[w:] Z. Błażyński (red.),
Władze RP na Obczyźnie podczas II wojny Światowej 1939–1945, Londyn 1994, s. 120–141. Moja analiza w: M. Kornat,
Polityka zagraniczna Polski 1938–1939. Cztery decyzje Józefa Becka, Gdańsk 2012, s. 379–380.
24
Protokół obrad Komitetu Polityki Zagranicznej 25 sierpnia 1939 (jak wyżej).
25
T. Piszczkowski, Anglia a Polska 1914–1939 w świetle dokumentów brytyjskich, Warszawa 1975, s. 435.
26
J. Łojek, Agresja 17 września 1939 r., s. 56 (niniejszego wydania).
27
Ostatnio zainteresowanie tą problematyką przybrało konkretne rezultaty, a mam na myśli prace Jacka Gzelli (Między Sowietami a Niemcami. Koncepcje polskiej polityki zagranicznej konserwatystów wileńskich zgrupowanych wokół „Słowa” (1922–1939), Toruń 2011) i Jana Sadkiewicza (Idea porozumienia polsko-niemieckiego w publicystyce Władysława Studnickiego i wileńskiego „Słowa”, Kraków 2012).
28
Stanisław Mackiewicz wydał swoją Historię Polski od 11 listopada 1918 do 17 września 1939 w Londynie w 1941 r., a Lata nadziei. 17 września 1939 r. – 5 lipca 1945 r. w roku 1946 (również w Londynie). Łojek dostrzegał wszakże „powojenną fobię antybrytyjską” Mackiewicza.
29
AIL, List z 8 kwietnia 1983 r.
30
Polskie Dokumenty Dyplomatyczne. Wrzesień – grudzień 1939, red. W. Rojek, Warszawa 2007, s. 95–96.
31
Zob. H. Batowski, Rec. z: J. Łojek (L. Jerzewski), Agresja 17 września 1939. Studium aspektów politycznych, wyd. 3, Warszawa 1990, „Studia Historyczne” (Kraków), 1991, nr 2, s. 334.
32
Batowski przypomniał, że był świadkiem walk zgrupowania wojsk gen. Kleeberga z Sowietami „po obu stronach Bugu” w końcu września 1939 r. (zob. tenże, Rec. z: J. Łojek, Agresja…, s. 334).
34
Zob. G. Jaworowski, Nieznana relacja o grobach katyńskich, „Zeszyty Historyczne”, 1978, z. 45, s. 3–6. W publikacji nie podano, kto materiał złożył do druku.
35
Szerzej W. Materski, Katyń. Od kłamstwa ku prawdzie, Warszawa 2010, s. 138.
36
J. Łojek, Wspomnienia niedokończone, [w:] Jerzy Łojek niepokorny historyk dylematów niepodległości. Życie – twórczość – nagroda, oprac. B. Łojek, Warszawa 2006, s. 15–27.
37
J. Łojek (L. Jerzewski), Dzieje sprawy Katynia, Białystok 1989, s. 3.
38
Pojęciem ludobójstwa (genocide) w rozumieniu nadanym mu przez Rafała Lemkina (The Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation, Analysis of Government, Proposals for Redress, Washington DC 1944) Łojek się w zasadzie nie posługiwał.
39
Fragmenty wyróżnione kursywą zostały usunięte przez cenzurę w wydaniu książki w kraju w 1989 r.
40
H. Batowski, Rec. z: J. Łojek, Agresja 17 września 1939, s. 335.
41
W. Materski, Mord katyński: siedemdziesiąt lat drogi do prawdy, Warszawa 2010, s. 71.
42
Cenzorzy analizowali tekst książki w roku 1988.
43
Zgodnie z praktyką z lat osiemdziesiątych w miejscach wyciętych przez cenzurę widniała dobrze znana inteligencji polskiej tych lat informacja: [Ustawa z dnia 31.07.1981 r., O kontroli publikacji i widowisk, art. 2 pkt 3 (Dz. U. nr 20 poz. 99, z późniejszymi zmianami)].
