Of dalk was hulle op trek.
*
Die viool en strykstok – so word agterna uitgepluis – moes uit die kar geval het terwyl die familie ná die etery in die koffiehuis weer in hul motor geklim het. Sommige mense skinder dat die seun die viool aspris langs die kar neergesit het kort voordat sy pa met ’n vaart vertrek het; almal op Matjiesfontein weet tog hoe stug die plaasseuns na Miss Edelweiss gaan vir vioolles. Wou die klein Harry Potter, met die vooruitsig van oefen op vakansie, dalk van sy viool ontslae raak? Dit net suutjies daar neergesit?
Maar iedereen onthou die gesin se gesukkel om weg te kom. Die kind en die hondjie moes hulle inwurm tussen al die goed in, en oral het kussings en boeke en draagbare CD-spelers uitgepeul – “ ’n winkel op wiele,” het een van die skoonmakers nog opgemerk.
Krisjan was die man se naam, verbeel een van die kelnerinne in die koffiehuis haar, maar sy is ook nie seker nie.
Die man agter die donkerbril; die ene wat so suinig baie gee.
Die hondjie was ná die snuiwery teen die donker Baviaansrivier-walle en die spookwit bloekomstamme en die baljaar oor die groot, wye grasperk met sy kwikstertjies wat piepend opvlieg, heel buite weste. Hy’t gestoei in die hande van die seuntjie wat deur sy ongeduldige ma gepor is om die hond tog onder beheer en in die kar te kry, in hemelsnaam.
Daar sou baie Matjiesfonteiners wees wat daardie oomblik – toe die kar wegry en die viool en strykstok daar bly lê – as ’n vloek sou beskou. Die vertroude dinge sou wankel; die spinnerak van lewens, wat altyd maar broos gespan is en op die beste van tye tussen die droë takkies van ’n kriedoring bibber, sou breek; dit het begin met die kind van die Windvogels, die duiweboere; ja, met haar: haar naam was eers Saartjie.
“ ’n Kind van die winterson en somerskoelte,” is sy genoem. “ ’n Kind van die droom.” As jy Saartjie soek, was die antwoord op die vraag waar sy was maar altyd: “Stil by die duiwe.”
Sy had net een sonde in daardie dae voor die viool se koms. Later, voeg die Matjiesfonteiners haastig by, het al die ander sondes gekom. Sy was daardie eerste, enkele sonde juis daardie dag ook aan die pleeg. Sy had die gewoonte om daar vanuit die rigting van die platdakhuisies aan te kom, oor die vlakte te stryk, en die Lord Milner van agter te benader. Deur die rivierbedding, oor die klipplate en verby die bloekoms. Wanneer niemand sien nie, skiet sy soos blits oor The Mews se oop grasperk, met die kwikkies wat opskrik en dalk ’n verdwaalde hoender wat wegkekkel.
Sy gly die hotel aan die agterkant binne; soos ’n ligte windjie kom sy in, in ’n rok wat vir haar opgeskote lyf te armoedig is. Sy hurk in die sitkamer agter ’n sofa totdat Miss Paai by ontvangs ’n draai gaan loop en gaan loer dan in die besoekersboek watter kamers onbeset is.
Sy glip verby die marmerkoppe van die kroonprins en -prinses van Pruise, by die breë trap op. Op skool het sy geleer dat die prinses die oudste dogter van koningin Victoria was, die ou queen wat die Boereoorlog begin en die boeliebiefsoldate gestuur het om die boere se diamante af te vat; die Engelse soldate wat daar anderkant die museum uitgekamp het en van ver af geskiet het na die Boere wat op kommando in die rantjies verbygetrek het.
’n Suutjiesskaduwee is Saartjie, verby die kwaai skilderye en die donker meubels. Saggies toets sy die deurknoppe. Gaan by ’n onbesette kamer in, maak die deur agter haar toe en loop na die radio wat in die bed se styl ingebou is. Sy draai die knoppie na die klassieke sender en sonder om die getrekte gordyne oop te maak, gaan lê sy op die bed in die skemer kamer.
“Musiek sonder stem of vrolikheid,” sê die mense; dis waarna Saartjie Windvogel skelm lê en luister in die kamers van die Lord Milner; na harpe en viole en klaviere – geen mensestem hoorbaar nie. “Tjie-tjie-musiek” – die soort musiek wat Miss Edelweiss, die Duitse musiekjuffrou van die plaas Hochschule ’n paar myl die spoor op, die distrik se kinders probeer wysmaak.
