Ons kry ons eerste projek: ons moet elkeen ’n produk kies en ’n advertensie maak. Ons moet ’n filmspan kies uit ons medestudente. Ek kies vir Guy Spiller en Edwin Knopf. Edwin is ’n Oostenryker wat net na Van Halen luister en iets van filmkameras af weet. Hulle stem in om my spanmaats te word en ek belowe om hulle met hulle advertensies te help.
Die filmskool stel die toerusting beskikbaar. Ons moet self die 16 mm-film koop – dis duur.
Ek het klaar ’n idee vir ’n advertensie: ek gaan ’n Camel-ad maak. In daardie dae was sigaretadvertensies verbode op TV, maar in die SterKinekor-teaters was daar tabakadvertensies op die grootskerm. Die Camel-advertensies was baie gewild. Elkeen het ’n avontuur in die wildernis gewys. ’n Groot blonde man verken die woude van Suid-Amerika. Hy beland elke keer in ’n uitdagende situasie, hetsy in ’n kano op ’n bruisende rivier of op ’n vervalle hangbrug oor ’n gapende kloof. Elke keer bied hy die uitdaging die hoof. Aan die einde van die advertensie steek hy behaaglik ’n sigaret op, soms sommer met die vlam van sy stormlantern. Die Camel Man is almal se held. Die temamusiek kom uit Sergio Leone se The Good the Bad and the Ugly.
Ek gaan ’n Camel-advertensie maak met ’n Afrikatema.
Toe ek in matriek in die hospitaal was ná die motorfietsongeluk, het my ma vir my ’n boek gegee om te lees. Dit was haar pa se gunstelingboek, maar dit was onverkrygbaar omdat die regering dit onder sensuur geplaas het. Haar pa se uitgawe was ’n eerste druk van Indaba, My Children deur Vusamazulu Credo Mutwa.
Die skrywer is ’n Zoeloe-geestelike en dié boek word my bybel. Dit beskryf die Afrika-weergawe van die Bantoe se migrasies na die suide. Dis ’n boek vol legendes, avontuur en mistiek. Dit vertel van leiers en helde wat deur die geskiedenis vergeet is. Dit vertel van oorloë en veldslae tussen magtige stamme. Die oorsteek van berge en riviere en die verken van wildernisse. Avonture met wilde diere. Mitiese gode en figure en die aanbidding daarvan. Hy beskryf die eerste ystersmede van Afrika en die Boesmans.
Dis die boek wat Wilbur Smith moes geïnspireer het om The Sunbird te skryf. Later in my lewe sou ek parallelle daarin vind met die werk van Milton, Tolstoi en Conrad. Dis die boek wat vir my die romantiek van die ou Afrika saamgevat het.
’n Besonder interessante vertelling in die boek handel oor die vreemdelinge – Mutwa verwys na hulle as die Maiti. Hy beskryf ’n vreemde groep mense met ligte velle wat met reusekano’s, waarskynlik galeiskepe, met die Zambezi-rivier opgevaar het. Hulle het gevorderde wapentuig gehad en het die plaaslike stamme onderwerp en slawe gemaak. Hulle het ’n stad gebou op die oewers van ’n groot binnelandse see en het vir generasies oor die gebied regeer. Eindelik is hulle tot ’n val gebring deur ’n slaweopstand. Die leier van die slaweleër was bekend as Lumukanda – ’n Afrika-Spartacus.
Volgens Mutwa was die Maiti ’n groep Fenisiërs. Hulle het met galeie om die suidpunt van Afrika gevaar vanuit die Middellandse See, op soek na ’n nuwe tuiste ná die val van Kartago. Hy reken die Witvrou van die Brandberg was eintlik ’n avontuurlike Maiti-prins wat ver na die weste toe verken het. Die plaaslike inwoners het hom gesien en sy beeld op rots vasgelê.
Hierdie verhale het my geboei. Dit het by my ’n belangstelling gekweek in primitiewe volke en argeologie. Bowenal het dit my avontuurlus aangewakker, my drang om Afrika te verken. My besoek aan die Limpopo, die kort ekskursie in Zimbabwe en hierdie boek was die inspirasie vir my advertensie.
Met ’n boek oor rotskuns, akrielverf en kwaste ry ek een naweek uit plaas toe. In ’n beboste klofie kry ek ’n sandsteenwand vir die rotskuns. Ek kies ’n dramatiese uitbeelding van ’n leeujag en kopieer dit. Ek skilder ’n paar elande by. Die rooibruin, ligbruin, oker, siënna en wit verf wat ek gebruik, smelt saam met die kleure van die rots. Dit lyk eg.
Op die oewer van die rivier het ek vroeër potskerwe ontdek en ’n kleipot uitgegrawe wat amper volledig was. By my pa het ek ’n paar Boesmanpylpunte gekry. As jong man het hy dit op ’n jagtog by die Boesmans van die Okavango gekry. Die potskerwe en pylpunte strooi ek aan die voet van die rotswand onder my kunswerk voor ek terugry Pretoria toe.