44
Cztery skrócone wydania doszły do skutku nakładem wydawnictwa „Głos” w Nowym Jorku w latach 1985–1990 w przekładzie Otylii i Eduarda Sztejnów pt. Katyń. 1940.
45
C. Madajczyk, Dramat katyński, Warszawa 1989, s. 178.
47
J. Ciechanowski, Defeat in Victory, New York 1947.
48
L. Jerzewski, 17 września. Odpowiedź polemistom, „Głos”, 1979, nr 6, s. 59.
49
J. Łojek, Publicystyka Ksawerego Pruszyńskiego, „Kierunki”, 1966, nr 17, s. 1 i 4.
50
L. Jerzewski, Trzeba głośno krzyczeć: pamięci Józefa Mackiewicza, Głos”, 1985, nr 3 (46), s. 41–47.
51
Mam tu również na myśli głośny artykuł Pruszyńskiego Wobec Rosji drukowany w piśmie „Nowa Polska”, założonym na uchodźstwie przez Karola Estreichera i Antoniego Słonimskiego. Była też osobna publikacja: K. Pruszyński, Wobec Rosji, Londyn 1942.
52
Autor Agresji 17 września 1939 r. nie tylko historię najnowszą uważał za „genealogię teraźniejszości”, lecz również przełomowe momenty dziejów narodu w epokach dawniejszych, jak np. doba Sejmu Wielkiego (znamienna z tego punktu widzenia była jego wypowiedź dla katowickiego „Dziennika Zachodniego” [18 września 1979, nr 210] pt. Prawdziwe zadanie historyka. Genealogia teraźniejszości. Oczywiście sformułowanie „genealogia teraźniejszości” wprowadził do obiegu umysłowego Aleksander Świętochowski.
53
Ankieta poświęcona była kondycji nauki, nosiła tytuł: „W poszukiwaniu współczesnego Kopernika”.
54
Chodziło o wyd. 2, Warszawa 1978.
55
Spojrzenie z drugiej strony. Relacja z Gdańska 1970, oprac. L. Jerzewski, Nowy Jork 1982, s. 1.
56
Pisał Łojek do Giedroycia 26 maja 1984 r. z pewnym rozżaleniem: „Wydawało mi się, iż poglądy moje są Panu dostatecznie znane, aby nie było wątpliwości co do tego, że sprawy porozbiorowe i najnowsze zostaną potraktowane polemicznie i bardzo kontrowersyjnie. Ale skoro Pan mnie ten udział zaproponował, mniemałem, że w uznaniu dla moich poglądów historycznych” (AIL, Korespondencja J. Giedroycia).
57
List z 2 maja 1979 r. (jak wyżej).
58
Oprócz Kalendarza wznowiono także inne książki Łojka, poświęcone sprawom XVIII i XIX wieku.
59
J. Łojek, Prawdziwe zadanie historyka. Genealogia teraźniejszości, „Dziennik Zachodni” (Katowice), 18 września 1979 r., nr 220.
60
Tekst drukowany w niniejszym tomie [przyp. red.].
61
Władysław W. Kulski, Pamiętnik b. polskiego dyplomaty, „Zeszyty Historyczne” (Paryż), 1977, nr 42, s. 159–160.
62
Jak wiadomo, w okresie międzywojennym komentatorzy polityczni prasy światowej przyznawali nieoficjalny „status mocarstwowy” siedmiu państwom: Wielkiej Brytanii, Stanom Zjednoczonym, Francji, Japonii, Niemcom, Italii i ZSRR (najczęściej w takiej właśnie kolejności).
63
Mowa o wspomnieniach Swianiewicza: W cieniu Katynia (Paryż 1976) [przyp. red.].
64
Jest znamienne, że przeciwko wykorzystaniu okazji Monachium dla odzyskania Zaolzia – jako współdziałaniu z Hitlerem w gwałcie na Czechosłowacji – wśród członków
