align="left">
93
Por. Aneks – dokument nr 1.
94
W skład radzieckiej misji wojskowej, która okrężną drogą przez Sztokholm przybyła na lotnisko Tempelhoff w Berlinie dnia 1 września 1939, wchodzili: gen. Maksym Purkajew, gen. Michaił Bieliakow, płk Nikołaj Skorniakow, mjr Aleksander Sedycz, mjr Iwan Baszanow – według listów Ernsta Woermanna i Schulenburga z 31 VIII 1939. Documents on German Foreign Policy, vol. VII, s. 460, 466.
95
A.J. Drexel Biddle zauważa w swoim raporcie końcowym z 1939 roku: „[…] Moscow’s machinations smacked of a deliberate attempt to moment a European conflict. In line with this thougt, Moscow ratified the Non-Aggression Agreement on the night of August 31. and Germany attacked Poland between 4 and 5 o’clock the following morning. September 1. indicating to my mind, that ratification had served as the final factor which released the German forces against Poland”. Poland and the Corning of the Second World War, s. 189.
96
Wacław Jędrzejewicz, Poland in the British Parliament 1939–1945, Józef Piłsudski Institute of America, New York 1946, vol. I, s. 151.
97
Kulski, op. cit., s. 171.
98
Kulski, op. cit., s. 176.
99
Kulski, op. cit., s. 176.
100
Kulski, op. cit., s. 181.
101
Jędrzejewicz, op. cit., s. 188–190. Treść traktatu omawia szczegółowo Kulski, op. cit., s. 180, pozostając jednak w sferze pojęć polskiego MSZ z sierpnia 1939 i nie dostrzegając zasadniczych błędów polskich w czasie rokowań z Wielką Brytanią.
102
Polski tekst tajnego protokołu z 25 sierpnia 1939: Instytut Historyczny im. Gen. Sikorskiego w Londynie (dalej: IHGS), PRM 132 A.
103
Public Record Office – London (dalej: PRO), F.O. 371, file 23104.
104
Informacja amb. Edwarda Raczyńskiego.
105
Edward Raczyński, W sojuszniczym Londynie, Polish Research Centre, London 1960, s. 330 (26 marca 1945).
106
Kulski, op. cit., s. 182.
107
Kulski, op. cit., s. 179.
108
Raczyński, op. cit., s. 35.
109
Znaczenie strategiczne Białorusi dla zabezpieczenia Rzeczypospolitej wiązało się nie tylko z samym Mińskiem, z którego to miasta – na żądanie szefa łączności Luftwaffe gen. Wolfganga Martini z dnia 1 września 1939 (Documents on German Foreign Policy, vol. VII, s. 480) – Radio ZSRR nadawało stale sygnały radiolokacyjne, sterujące nalotami niemieckimi na obiekty w Polsce. W czasie rokowań pokojowych w Rydze (jesienią) 1920 roku delegacja Rosji Radzieckiej skłonna była zgodzić się na przyłączenie do Polski większej części Białorusi z granicą przebiegającą o kilkadziesiąt km na wschód od Mińska. 2 października 1920 na posiedzeniu delegacji polskiej doszło w tej sprawie do zasadniczego sporu. Przewodniczący delegacji Jan Dąbski (mający w tej sprawie za sobą tylko mniejszość delegatów polskich, przeciwko sterowanej przez Stanisława Grabskiego większości o poglądach endeckich) w swoim dziele Pokój ryski. Warszawa 1931, s. 110, pisze powściągliwie: „Nie należy ukrywać, że w łonie delegacji polskiej były daleko idące różnice zdań. Kilku członków delegacji oświadczyło się za rozwiązaniem federacyjnym, ale opinia ta nie była podzielana przez większość członków delegacji. […] W głosowaniu większość delegatów oświadczyła się za pozostawieniem Mińska poza granicami Polski”. Władysław Pobóg-Malinowski, Najnowsza historia polityczna Polski 1914–1939, Londyn 1967, s. 552, pisze: „Grabski nie tylko zdecydowanym oporem, ale i niepohamowaną furią odpowiadał na propozycje Joffego, by Polska