Ons handig ons maandverslae en logstate in en ry terug om ons operasie vir die aand te beplan. In die skuur by die opstal waar ons bly, kry ons ’n ou glasveselboot, toe onder die stof en rommel. Daar is nie roeispane nie en twee word aanmekaar getimmer met oorskietlaaghout en planke.
Daniel vra vir drie vrywilligers onder die Pedi-veldwagters. Soos gewoonlik is dit John Peba, Josef Mokoa en Petrus Sepogwane wat hulle bereidwillig verklaar.
Ons bespreek die strategie en stel ’n lys van toerusting op. ’n Sterk skietlamp word uit ’n staalkas gehaal. Steve en John Peba maak ’n bloudraadring om ’n besemstok se punt vas en daaraan word ’n lus van nylontou geheg. Die plan is om die ring oor die krokodil se kop te kry en dan die lus styf te trek sodat daar ’n tou om sy nek is. Josef en Petrus stap veld toe om stewige kierieklapper-mikstokke te gaan kap. ’n Panga en ’n rol speklap word ingepak, ook ’n groot rol tou. Ons sny ’n fietsbinneband middeldeur en maak ’n lus aan die punt. By die jagkamp haal ons ’n ou pisvel van ’n matras af.
Ons laai die toerusting in en bind die boot agterop die bakkie vas. Almal trek langmou-oorpakke aan. Dis laatmiddag toe ons op die plaas wegry. Kort voor sononder is ons by ons bestemming.
Ek stap saam met die drie Pedi’s om die dam. Tussen die riete gewaar hulle die krokodil. Terwyl Daniel en Steve die bakkie se battery uithaal, maak ons die boot los en kry dit in die water. Die battery word in die boeg neergesit en die koord van die skietlamp aan die pole gekoppel. Twee manne sal roei en een sal die skietlamp vashou. Die res sal met die ring en mikstokke regstaan om die krokodil te vang.
Tydens dié delegering van pligte staan Petrus Sepogwane half eenkant.
“Wat’s fout, Petrus?” vra ek.
“Ek kan nie swem nie, morena.”
Teen agtuur is dit donker. John Peba en Josef Mokoa roei ongekoördineerd en die boot waggel oor die water. Steve vee met die skietlamp oor die dam. Ek hou die besemstok met die draadring vas en Daniel ’n mikstok.
Die ligstraal kry die krokodil in die middel van die dam. Bewegingloos hang hy in die water. Die skerp lig dring deur die oppervlak en vir die eerste keer kry ons ’n behoorlike blik op die krokodil. Dis nie ’n grote nie, iets onder die twee meter. Sy gepantserde vel is olyfgroen en geel, sy pens wit. Hy lyk spekvet en sy oë glim rooi in die ligstraal. ’n Dooie platanna hang by die kant van sy bek uit.
Plassend en wiegend nader die boot die krokodil. Die naam van ’n kinderverhaal kom vlugtig by my op: Die Swape Vang Krokodille. Die reptiel lê verblind deur die lig wat Steve op hom hou. Dit voel soos ’n ewigheid voor die boot langs hom inbeweeg. Niemand praat nie. Steve hou die lamp stip op die krokodil. Hy mag miskien nie groot wees nie, maar daardie tande wat aan die kant van sy bek uitsteek, lyk gevaarlik genoeg om groot skade aan te rig.
Die krokodil is nou byna teenaan die boot. Steeds hang hy botstil in die water. Ek bring die vangstok in posisie. Stadig steek ek die ring half in die water voor die krokodil se snoet. Ek bring dit versigtig nader. Die ring is nou gelyk met die krokodil se bek. Almal op die boot staar in konsentrasie. Die skadu van die ring val oor die krokodil se gespikkelde geel oog. Dan plons hy met ’n swiep van sy stert en ’n skop van sy gewebde agterpote na benede. Soos blits verdwyn hy in die bruin dieptes van die dam.
Ons kyk vir mekaar. Ons sal maar net weer moet probeer.
Vier uur later is ons nog steeds in die boot op die dam. Teen dié tyd is die bodem van die boot halfvol water. Almal is klam en koud en die gemoedere loop hoog. Nog ’n paar keer ná die eerste poging het die krokodil die boot toegelaat om naby te kom, net om ons te ontglip en vir etlike minute onder die water te skuil – om dan aan die ander kant van die dam op te kom.
By die sinkhuise het ’n paar mense die lig op die water gesien en nader gekom. Petrus Sepogwane op die oewer lewer lopende kommentaar. Die boot het die dam seker al vyftig keer in elke rigting deurkruis. Wat begin het as ’n opwindende avontuur, het verval in ’n herhalende klugspel en die manne begin belangstelling verloor.
