292
Cyt. za: Perry,
293
Szin Bet, List gończy wydany za Jasirem Arafatem, czerwiec 1967 (archiwum autora, dzięki uprzejmości Szlomo Nakdimona).
294
Rozmowa z Suttonem, 9 maja 2012. Bechor,
295
Odprawa Sztabu Generalnego Sił Obronnych Izraela 38-341, kwiecień 1968, s. 17–18 (archiwum autora, dokument otrzymany od „Sheerana”).
296
Rozmowa ze Cwim Aharonim, lipiec 1998.
297
Klein,
298
Sekretariat najwyższego dowództwa, Biuro szefa sztabu generalnego,
299
Zeew Maoz,
300
Patrz protokół odprawy numer 341-345, pierwszego spotkania sztabu generalnego z nowo wybraną premier Goldą Meir w marcu 1969 roku, podczas którego przeanalizowano wszystkie zagrożenia, przed jakimi wówczas stał Izrael (archiwum autora, dokument otrzymany od „Sheerana”).
301
Rozmowy z Suttonem (9 maja 2012), „Steve’em” (marzec 2013) i Cwim Aharonim (lipiec 1998).
302
W tym czasie inne agencje szpiegowskie, w tym te ze Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego, również przeprowadzały eksperymenty związane z wykorzystaniem hipnozy i narkotyków podczas szkolenia. Jednym z takich projektów, który badał skutki działania narkotyków na ludzki mózg i możliwości użycia ich do stworzenia idealnego żołnierza lub zdobywania informacji podczas przesłuchań, był projekt CIA o kryptonimie „MKUltra”. Jeden z jego uczestników, Frank Olson, popełnił samobójstwo lub został zamordowany. Rozmowa z Erikiem Olsonem (wrzesień 2000); Ronen Bergman,
303
Rozmowa z Aharonem Lewranem, 31 maja 2011.
304
Rozmowy z Suttonem (9 maja 2012) i „Steve’em” (styczeń 2013).
305
Trzydzieści lat później, w latach dziewięćdziesiątych, po tym, jak Jordania podpisała traktat pokojowy z Izraelem, Rafi Sutton wybrał się do tego kraju i został zaczepiony przez człowieka, który przedstawił się jako Fatkhi. „Jestem tym więźniem, którego izraelski oficer próbował zahipnotyzować i nakłonić do zabicia Arafata” – powiedział. Wyrażał wdzięczność Suttonowi za to, że traktował go dobrze i z szacunkiem, oraz kierowcy, który uratował mu życie w rzece. Uśmiechnął się i dodał: „Inszallah [Jak Bóg da], zapanuje pokój i nie trzeba już będzie hipnozy”. Rozmowy z Suttonem (9 maja 2012) i Cwim Aharonim (lipiec 1998); Sutton,
306
Melman, Rawiw,
307
Siły Obronne Izraela, Departament historii,
308
Rozmowa z Jakowem Perim, 21 maja 2011.
309
Rozmowa z Icchakiem Pundakiem, 6 czerwca 2017. Niektóre z jego wypowiedzi znaleźć można również w jego książce
310
Rozmowa z Arielem Szaronem, maj 2003. Spotykałem się z Daganem kilka razy w 2013 i 2014 roku w jego mieszkaniu w jednym z nowych luksusowych wieżowców w Tel Awiwie po tym, jak już przestał być dyrektorem Mossadu, które to stanowisko piastował przez dziewięć lat. Kiedy z nim rozmawiałem, Dagan był czymś w rodzaju cudu medycyny. Rok wcześniej zdiagnozowano u niego raka wątroby. Tylko przeszczep mógł uratować mu życie, jednak w myśl izraelskich przepisów był na niego zbyt stary (miał sześćdziesiąt siedem lat). Dzięki pomocy Mossadu przyjaciele i znajomi z całego świata złożyli się, by go wesprzeć. W końcu Aleksandr Łukaszenka, prezydent Białorusi, który znał Dagana z czasów Mossadu, polecił lekarzom w swoim kraju znaleźć dla niego wątrobę. „Boję się, że zawiodłem wszystkich, którzy czekali na mój rychły zgon” – powiedział mi Dagan. Przydzielono mu ochronę Szin Betu z powodu obawy, że jakaś organizacja – tajne służby Syrii albo Iranu, Hamas, Hezbollah lub Palestyński Islamski Dżihad, można by tak długo wymieniać – zrobią na niego zamach w odwecie za zabójstwa ich czołowych działaczy. „Nic się na to nie poradzi – powiedział z uśmiechem. – Tak to już jest, kiedy bijesz się ze wszystkimi”. Pod koniec 2015 roku nastąpił nawrót choroby. Dagan ostatecznie poddał się w marcu 2016. Został pochowany z wszelkimi honorami należnymi bohaterowi narodowemu, a w pogrzebie uczestniczyły tysiące Izraelczyków.
311
Rozmowa z Daganem, 26 maja 2013.
312
Rozmowa z Daganem, 29 maja 2013.
313
Anat Talszir, Igal Sarna,
314
Rozmowa z Daganem, 20 lipca 2013.
315
Jatom,
316
Rozmowa z Daganem, 26 maja 2013.
317
Rozmowa z „Kostką”, marzec 2004.
318
Rozmowa z Daganem, 8 stycznia 2011.
319
Rozmowa z Awigdorem (Azulajem) Eldanem, 20 kwietnia 2016.
320
Lista poszukiwanych przez Szin Bet (archiwum autora, dokument otrzymany od „Jedi”).
321
Metod i technik wykorzystywanych przez jednostkę na terytorium wroga uczył Mosze Rubin z Sajeret Matkal. Oprócz ćwiczenia umiejętności strzeleckich podczas szkolenia poznawało się również tak zwany taniec, czyli taki sposób wchodzenia do domu, który miał zminimalizować niebezpieczeństwo bycia trafionym przez kogoś ze środka. Kursanci ćwiczyli również jazdę różnymi pojazdami, zwłaszcza tymi często używanymi przez mieszkańców Strefy Gazy, i chodzenie po Strefie w pojedynkę w przebraniu Araba. „Wzmacniało to nasze przekonanie, że nie zostaniemy rozpoznani” – twierdził Meir Teichner, jeden z pierwszych kameleonów. Rozmowy z: Eldanem, Mosze Rubinem i Meirem Teichnerem, 20 kwietnia 2016.
322
Istnieje mnóstwo różnych opowieści o kulisach powstania kameleonów. Pewne jest jedno: jednostka znalazła się pod dowództwem Dagana i cieszyła się wsparciem Arika Szarona. Rozmowy z: Daganem (29 maja 2013) oraz Rubinem, Teichnerem, Eldanem i Danim Perlem (20 kwietnia 2016).
323
Rozmowa z Daganem, 29 maja 2013.
324
Rozmowy z „Netą” (lipiec 2013) i „Kostką” (marzec2004).
325
Rozmowy z: Rubinem, Teichnerem i Eldanem, 20 kwietnia 2016.
326
Rozmowa z Daganem, 19 czerwca 2013.
327