| Formele assessering: Jou onderwyser gaan jou brief van waardering assesseer vir die formele assesseringsprogram. |
| Aktiwiteit 4: Lees letterkundetekste |
| In hierdie aktiwiteit gaan jy |
| •Lees en kyk•’n uittreksel uit ’n jeugroman lees•die kenmerke van ’n prosateks leer•karakter, intrige, ruimte, die agtergrond en die verteller identifiseer•die tema/boodskap van die verhaal verduidelik•kontekstuele vrae beantwoord. |
Lees in In ’n neutedop wat die algemene kenmerke van ’n prosateks (roman, jeugverhaal, kortverhaal) is.
| In ’n neutedop |
| Kenmerke van ’n prosateks |
| •Agtergrond of konteks: Dit is die gebeure/situasie vooraf wat iets bepaal het.•Intrige: ’n Reeks gebeure of situasies waarop ’n verhaal of drama gebaseer word; storielyn; verhaal verloop.•Karakter: ’n Persoon in ’n toneelstuk/roman/kortverhaal.•Ruimte/milieu: Dit is waar die gebeure afspeel.•Verteller: Wie vertel die verhaal? Is dit ’n eerstepersoonsverteller (ook genoem ek-verteller) of ’n derdepersoonsverteller? |
Prelees: Klasgesprek
•Die jeugroman se titel is Vuvuzela. Waaroor dink jy gaan hierdie verhaal dus?
•Aan watter groot gebeurtenis van 2010 herinner dit ’n mens?
•Wat kan jy daarvan onthou?
•Hoe het jy gevoel op daardie stadium?
Tydens begeleide lees (hardoplees)
•Lees die uittreksel uit die jeugroman Vuvuzela deur Engela van Rooyen saam met jou onderwyser.
•Maak aantekeninge van moeilike woorde terwyl julle lees.
•Let op aspekte soos die karakters, hul taalgebruik en die agtergrond van die verhaal.
Vuvuzela (’n uittreksel)
So het almal ietsie aangedra. Maar om die orphans te godisa het nie gemaak dat die mense minder geskinder het van moswi Mama nie. Oor ’n sangoma wat haarself nie kon heal nie, en wat gejok het toe sy sê dat daar nie ’n man is wat haar lyf warm maak nie. Sis Kate het gepraat van “four little words” en haar batho-ba-re-mond het spits in haar gesig getrek.
Daardie tyd was Senke te klein om te verstaan dat dit die vier woorde is wat met AIDS afgekort word.
Ná daardie Sunday vier jaar terug toe Ntatemogolo en die ander step relatives alles kom vat het, tot Mama se papiere en haar Death Certificate, het Buti gesukkel tot hy weer vir hulle ’n plekkietjie gehad het. In Plastic View, oor hier nie rent is nie.
En Buti is ball clever, soccer clever.
Partykeer speel Buti in ’n local game op die nuwe veld in die plek van iemand wat siek geword het of wat moet werk. As Buti vorentoe spring om die bal met sy knie of sy voorkop te slaan, of as hy dit bo-oor die goalies se koppe en uitgestrekte hande skop, word sy nek dik en vol are en sy mond skrou wyd. Dan word hy ’n chief, dan is hy groter as wat Rhoo Radebe of Dr Sixteen Valve Khumalo gewees het.
Eenkeer het die manager van die team van ’n league vir Buti gesien en hy wou hom hê, maar Buti het gesê hy het te veel troubles, hy kan nie oefen nie en hy sal te veel matches mis. Senke het geweet dis oor hóm.
Dit was ’n groot dag, daardie dag van die Soccer Bid vir Twenty-Ten. Oral was daar ietsie aan die gang om die uitslag uit te watch. In die townships was dit vol by elke plek, dit was net music en colours en stemme en lag.