Dis toe dat die krokodil sy strategie verander: hy gaan soek skuiling tussen die riete op die oewer. Op plekke is die rietbos so dig dat die boot glad nie daar kan inkom nie. Nou en dan tel die skietlamp die krokodil se rooi oog op, net om dit sekondes later in die ruigte te verloor. Die boot vaar op en af langs die oewer; die manne raak raadop en ongeduldig. Hier is die water vlakker en die boot se kiel skraap plek-plek oor die modderige bodem.
Steve se lamp tel weer die krokodil se oog op. Op Daniel se bevel roei John en Josef nader. Dit lyk asof die krokodil in ’n inham in die oewer skuil. Die boot is ’n paar meter van hom af toe hy duik en buite sig verdwyn. Ek is al moedeloos, maar Steve is wakker. By die inham is daar net een plek waar die krokodil kan ontglip en dis onderdeur die boot.
Hy skyn reg op die water en verlig die rivierbodem onder die boot. Nou gebeur dinge vinnig. Ek sien hoe die krokodil se gepantserde rug tussen die wiere, riete en opdrifsels deur onder die boot se kiel verdwyn. Ek slinger die besemstok weg en gryp die mikstok uit Daniel se hande. Verbete dompel ek die mikstok in die water waar ek laas die krokodil gesien het.
Die water ontplof in ’n kolkende bruin massa soos die spartelende, wriemelende krokodil op die bodem vasgepen word. Die mikstok sidder en beef en ek moet al my krag inspan. Onder my veg twee meter van brute krag om te ontsnap. Die water verander in bruisende sjokoladesop.
Met my skouers en arms wat op die mikstok druk, begin die boot onder my bene uitgly, dieper die water in. John en Josef spook vergeefs om die boot met hulle spane te anker en spoedig is die water onder die kiel te diep. Die ewewig verskuif en ek tuimel in die dam in, bo-op die krokodil.
Ek kan nie bekostig om my greep op die spartelende reptiel te verslap nie. My knieë sak in die modderige bodem weg en ek klou aan die mikstok. Die krokodil is steeds buite sig, maar om my kook en maal die water.
“Bring die boot nader en kom help!”
Petrus Sepogwane verskyn kniediep langs my in die water met ’n tou in sy hand.
“Ek weet nie watter kant sy kop sit nie. As ek nou my hand in die water druk, word hy afgebyt. Steve! Hou die lig op die water.”
Daniel klim uit die boot en kom met die rol speklap aangewaad. “Draai dit om jou hand en voel waar sy stert is.”
Nie die blinkste gedagte nie, maar wat anders?
Ek steek my een hand uit en Daniel draai die lap om. Met my ander hand druk ek af op die mikstok. Petrus is by en help my die stok vashou. John, Josef en Steve kry die boot aan wal.
Met my toegebinde hand kry ek die krokodil se stert en lig dit bo die water uit. Daniel het die tou by Petrus gevat en draai dit nou ’n paar keer om die stert. Hy bind dit stewig vas. Hy en John en Josef gryp die tou.
“Los maar!”
Ek en Petrus verslap ons greep op die mikstok en die spartelende krokodil word deur die riete tot op die oewer gesleep. Steve hou die skietlamp heeltyd op hom en Petrus gee die fietsbinneband vir my aan. Met sy bek groot oop swaai die krokodil sy kop van kant tot kant. Hy is egter verblind en met een beweging laat gly ek die lus om sy bek, trek dit toe en draai die res van die binneband deeglik vas. Petrus gryp die krokodil om die middel en Daniel bind sy agterpote vas. John hou sy stert vas en Josef hardloop om die pisvel in die bakkie te gaan haal.
Spoedig is die krokodil in die pisvel, die battery terug in die bakkie en die boot agterop die bak.
Ons ry Elandsrivier toe om die krokodil te gaan vrylaat. John, Josef en Petrus sit agterop onder die boot, Daniel bestuur en ek en Steve sit langs hom met die krokodil oor ons skote. ’n Verbysterde groepie toeskouers bly op die oewer agter.
Telkens moet Daniel rem trap vir beeste en donkies in die pad.
Ek kry ’n plan. “Kom ons gaan slaap by Boet se huis. Ons kan die krokodil môre loslaat.”
“Ja,” beaam Daniel. “Ek wil van hierdie nat klere ontslae raak.”
Steve kyk op sy horlosie. “Boet