“Sy sal nooit agterkom dat die eier weg is nie. Wat is ’n ou eier nou?”
“Nou toe, ek steek hom in my hemp se sak.”
Ons pak die kas klaar reg en sit af na die brug oor die ousloot.
“Gee, ek sal gooi,” sê ek gretig.
“Nee, jy gooi te vrot. Ek sal gooi.”
Liebe neem die eier uit haar sak, haal oor haar skouer en gooi die eier dat hy teen die wal van die sloot oopspat.
Bewend van opwinding en verwagting hang ons oor die tralies van die brug. Teen die uitgemesselde wal van die ousloot sprei ’n pikswart kol – groot, beskuldigend, op ’n verskriklike manier angswekkend. Toe word ons duiselig van die stank wat oor die brug walm. Ons kyk mekaar verstar aan. Ons sê niks, maar ons is meteens bewus van ’n aakligheid wat uit die ousloot gekom het en die lug waar ons staan, besmet. Die stil, sonnige middag is weggeruk en teen die wal van die ousloot gegooi waar die stinkende swart kol nou groter en groter en groter word.
“Sies, allemagtig, wat gaan hier aan?” sê Piet Baadjies wat by die deur van die smidswinkel uitgekom het.
Toe hardloop ons, Liebe by die systraat op na hulle hotel, ek in die lang straat af huis toe.
Ons het nooit weer met mekaar of met iemand anders oor die eier in die ousloot gepraat nie, maar altyd daarna het ek geweet dat daardie eier een van die dinge is waaroor ek hel toe sal gaan.
Hier waar dié groot blink winkel van die Ko-operasie nou staan, was Van As se winkel. Toe ons matriek klaar geskryf het, het Tottie Hoffmann hier vakansiewerk kom doen. Die middag toe ek en Jansie die uitslae gehoor het, draf ons winkel toe om vir Tottie te gaan sê dat hy ook deurgekom het. Tottie was ’n mooi seun en ons sou hom graag vir ’n kêrel gehad het, maar hy het nie by een van ons gekuier nie. Tog, ’n mens kon darem vir hom die matriekuitslae gaan sê.
Ons loop in die winkel in. Daar is die gewone laatmiddagse bedrywigheid om die toonbanke. Ons ruik die bekende ou winkelruik van geelseep en leerstewels en suiker en dadelkas. Toe sien ons vir Tottie. Hy staan op ’n leer, druk besig om ’n yslike toring wit emaljekamerpotte op ’n rak te pak.
“Middag, Amanda. Middag, Jansie,” groet oom Boy van As ons.
Tottie kyk nie om nie. Ons sien net hoe sy ore rooi word. En hy pak die potte asof hy bakstene gooi.
“Wat kan ek vir julle dametjies doen?” vra oom Boy.
“Ons wil bietjie na die baaikostuums in die damesafdeling kyk,” sê Jansie vinnig.
Só het dit gekom dat ons nie vir Tottie die matriekuitslae gesê het nie en dat hy ook nooit een van ons twee se kêrel geword het nie.
Dié gebou met die fleurige vooraansig is die dorp se bioskoop. Toe ek in dié straat gewoon het, was dit Torpie se bioskoop – “Torpie se Tôkie” het ons dit genoem, al was die regte naam The Regal Theatre. Torpie het in die huis langs die bioskoop gewoon. Hy het self na alles gekyk en sy bioskoop goed opgepas.
Die bruinmense het bo-op ’n galery gesit en die witmense onder. Soms as daar dan in die rolprent ’n vurige omhelsing voorkom wat bietjie lank aanhou, skree ’n stem daar van bo af: “Asem!”
Dan staan Torpie terstond van sy sitplek af op, neem sy flits en gaan soek deur die rye: “Wie’t geskrie, hè? Wie’t so geskrie?” Maar dan is dit doodstil en niemand weet van iemand wat moles gemaak het nie.
Ons het soms vir Torpie gaan uitvra oor die rolprente wat kom.
“Mister Torp, mister Torp, is dit ’n mooi stuk wat Saterdagaand wys?”
Dan word hy vreeslik ergerlik:
“Hoevul mal moet ek vir julle sê dis nie ’n steek nie, dis ’n drramma. Ek wys nie steke nie. Ek wys drrammas.”
