Wydawca Dąbrówka Mirońska
Redaktor prowadzący Jolanta Kowalczuk
Redakcja Anna Kędziorek
Korekta Elwira Wyszyńska
Produkcja Mariola Iwona Keppel
Skład wersji elektronicznej na zlecenie Wydawnictwa Naukowego PWN Marcin Kapusta / konwersja.virtualo.pl
Recenzja
prof. dr hab. Anna Bednarczyk
Copyright @ by Wydawnictwo Naukowe PWN SA
Warszawa 2018
eBook został przygotowany na podstawie wydania papierowego z 2018 r., (wyd. I)
Warszawa 2018
ISBN 978-83-01-19779-7
Wydawnictwo Naukowe PWN SA
02-460 Warszawa, ul. Gottlieba Daimlera 2
tel. 22 69 54 321; faks 22 69 54 288
infolinia: 801 33 33 88
e-mail: [email protected], [email protected]
UWAGI REDAKCYJNE
Nie było naszą intencją obciążanie książki nadmiarem terminów, ale tyle się pisze i tyle się dzieje – pojawiają się wciąż nowe technologie i narzędzia (np. tłumaczenie wspomagane komputerowo, możliwość zamieszczania dużych objętościowo dokumentów i baz danych w chmurze) – tak wiele jest terminów w literaturze przedmiotu, że nie sposób uniknąć w kompendium informacji o charakterze bardziej teoretycznym. Starałyśmy się dokonać rozsądnego wyboru i przekazać te wiadomości w zwięzłej formie. Wprowadziłyśmy więc trochę nowych terminów, żeby ułatwić dalszą lekturę czytelnikom zainteresowanym nie tylko praktyką, ale także teorią przekładu.
Niektórych terminów używałyśmy wymiennie, aby uniknąć monotonii, na przykład tłumaczenie i przekład; tekst oryginału i tekst wyjściowy; tekst tłumaczenia, tekst przekładu i tekst docelowy; indeks górny i frakcja górna; kalka i tłumaczenie syntagmatyczne.
Książka jest podręcznikiem, kompendium, nie zawiera więc oczywiście spisu całej literatury dotyczącej tłumaczenia. Odsyłacze do bibliografii podawałyśmy systemem harwardzkim, dlatego też w Bibliografii rok wydania jest umieszczony po nazwisku autora, a nie na końcu. W nielicznych przypadkach dane bibliograficzne znajdują się w przypisie.
W Bibliografii, w Źródłach przykładów oraz odsyłaczach dane podawałyśmy w transliteracji (zgodnie z PN-ISO 9:2000 Informacja i dokumentacja. Transliteracja znaków…), czyli ze znakami diakrytycznymi, ale przykłady pochodzące z opublikowanych polskich przekładów podawałyśmy tak jak było w tekście źródłowym, na przykład w transliteracji według starych norm (bez znaków diakrytycznych).
Przykłady rosyjskie zasadniczo przytaczamy cyrylicą poza kilkoma cytowanymi z opublikowanych przekładów polskich, w których były one podane w transliteracji.
Większość dłuższych przykładów pochodzi z opublikowanych polskich tłumaczeń oraz z różnych stron internetowych (nieliczne – z prac studentów). Źródła przykładów podajemy w tekście w nawiasach kwadratowych, na przykład [Padučeva 1992] lub [www03], co pozwala je odróżnić od odsyłaczy do pozostałych publikacji (zob. Bibliografia), które są ujęte w nawias okrągły, na przykład (Hejwowski 2015) lub (www03). Przykłady podawałyśmy zwykle z tłumaczeniem, czasami z dwoma – błędnym i poprawnym. W niektórych przykładach z tekstów naukowych przetłumaczonych na język polski znajdowały się niekiedy odesłania do innych artykułów i publikacji książkowych, które podajemy w Źródłach przykładów, a nie w Bibliografii. O źródłach niektórych przykładów piszemy też dodatkowo w przypisach – dotrzeć do nich można dzięki Indeksowi nazwisk.
Poza Indeksem nazwisk zamieszczamy również Indeks rzeczowy, którego opracowanie jest zawsze przedsięwzięciem ryzykownym, ponieważ uwidacznia niedoskonałość warsztatu autora, a w przypadku nauk humanistycznych pokazuje ogrom zjawiska synonimii terminologicznej. Ma on jednak ułatwić czytelnikowi dotarcie do interesującego go problemu.