Die skoonmakers verja Saartjie gereeld daar. Freddie het haar al die trap afgeskoert die voorportaal uit. Daar is ’n klag gelê by haar pa, die draadspanner en lekeprediker Piet Windvogel. Hy’t hard gepraat en glo die wilgerlat ook geswaai, maar niks kon die kind van die gewoonte afkry om so musiek te lê en steel nie. Uitgestrek lê sy op die bed en luister na die vreemde name van die komponiste en dirigente; na die besonderhede oor konserte en opnames. Die treine kom en gaan daar buite en die duifswerms klim die lug in en die wind kom oor die vlakte gehaas en die wolke bol hoog bo die vlakte – al hierdie dinge hoor Saartjie in haar ore en sy vergeet van mens en wêreld.
Sy moes dié dag ook in een van die kamers gewees het. Want net toe die berig van die koffiehuis kom dat daar geen kredietkaartrekord is nie omdat die man met die donkerbril kontant betaal het, en toe niemand ’n nommerplaat kon onthou of ’n verwysing kon opdiep uit die geheue nie, en almal besluit het dat die kar uit die hittegolwe gekom en weer in die hittegolwe weggery het, toe kom sy die trap af.
Haar oë trek stip op die blink hout van die viool.
Iets gee in haar mee.
Hulle sien haar egter nie, en toe Freddie die gepynigde geluid uit die viool voortbring, deins almal terug. Byna hardloop sy vorentoe. Die viool word by ontvangs gebêre, word besluit, en iedereen gaan terug na pligte.
Saartjie gaan staan by ontvangs en Miss Paai, wat daar sit en brei, kyk haar aan. Dis stil; buite kug-kug Freddie en stryk stoffies van sy handskoene af. Hulle hoor die materiaal skuur. Miss Paai se breipenne klik. Die groot horlosie tik stadig en daar agter, bo-op die kluis, langs die besoekersboek, lê die viool en sy strykstok by die ander items wat gaste hier vergeet het en wat ’n stigtelike tyd moet lê en wag op opeising voordat dit vir welsyn na die Rooikruis op Laingsburg of die Jehovasgetuies op Beaufort-Wes gaan.
Daar is ’n paar Ray-Bans, ’n goedkoop plastiekkam, ’n goue sigaretaansteker en ’n Dinky Toy-karretjie. En dan die viool. Soos ’n jong prinsie, dink Saartjie Windvogel, lê hy daar.
Miss Paai, wat voor haar aftrede skooljuffrou was in die geboutjie tussen die laedakhuisies en ook vir Saartjie se ouers in haar klasse gehad het, sou agterna sê: “Toe daai Windvogeltjie se oë op die viool val, was daar skielik ’n soort gelowigheid in haar kyk. ’n Liefde soos vir Jesus.
“Die kind was geroepe na die viool, soos ’n ma na hom kind; of soos ’n Kristen na die Here Vader.”
Dit was kort daarna dat die mense ophou praat het van Saartjie, en haar Snaartjie begin noem het. Eers spottend, maar later ernstig: Snaartjie Windvogel, die vioolkind.
3
Tartanbaan
Tartan het ’n vaart. Dit bevry die lyf; gee die bene vleuels. Eers die sagte meegee onder die sool, die skietgee; dan die veerkrag.
Só droom Christian kort voor die wakker word. Sy kuite ruk op die laken soos hy om die draai op Coetzenburg stoom. Sy hande – een onder die kussing, die ander op die laken langs sy gesig – is reguit en plat, vingers teenmekaar. Hy kap die wind egalig voor hom weg, en skrik skielik wakker.
Stadig kom hy van Coetzenburg se gras- en sweetgeur terug. Dit is oggend, en die geluide uit sy seun, die veertienjarige Siebert, se kamer is nukkerig.
Christian draai om. Sy uitgestrekte arm val op koue laken. Christine is al op. Eers dink hy dat sy al weg is Groenpunt toe na die uitgrawing, en dan onthou hy: Saterdag. Ja, daar hoor hy dit onder die balkon – sy’s weer van douvoordag met die tuinvurk onrustig aan die por in die geurige akkers om die eikeboomstamme.
Hy druk hom op sy handpalm orent. Skuif drie kussings agter sy blaaie in. Sy hande is stram. Toe hy die vorige aand voor die garagedeur stilgehou het, was sy vingers styf om die gehuurde motor se stuurwiel. Toe die eerste skote uit die rotmotor klap, het sy hande om die stuurwiel gesluit.
Christian kyk na die donkergroen lower van die eikeboom voor die balkon se oop glasdeure. Hy’t skaamteloos ingekoop in die gewel en groen van Stellenbosch. Soos baie sakemanne wat hul gesinne uit Johannesburg wou wegkry om huis te kom maak in die Boland terwyl hulle self weekliks heen en weer