Ja, dit was my eerste wêreld, dié straat waar die lewe vir my begin het. Hier het ek die eerste huise gesien wat anders was as ons s’n. Hier het ek onder bome geloop wat nie op ons erf gestaan het nie. Hier het ek blomme geruik wat nie in ons tuin gegroei het nie. Hier het ek die gesigte van mense leer ken – vriendelike gesigte, kwaai gesigte, blyes en droewiges, en dié wat anders was, waaroor het ek nie geweet nie.
Dit was die eerste straat van ons huis af die wêreld in. Dit was die straat na ’n nuwe, opwindende vreugde. Dit was die straat na die eerste gewaarwording van smart. Dit was die straat na die kennis van die goeie en van die kwade. Dit was die straat na die lewe.
HET SPOKE NEKKE?
Het spoke nekke?
Is dit nie ’n wonderlike vraag nie? Is dit nie ’n vraag wat soos duineriet sing, soos melkbos ruik en ’n hele Strandveld van suggestie wyd en blou om ’n mens laat uitspan nie?
Het spoke nekke?
Beslis die opwindendste vraag wat iemand my ooit gevra het, ’n vraag wat al jare lank my verbeelding prikkel, my fantasie uitdaag en my spekulatiewe sin wakker hou.
Die steller van dié vraag was ’n seuntjie – vyf jaar oud – klein, kwiklewendig en vol van die wonderlikste gedagtes. Sy naam was Arthur Stead, en hy het saam met sy ma, Rinie Stead, by ons gekuier.
Saans as ons plate speel, kruip hy vas teen die platespeler aan en luister in volslae vervoering na die musiek, en dan, later, vra hy sy vrae:
Is die wind wit?
Huil die see in die donker en sing hy weer as dit lig word?
Hoekom is ’n hasie pienk?
Gaan ek gaaf wees as ek groot is?
Lag manne vir manne?
Het spoke nekke?
Ek betrap my nou nog dat ek lang tye oor dié vraag tob. Dis beslis iets wat ’n mens behoort te weet: het spoke nekke of het hulle nie? Die antwoord bepaal mos jou beeld van ’n spook en gevolglik ook jou verhouding met hom. Ek gaan baie banger wees vir ’n spook sonder nek as vir een met ’n nek. Die aanwesigheid van ’n nek by ’n spook wat ek teëkom, gaan vir my dadelik ’n gerusstelling wees. Mét ’n nek staan ’n spook baie nader aan my as sonder een. Dis dan tog iéts wat ons gemeen het – die nek wat ons kop met ons lyf verbind, die nek wat kan omkyk, maar wat darem nie agtertoe kan draai nie, die nek wat desnoods kan afbreek as ’n slag hom tref. Dit lyk vir my dus ’n belangrike ding om te weet: Het spoke nekke?
Op dié vraag, soos op baie ander, het ek nog nie ’n antwoord nie. Ek peins daaroor soos ek oor ander onbeantwoorde vrae peins:
Wat word van koppiespelde?
Wie dink die Van der Merwe-grappe uit?
Hoe weet ’n Siamese kat dat daar kuiergaste kom?
Waar het Jan Kolonie Hoenderdief gewoon?
Wanneer is ’n mens middeljarig en wanneer is jy oud?
Dis vrae waaroor ek sommer so in my enigheid pieker. Dis vrae wat my boei omdat hulle aan die ewig onoplosbare misterie van die lewe raak.
Ja, dit het ’n sekere towerkrag, dié woorde in die vorm van ’n vraag. Dis ’n uitdrukking van verwondering, van weetgierigheid en van die taksering van ’n situasie. Dis ’n onmisbare middel om kennis op te doen en wysheid te verkry.
Dis ook die eerste en laaste aanknopingspunt tussen mens en mens. Ons leer mekaar deur vrae ken. Ons ontgin mekaar met vrae. Ons heg ons aan mekaar met vrae en ons vervreem ons van mekaar deur vrae. Dit gebeur nogal dikwels aan ’n dineetafel.
As ’n mens op ’n sosiale byeenkoms langs ’n wildvreemde man te sitte kom, moet jy jou vrae raak en rapat stel of jy gaan vasval in die droë sand van ’n woordlose nabysyn wat ’n lang letsel op jou en op jou maat gaan laat. Deesdae deug dit egter nie om weg te val met Van-watter-Wesselse-is-jy-nou nie, want vandat die Bolanders Transvaal toe begin trek het, weet niemand meer waar hulle vandaan kom nie.
Nee,