postaw własne. Czy potrafisz wyjaśnić, w jaki sposób przynajmniej cztery z wymienionych sześciu perspektyw mogą wytłumaczyć te zachowania? Jeśli tak, jesteś na dobrej drodze do zrozumienia, jak ważne jest w psychologii ujmowanie zagadnień z wielu perspektyw.
SZYBKI SPRAWDZIAN > Stosowanie perspektywy psychologicznej
Wskaż zachowanie, które zaobserwowałeś u siebie czy u kogoś innego i które cię zaintrygowało. Wykorzystaj co najmniej dwie perspektywy psychologiczne, żeby je wyjaśnić.
ZAGADNIENIE PSYCHOLOGICZNE
Zmieniając oblicze psychologii
Współczesna psychologia nieustannie