Buti en Senke het by Sis Kate se plek gewag waar die sjebien se TV met ’n extension cord uitgebring is sodat almal kon sien. Hulle was later moeg gewag en hulle monde was lam geblaas op die vuvuzelas, toe die man met die envelope op die TV screen verskyn. Hy het dit stadig, baie stadig uitgetrek tot die woorde South Africa daarop wys. En toe het hoor en sien vergaan soos almal bokspring en amandla!-vuis in die lug steek en swing en dans met hoë knieë.
Toe Madiba op die screen verskyn met sy oë wat skreef van die lag, toe hy die trophy hoog in die lug hou – net daar het die plan soos ’n weerligvoël in Senke se kop geskiet. Sy plan om vir sy Buti ’n groot surprise te gee … iets wat hy nooit sal vergeet nie, al word hy ’n ou mkhulu met ’n grys baardjie.
(Uit: Vuvuzela)
Postlees
| Beantwoord die vrae in jou werkboek. | ||
| 1. | Binne watter ruimte speel hierdie kortverhaal af? | |
| 2. | Noem die karakters in hierdie verhaal. | |
| 3. | a)Watter atmosfeer heers onder die mense buite Sis Kate se sjebien? | |
| b)Waarom het dié atmosfeer daar geheers? | ||
| c)Gee ’n aanhaling uit die teks om die atmosfeer te bewys. | ||
| 4. | Waarmee het die mense so geraas terwyl hulle gewag het? | |
| 5. | Hoekom dink jy het die man op die TV-skerm die koevert baie stadig uitgetrek? | |
| 6. | Hoe het die mense aan hulle blydskap uiting gegee na die bekendmaking van die uitslag? | |
| 7. | Wie is Madiba wat op die skerm verskyn het? | |
| 8. | Hoe weet jy Madiba het ook in die blydskap oor die uitslag gedeel? | |
| 9. | Wat dink jy is die plan wat in Senke se gedagtes opgekom het en wat vir Buti ’n groot verrassing moes wees? | |
| 10. | Bespreek die taalgebruik in die verhaal Vuvuzela. Dink jy die taalgebruik is funksioneel? Hoekom?/Hoekom nie? | |
| 11. | Het hierdie groot gebeurtenis ubuntu in ons land bevorder? Gee jou mening. | |
Lees ’n gedig
’n Komponis is iemand wat musiek skryf. Lees nou die volgende gedig oor so ’n persoon en beantwoord dan die vrae.
Komponis
die note bly swenk, swalk
en swerm in my kop:
tjilpende swaels in die wind
hopelik kom hul nou
tot rus op ’n notebalk:
drade wat sing in die wind
Daniel Hugo
Lees nou eers In ’n neutedop aandagtig saam met jou onderwyser deur om ’n paar poëtiese begrippe te leer.
| In ’n neutedop |
| Strofes |
| ’n Koeplet is ’n strofe wat uit twee versreëls bestaan. |
| ’n Tersine is ’n strofe wat uit drie versreëls bestaan. |
| ’n Kwatryn is ’n strofe wat uit vier versreëls bestaan. |
| Beeldspraak |
| Vergelyking: Hier word twee sake van verskillende of uiteenlopende aard op grond van ’n enkele ooreenkoms of ooreenkomste met mekaar vergelyk of selfs gelyk gestel. Die woorde soos, as, nes, net soos is jou leidrade. |
| Personifikasie: Hierdie vorm van beeldspraak kom in die vergelyking en metafoor voor. Ons personifieer wanneer ons aan die natuur, lewelose voorwerpe, diere en abstrakte begrippe die eienskappe en handelinge van lewende wesens gee. |
| Metafoor: In teenstelling met die vergelyking, stel die metafoor een saak direk in die plek van ’n ander. |
| Stylfigure |
| Klanknabootsing is die taalverskynsel wanneer woorde gevorm word na aanleiding van klanke, soos zoem, wroem, klik-klak. |
| Halfrym is wanneer slegs vokale of konsonante in ’n versreël herhaal word: |
| Alliterasie is die herhaling van konsonante in dieselfde reël, veral as dit aan die begin van ’n beklemtoonde lettergreep is: “as
|