Ons word teen dagbreek wakker met die geskarrel en geblaf van bobbejane teen die sandsteenkrans bo ons. Hulle is ontsteld. Hulle wil vye eet vir ontbyt, maar twee mense het hulle boom geannekseer.
Ons stap uit oor die breë sandloop om te gaan was. Die groot reën het nog nie geval nie; die rivier vloei vlak en stadig. Die dag is effe oortrokke en bedompig. Ek kyk om my rond. Die Limpopo strek wyd en ver. Die rivieroewerbos groei welig. Sandsteenrante toring oral uit. Palmbome hou enkel of in groepies wag.
Ek draai my blik noord, na oorkant die rivier. Agter die koorsbome strek ’n vlakte. Dit nooi my uit om te verken.
Dit word dae van rondloop en ontdek. Ons dwaal ver met die Limpopo se loop af. Ons klouter deur die sandsteenkoppe en ek voel hoe my been sterker word. Jaco wys my ’n holkrans met rotstekeninge en potskerwe. ’n Troppie elande staan lewensgetrou afgeëts teen die rotswand deur ’n ou, ou hand.
Op ’n draai in die rivier stuit die water teen hoë sandsteenwande en maak ’n diep kuil. Ons bekruip krokodille waar hulle op ’n sandbank lê. Hulle gewaar ons en glip die water in. Oral is daar wild. Ons sien bosbokke in die oewerbos. Daar is baie koedoes, rooibokke en vlakvarke. Ons skiet ’n rooibok en braai elke aand.
In die hitte van die dag lê ons in die skadu van die wildevy en gesels. Jaco lees graag en dink na oor goed. Op skool was hy die een wat baie dinge bevraagteken het. Hy gaan volgende jaar weermag toe. Hy is opgeroep na die seinerskorps in Heidelberg.
“Ek wil eers die weermag verbykry,” sê hy. “Dan wil ek met my lewe aangaan.”
“Wat wil jy gaan doen?”
“Joernalistiek en fotografie.”
“Ek het nie ’n idee wat ek wil doen nie,” sug ek. “Ek sal graag in die veld wil werk, maar my wetenskap en biologie is hopeloos.”
“Op ’n tyd het ek gedink ek wil films maak. Natuurfilms. Daar is ’n filmproduksiekursus by die Tech.”
“Dit klink na ’n moontlikheid.”
Een oggend stap ek langs die rivier terwyl Jaco in die kamp doenig is. Op die ingewing van die oomblik loop ek deur die water. Kort voor lank staan ek aan die noordoewer. Ek is in Zimbabwe – tot ’n paar jaar gelede nog Rhodesië. Daar het ’n bittere oorlog gewoed. Ons het dit op die TV-nuus gesien en daarvan in Huisgenoot gelees. Ek stap teen die oewer uit, oor die vlakte. Dit voel opwindend. Hier loop ek onwettig rond in ’n onbekende Afrikaland.
Ek stap deur die koorsbome. Die dag is warm en die sonbesies sing. Dis ’n oop mopanievlakte en ek stap verder noord. ’n Trop rooibokke bars uit die bosse vlak langs my. Hulle maak boogspronge voor my verby. Ek steek vas. Hulle verdwyn in die ruigtes. Vir lank staan ek so. In die hitte en die stilte van die wildernis. Dit voel goed. Die hitte en die stilte, die opwinding en die vryheid. Ver van die stad. Ver van mense. Ver van die frustrasies en onsekerhede van grootword, die onpeilbaarheid van menslike gedrag.
Skielik weet ek.
Ek draai om en stap terug rivier toe.
Dis ons laaste nag aan die Limpoporivier. Ek wil nie teruggaan stad toe nie. Ons sit om ’n knetterende kampvuur en praat oor die wonderlike dae van vryheid wat agter ons lê. Dae van sonskyn en bos. Jaco is neutbruin gebrand en ek ’n koperbrons. Ons praat oor die onsekere toekoms wat voor ons lê.
Skielik hoor ons geluide. Onbekende geluide. ’n Geritsel en gesuis. Ons kyk na mekaar. Wat kan dit wees? Dis ’n helder maanligaand.
Sonder ons vrees van die eerste nag hardloop ons uit die skuiling van die sandsteenkrans tot in die rivierbedding. Alles lê in silwer maanlig gebaai. Jaco sien hulle eerste. Ons steek vas.
In die maanlig, op die witsand, staan ’n trop olifante. Ses of sewe koeie en kalwers. Ek staan vasgenael. Ek beleef elke oomblik glashelder. Dis asof die laaste twyfel wegval. Hier in hierdie nag, aan hierdie rivier, op die grens van twee lande, word ons deur ’n trop olifante besoek. Vir my jong gemoed is dit van ontsaglike betekenis.
