Мафекінгская дарога
Калі людзі пытаюць мяне (сціпла пачаў дзядзька Схалк Лоўрэнс) – а робяць яны гэта часта, – як у мяне атрымліваецца расказваць найлепшыя ў Трансваалі гісторыі, я тлумачу, што вучуся рабіць гэта, проста назіраючы, як абыходзіцца з мужчынамі і жанчынамі жыццё. Калі я так кажу, яны з разумным выглядам ківаюць галовамі, маўляў, зразумела, і я таксама ківаю галавой з разумным выглядам, і здаецца, іх усё задавальняе. Але гэта, безумоўна, хлусня.
Бо з такога гісторыя не вырастае. Мае значэнне тое, як ты яе расказваеш. Самае важнае – гэта ведаць, што менавіта цяпер ты мусіш выбіць люльку на свой вельдскун[37] і што менавіта на гэтым павароце гісторыі самы час згадаць пра школьную камісію ў Драгефлеі. Яшчэ адна неабходная рэч – ведаць, якую частку гісторыі варта апусціць.
І гэтаму ўсяму ты ніколі не навучышся.
Зірніце на Флорыса, апошняга з Ван Барнэвелтаў. У яго, без сумневу, цікавая гісторыя, – ён проста мусіць правільна данесці яе людзям. Але дагэтуль ніхто і нічога не ведае – ні пра яго, ні пра тое, што ён мог бы расказаць. Проста таму, што ён не можа гэта як след апавесці.
І таму, слухаючы яго, я заўсёды маркочуся. Бо заўважаю, у якіх месцах ён робіць памылкі. Ён ніколі не ведае, у які момант трэба выбіць з люлькі попел. Ён заўсёды згадвае пра драгефлейскі школьны камітэт не там, дзе трэба. І, што самае горшае, ён не ведае, якую частку гісторыі апусціць.
І вучыць яго не мае ніякага сэнсу, бо, як я ўжо сказаў, гэтаму ўсяму ты ніколі не навучышся. І таму штораз, апавёўшы сваю гісторыю, ён, апошні з Ван Барнэвелтаў, адварочваецца ад мяне і з выразам асуджанасці на твары марудна сыходзіць па дарозе.
На сцяне вітальні Флорыса вісіць вялікае генеалагічнае дрэва роду Ван Барнэвелтаў. Можаце самі ў гэтым упэўніцца. Яго галлё сягае амаль на два стагоддзі, да Ван Барнэвелтаў амстэрдамскіх. Калісьці яно сягала яшчэ далей, але пасля на яго вершаліну залезлі тэрміты і ад’елі нямала Ван Барнэвелтаў. Тым не менш, калі вы зірняце на гэтае дрэва, то заўважыце ў самым яго нізе, уласна пад імем Флорыса, апошні запіс, “Стэфанус”. І пад гэтым запісам, пад імем “Стэфанус”, прачытаеце: “Obiit, Мафекінг”,[38].[39]
У пачатку Другой англа-бурскай вайны[40] Флорыс ван Барнэвелт, удавец, жыў з сямнаццацігадовым сынам Стэфанусам. Атрады бураў вельмі весела пакідалі гэты раён Трансвааля. Мы зладзілі цудоўнае відовішча, на конях, у шырокіх капелюшах, з патранташамі – і сонца ззяла на ствалах нашых маўзераў.
Самым бестурботным быў сярод нас Стэфанус ван Барнэвелт. Ён казаў, што вайна не падабаецца яму толькі адным – што ў канцы нам давядзецца адправіцца за мора. Ён казаў, што калі мы захопім увесь