Książka jest wynikiem naszej niemal trzydziestoletniej współpracy w Instytucie Lingwistyki Stosowanej, najpierw w relacji wykładowca – studentka, potem w stosunkach koleżeńskich w tym samym Zakładzie, niegdyś Translatoryki, obecnie Badań nad Przekładem Pisemnym. Praca ta jest drugim naszym wspólnym przedsięwzięciem, lecz pierwszym na taką skalę. Razem opracowałyśmy ogólną koncepcję, układ książki, terminologię oraz część tekstu: rozdział V – Przykłady problemów przy tłumaczeniu, oraz rozdział VI – Przykłady błędów w tłumaczeniach.
Autorstwa Zofii Kozłowskiej są: rozdział II – Tekst pisany i jego specyfika, rozdział III – Świat tekstu, oraz podrozdział Terminy w rozdziale IV, a także podrozdziały: Zasady tłumaczenia i Etapy pracy tłumacza w rozdziale I.
Autorstwa Anny Szczęsny są: rozdział IV – Świat przedstawiany w tekście (poza podrozdziałem Terminy), oraz podrozdziały Kompetencje tłumacza, Warsztat tłumacza i Techniki tłumaczenia w rozdziale I.
WSTĘP
Oddawana do rąk czytelnika książka ma być pomocą przy wykonywaniu tak bardzo potrzebnego, trudnego, ale i – nie zawahajmy się powiedzieć – pięknego zawodu tłumacza. Zawodu, którego wykonywanie jest swego rodzaju misją. Tłumacz ma za zadanie – zgodnie ze swoją najlepszą wolą – przybliżyć komuś innemu (bez kogo jego praca, jak w ogóle każda praca, nie ma sensu) tekst napisany pierwotnie w innym języku. Tłumacz ma być ambasadorem drugiej kultury w świecie języka odbiorcy przekładu.
Książka poświęcona jest przekładowi pisemnemu na język polski. Ukierunkowanie na język polski jest uzasadnione m.in. tym, że w polskich ośrodkach kształcenia tłumaczy wykładowcy są zwykle nastawieni na tłumaczenie w dwie strony i na ciągłe porównywanie dwóch języków, a właściwie wyrazów, wyrażeń, tekstów, konwencji tekstowych, co czasami wpływa na niedocenianie wymagań języka przekładu (polskiego) i oczekiwań językowych odbiorców przekładu – z reguły native speakerów. Podobnie sprawa ma się z filologami, tłumaczami, studentami filologii, lingwistyki stosowanej, kierunków przekładoznawczych. Dotyczy to również badaczy przekładu, którzy w swoich badaniach koncentrują się raczej na wyszukiwaniu interesujących przykładów (kontrastów, zestawień), żeby opisać dane mechanizmy, poprzeć tezę o jakiejś regularności albo ustalić jakąś zasadę, odpowiedniość, regułę (często w grę wchodzi jeszcze jakiś jeden albo więcej języków), a nie na poprawności języka przekładu. Zdarza się, że umyka przy tym odbiorca, a czasami i autor.
Jeśli chodzi o tłumaczenia w Polsce, to specyfiką naszą jest fakt, że na polski tłumaczy się głównie dla czytelnika polskojęzycznego (dla native speakera). Inaczej się sprawa przedstawia, jeśli chodzi o tłumaczenia na język angielski. Na ten język tłumacze polscy (podobnie jak tłumacze innych narodowości) tłumaczą nie tylko dla angielskiego native speakera, ale także dla nierodzimych użytkowników języka, o różnym stopniu jego znajomości (powodem jest m.in. wymóg publikowania prac naukowych w językach obcych oraz fakt, że jest to język konferencji międzynarodowych, dyplomacji itd.). Dlatego wymagania stawiane tłumaczeniom na angielski, a niekiedy też na inne języki zachodnie, są nieco inne, czasami mniejsze. Bywa, że konieczne jest nawet upraszczanie, nieupiększanie języka tekstu przekładu. To nieco „pobłażliwe” podejście przenosi się często na tłumaczenia na język polski. Jest to nierzadko związane również z wymaganiami rynku i tym, że zdarza się, iż „tłumaczy kto może”.
Potrzeby i oczekiwania czytelników są oczywiście różne. Inne są wymagania odbiorców tekstów użytkowych, inne – odbiorców tekstów