Hierdie is meer as ’n uitnodiging – dis ’n bevel. ’n Op roepinstruksie. Die wildernis het my geroep. Ek behoort van nou af aan wilde lande waar olifante vry rondloop. Dis hoe my lewe moet wees. Dis hoe dit sal wees. Van nou af sal ek my lewe só beplan dat ek in die nabye toekoms kan terugkeer na die wildernis. Terugkeer om te bly. Vir altyd.
Die matriarg vermoed onraad. Sy steek haar slurp in die lug. Vir ’n wyle staan sy so. Ek en Jaco staan stokstil – vyftig meter weg. Dan draai sy om. Sy kry haar troppie bymekaar en beweeg rivieraf. Ons kyk hulle agterna, elkeen besig met sy eie gedagtes. Ons praat nie.
Terug in Pretoria skryf ek in vir die filmkursus by die technikon.
3
Die studente aan die technikon se filmskool is ’n gemengde spul. Daar is hippies, punks, kunstenaars, politieke aktiviste, moffies en lesbiërs. Hulle is onbevrees en uitgesproke.
Vir die eerste keer hoor ek dat wit mense die verbanne ANC openlik ondersteun. Ek is geleer hulle is ’n kommunistiese terroriste-organisasie wat interne stabiliteit ondermyn. Dat onluste in die swart woongebiede hulle skuld is. Nou hoor ek die ander kant van die saak: dat die ANC vryheidsvegters is wat hulle verset teen ’n onderdrukkende regering. Die ergste is dat dit wit mense is wat dit vir my sê.
Baie van die studente is lid van die United Democratic Front, ’n frontorganisasie vir die ANC. Daar is ook mense wat openlik teen militêre diensplig gekant is en behoort aan die End Conscription Campaign. Daar is ouens wat ouens se hande vashou en meisies wat mekaar oopmond soen. Dis alles vir my nuut, die ander punt van die skaal. In my konserwatiewe grootwordwêreld was ek die buitestander. In hierdie nuwe omgewing voel ek steeds soos ’n buitestander. Dis asof ek nêrens inpas nie.
Tog vind ek die studentelewe interessant en opwindend. Dit stel my bloot aan ander denkrigtings en uitkyke; dis verfrissend. Filmskool word ’n jol. Die partytjies is wild. Daar word vrylik dagga gerook. Ek hoor nuwe musiek, aggressief en opruiend. Nina Hagen, Siouxie Sioux and the Banshees, Devo en The B52s. Daar is ’n onrustigheid onder die studente. Ek luister na oproerige politieke debatte. Die Nasionale Party moet omver gegooi word. Nelson Mandela moet dadelik bevry word.
“How can they ban the ANC? The government is a bunch of thugs,” sê Guy Spiller.
“Die AWB is ’n neo-Nazi-organisasie,” sê Jan Lampen.
“I lost mine through horse-riding,” sê Sheldon die moffie.
Elke student is daar vir ’n ander rede. Hulle kyk my aan asof ek mal is. Natuurfilms? Die idee is absurd.
Ons kyk baie flieks. Ek geniet dit. Ek leer baie. Ek ontdek Stanley Kubrick en kyk na Dr. Strangelove en A Clockwork Orange. Laasgenoemde was toe nog verban en die lektor sluit die lesingsaal.
Ons word geleer om films te analiseer. Elke regisseur het sy eie styl. Daar was die pioniers wat rewolusionêr was – hulle het vroeg reeds film as ’n magtige medium gesien. Mense soos Sergei Eisenstein en D.W. Griffith. Ons kyk selfs Leni Riefenstahl se Nazi-flieks. Ons leer van Milos Forman, Martin Scorsese, David Lean en Sam Peckinpah. Ons kyk flieks soos Apocalypse Now, One Flew over the Cuckoo’s Nest, The Graduate en The Long Riders. Ek leer om anders na films te kyk.
Die studente het baie te sê. Hulle het duidelik meer insig as ek. Ek wou maar net kom leer om natuurflieks te maak sodat ek in die bos kan wees. Tog leer ek. Ek voel dat my verwysingsraamwerk verbreed.
Ek vind redigering ’n interessante vak. Ons word geleer om film te sny en te plak – dis hoe daar van een toneel na die volgende geskuif word. Dis egter nie al nie. Party redigeerders gebruik dit om die dramatiese effek van die film te verhoog, soos in die gevegstonele van Scorsese se Raging Bull. Ek begin verstaan.
Die probleem lê egter by die meer tegniese vakke. Filmwetenskap dek alles oor lense, beligting en