wzięła sobie etnograficzną Białoruś”. Skończyło się na tym że… „Joffe, mający już olbrzymi sukces w sprawie ukraińskiej i teraz ze zdumieniem otrzymujący niespodziewany podarek w postaci większej części Białorusi, przyjął graniczną propozycję polską bez sprzeciwów i targów” (jw., s. 552–553). Motywy swojego postępowania Stanisław Grabski wyłożył szczerze w broszurze La Frontiere Polono-Soviétique, Londres 1943, s. 31. Otóż akceptując propozycje Joffego, trzeba by było włączyć do Polski także obszary, na których ludność białoruska wyznania prawosławnego wynosiła około 75%, przez co w całym państwie nastąpiłoby odejście od doktryny endeckiej, że „narodowe” państwo polskie musi mieć co najmniej dwie trzecie ludności katolickiej mówiącej po polsku, a idea Rzeczypospolitej federacyjnej Józefa Piłsudskiego zostałaby mocno podbudowana. W ten sposób stracono obszary wynoszące około sto tysięcy km2, stanowiące osłonę strategiczną przed ofensywą sił Rosji. Swoistym paradoksem historii okazał się (poniewczasie) fakt, że Grabski opierał się na fałszywych statystykach narodowościowych i wyznaniowych carskich sprzed 1914 roku. W rzeczywistości w roku 1920 na Białorusi zamieszkiwało około miliona, a na Ukrainie prawie dwa miliony więcej ludności uznającej się za Polaków, niż Grabski mniemał.
110
Jon Kimche, The Unfought Battle, London 1968; wyd. pol.: Bitwa, której nie było, Wydawnictwo MON, Warszawa 1970.
111
Sprawy te rozważył obszernie Krzysztof Sójka-Wilmański w studium Czy ofensywa francuska mogła uratować Polskę?, „Zeszyty Historyczne”, Paryż 1980, nr 53, s. 90–109. Doszedł do wniosków zupełnie negatywnych, z którymi trzeba się zgodzić, nawet nie podzielając znacznej części szczegółowych twierdzeń autora. Wątpliwości budzi zwłaszcza pogląd, że „Stalin był zbyt ostrożnym politykiem, by zbyt wcześnie angażować się w wojnę” (s. 92), z czego ma wynikać, iż w wypadku mniej korzystnego dla Niemców postępu operacji w Polsce uderzenie radzieckie nastąpiłoby później, niż 17 września. Można sądzić, że byłoby akurat przeciwnie, gdyż Stalin nie po to angażował się w prowokowanie Hitlera do ataku na Polskę, aby następnie ryzykować niepowodzenie swoich zamysłów aneksyjnych.
112
Polskie Siły Zbrojne w Drugiej Wojnie Światowej, Instytut Historyczny im. Gen. Sikorskiego, tom 1/1 Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną, Londyn 1951; Wacław Stachiewicz, Przygotowania wojenne w Polsce 1935–1939, „Zeszyty Historyczne”, Paryż 1977, nr 40 (i osobno).
113
Morawski, Wspólna droga, s. 129–130.
114
Jerzy Kirchmayer, Kampania Wrześniowa, Warszawa 1946, s. 135 i passim; Wincenty Iwanowski, Wysiłek zbrojny narodu polskiego w czasie II Wojny Światowej, tom I: Kampania Wrześniowa 1939, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1961, s. 499 i passim.
115
Por. relację Rydza-Śmigłego z 24 grudnia 1939, Umiastowski, op. cit., s. 393–395.
116
Joseph Beck, Dernier rapport, Politique polonaise 1926–1939, Editions de la Baconnière, Neuchatel 1951, s. 226.
117
Informacja amb. Edwarda Raczyńskiego.
118
Raczyński, op. cit., s. 47–52.
119
IHGS, telegramy szyfrowe Ambasady RP w Londynie z Września 1939.
120
Felicjan Sławoj-Składkowski, Prace i czynności Rządu RP we wrześniu 1939, „Kultura” (Paryż), 1948, część I, nr 5, s. 125; Umiastowski, op. cit., s. 390.
121
Beck, Dernier rapport, s. 224–225.
123
Mieczysław Cieplewicz i Marian Zgórniak, Przygotowania niemieck