Die volgende twee weke doen ek voorbereiding. Ek teken ’n storiebord om die volgorde en komposisie van die tonele en skote aan te dui. Ek en Edwin Knopf kies ’n Arriflex 16 mm-kamera uit die stoor. Die lektor wys vir ons hoe dit werk. Edwin snap vinnig. Ons vat ’n driepoot en ’n batterypak en oefen in die binnehof. Die batterypak dra mens in ’n lyfband om jou middel. Dit lyk cool.
Ons besluit teen klankapparaat. Die klank sal ons later in die ateljee byvoeg. “Umkosi Bomvu” van Juluka sal die temalied van die advertensie wees.
Nou moet ek besluit op ’n akteur. ’n Camel Man. André Knoesen is een van die ouer studente; hy was eers weermag toe. Hy is ’n robuuste ou met ’n rooi baard en ruwe gelaatstrekke. Hy stem in om die Camel Man te wees.
Ek gee vir hom ’n stel kakieklere. Ons gaan koop tradisionele Zoeloekrale in Marabastad vir hom om te dra. Ek vat ’n ou seilrugsak en plaas daarin ’n kaart, kompas en ’n ou geologiese hamer wat ek tussen my pa se gereedskap gekry het. Daarmee saam kom ’n knopkierie, panga en ’n dik rol tou. Ek leen my oupa se verkyker. Die Camel Man moet dit alles saamdra.
Toe alles gereed is, ry ons plaas toe om die advertensie te gaan maak. Vir proviand neem ons baie bier, vleis en ’n banksak vol dagga.
Die eerste nag op die plaas reën dit hard. Ons braai vleis op ’n rokerige vuurtjie. Terwyl ons bier drink, berei Guy Spiller vir ons dagga voor in ’n bottelnekpyp.
Die volgende oggend is oortrokke. Dit motreën liggies. André sit op ’n klipbank met kaart en kompas. Ek verfilm hom terwyl hy die wêreld om hom bespied. Met die verkyker beskou hy die sandsteenkoppe oorkant die rivier. My kamera volg sy blik; dit vee oor ’n ruwe landskap wat verken moet word.
Met die film wat so duur is, kon ek nie baie daarvan bekostig nie. Ek moet versigtig skiet. Die openingskoot moet ons ’n paar keer oordoen. Elke keer net voor dit klaar is, sny die kamera uit. Edwin ondersoek die toerusting en vind ’n los draadjie op die batterypak. Hy heg dit met kougom.
Nou moet Camel Man André die rivier oorsteek. Ons ander drie klim teen die krans uit en stel die kamera op teen ’n rotslys. Ek wys vir André ’n plek onder die stroomversnelling waar hy moet deurwaad. ’n Dramatiese toneel word verfilm. Die Camel Man klouter oor klippe en deur bosse. Elke nou en dan moet hy sy pad oopkap met die panga. Afrika is nie vir sissies nie. Hy beweeg hoër in die klofie op. Sy oë soek teen die rotswande om hom. Skielik steek hy vas.
’n Ligte glimlag verskyn om sy mondhoeke. Hy nader die rotswand. Hy sak op sy knieë neer. Verwonderd bestudeer hy die rotstekeninge. Hy krap op die grond tussen die blare rond. Sy hand vind ’n potskerf, dan ’n Boesmanpyl. Selfvoldaan sit hy terug met sy rug teen die rotswand. Die rotskuns is sigbaar langs sy skouer. Hy haal ’n pakkie Camel Plain uit sy bosak. Hy skud een uit en steek dit aan, trek diep en blaas die rookwalms uit. Die kamera zoem in op die sigaretpakkie in sy hand.
“Cut!” roep Stoffel Ford Coppola Peckinpah hoog in sy skik. Was dit nou só moeilik?
Ek en my filmspan kom deurnat en moeg in Pretoria aan. Ons is vrolik en vol grappies. Ek voel die produksie was suksesvol.
In André se vervalle woonstel moet daar nou eers dagga gerook word. Die plek is ’n hawe vir kunstenaars en swerwers, oudsoldate wat deur die grensoorlog getraumatiseer is en ander uitvaagsels. Daar is altyd dagga beskikbaar. Almal sit in ’n kring op die plankvloer terwyl ’n zol omgestuur word. Elkeen rook hom in sy eie wêreld in. Ek voel hoe die dagga my vat. Ek luister hoe die stadsgeraas met Bob Marley se musiek vermeng. Dan sweef ek na die sandsteenrante van die Elandsrivier. Die Elandsrivier word die breë sandloop van die Limpopo. Ek staan in ’n koorsboomwoud in Zimbabwe.
Ek maak my oë oop. Om my is elkeen in homself gekeer. Langs my sit ’n oudsoldaat. Hy skryf iets op ’n stuk papier. Ek leun oor om te sien. Hy skryf dieselfde sin oor en oor. Daar is geen God nie. Daar is geen God nie. Daar is