Ontronding is wanneer ’n ronde klank soos uu en ui as ie en y uitgespreek word.
Oorronding is wanneer klanke soos ee en ie as eu uitgespreek word, byvoorbeeld: keer – keur.
Assimilasie is wanneer party klanke in ’n woord nie uitgespreek word nie en dus nie gehoor word nie. Kyk na die volgende voorbeelde: Die kinders (kinners) sit op die (oppie) stoel.
Beantwoord die volgende vrae in jou werkboek.
1. Verdeel die skuinsgedrukte woorde in klankgrepe en lettergrepe. Skryf ook of die lettergrepe oop of geslote is.
a. Jy moet vinnige vingers vir ’n selfoon hê.
b. Jy moet die selfoon dadelik beantwoord.
c. Hy kan sy telefoonrekening betaal.
2. Lees die volgende gedeelte uit die luisterteks. Beantwoord dan die vrae.
Van ’n brandarm fabriekwerker wat droom oor Las Vegas tot ’n TV-gesig met duisende ponde in die bank.
a. Skryf ’n woord neer wat ontrond kan word. Skryf die ontronde vorm neer.
b. Hoe sal jy die woorde “in die” uitspreek?
c. Die woord “skild” kan verkeerd as “skuld” oorrond word. Wat beteken beide woorde?
3. In die volgende gedeelte kom sewe spelfoute oor. Skryf die gedeelte oor. Maak die foute reg en onderstreep dit.
“Ek is van natiere ’n dobelaar. Ek hou daarvan om op pêre te wet. En ek droom al van kleinteid daarvan om Las Vegas toe te gaan.
“Nou het ek die kaans,” het Crosbie aan die koerant gese.
In hierdie aktiwiteit gaan jy
leestekens en afkortings leer en reg gebruik.
Taal in konteks
Dit is belangrik dat skryftekens reg gebruik word. Lees hoe.
Skryftekens
(Blaai ook na die Taalgids agter in die boek waar meer voorbeelde en gebruike van skryftekens gegee word.)
Deeltekens ( ̈ ): Die deelteken word gebruik om aan te dui waar die volgende lettergreep begin:
be/ëdig. Jy sê die woord ook makliker: vo/ëls (teenoor voels).
Die koppelteken (-): Hierdie skryfteken koppel woorde aan mekaar wat een gedagte vorm.
Onthou: Telwoorde kan los of met koppeltekens geskryf word: Byvoorbeeld: een en twintig/een-en-twintig.
Die afkappingsteken (’s ’e): By die meervoud en verkleining van naamwoorde en eiename wat eindig op i, o, u en ’n lang uitgespreekte a-klank wat met slegs een a gespel word en die hoofklem dra:
Van Breda’s, farao’s/farao’tjie.
By die meervoud en verkleining van letters van die alfabet, syfers, gewone afkortings, afkortings van grade en diplomas: gr. 7’s of gr. 7’tjies.
Die kappie (ê û î ô): By vokale soos e, o, u, i wat in ’n oop lettergreep ’n lang gerekte klank het: affêre; sê; rûe, môre; wîe.
Die kappie word nie gebruik as die o-klank deel van ’n diftong is nie: rooi, boikot.
Aksenttekens: Die akuutaksent (á, é, ó, ú, í) word net op vokaalletters en diftonge gebruik
om te beklemtoon: ongelóóflik; déúr; héilig en
in woorde van vreemde herkoms: détente.
Ook op sekere eiename van vreemde herkoms: Esmé.
Die gravis (è) word ook net op vokaalletters gebruik.
Dit word in ’n paar Afrikaanse woorde gebruik om die spesiale uitspraak van die letter e aan te dui:
appèl; dè; hè; nè. Dit word ook op sekere leenwoorde gebruik: crèche.
Beantwoord die volgende vrae.
1. Skryf die volgende sinne oor en voeg die regte skryftekens in.
a. Die kinders se mas en pas ken SMS-taal beter as die oumas en oupas.
b. Die graad 7s mag hul selfone in die klas gebruik.
c. Thomas hulle se dat hulle na die hysbakervaring eerder wil gaan rus
d. Thomas se pa het vroeer die polisie gebel om die moordenaar te vang.
Afkortings word baie in SMS-taal gebruik. SMS-taal is ’n taal op sy eie. Lees die volgende oor die regte gebruik van afkortings.
Afkortings
Onthou die volgende oor afkortings:
Punte word by die meeste kleinletter-afkortings gebruik: m.b.t. (met betrekking tot).
Geen punte word by metrieke eenhede se afkortings gebruik nie: km (kilometer).
Rangtelwoorde kan afgekort word deur -de, -ste of -e na die syfer te skryf: 7de, 20ste, 100e.
’n Sin begin nie met ’n afkorting nie, slegs as die afkorting in titels gebruik word: Mnr. De Wet gaan see toe.
Gebruik erkende afkortings.
’n Koppelteken word gebruik by woorde wat saam met afkortings of akronieme (letterwoorde) gebruik word: BA-graad, vigs-wesies.
Leer die volgende afkortings:
| aardr. | aardrykskunde | CV | curriculum vitae (lewensprofiel) | i.p.v. | in plaas van |
| adj. | adjektief | d.i. | dit is | LW | Let Wel |
| afd. | afdeling | d.w.s. | dit wil sê | lw. | lidwoord |
| Afr. | Afrika; Afrikaans | Do. | Donderdag | me. | titel vir vroulike persoon (dame/mevrou/mejuffrou) |
| ANC | African National Congress | eks. | eksamen/eksÇemplaar | nr./no. | nommer |
| antw. | antwoord | ens. | ensovoorts | prof. | professor |
| ASA | Atletiek Suid-Afrika | faks. | faksimilee | s.nw. | selfstandige naamwoord |
| b.o. | blaai om | fakt. | faktuur | temp. | temperatuur |
| bl. | bladsy (p. pagina) | g | gram | vnw. | voornaamwoord |
| CD | kompakskyf (compact disc) | hfst. | hoofstuk | wdb. | woordeboek |
| cm | sentimeter | gr. | graad |
2. In die leesstuk “Vinnige vingers maak hóm ‘SMS-koning’” word afkortings gebruik. Soek minstens vyf afkortings in ’n koerant of tydskrif en knip dit uit. Plak dit netjies in jou werkboek en skryf die volle betekenis van die afkortings neer.
3. Skryf afkortings vir die skuinsgedrukte woorde.
a. Die berig het Maandag in die koerant verskyn.
b. Die man het onder andere ’n mes in sy sak gehad.
c. Craig moes ’n dokter gaan sien.
4. Gebruik ’n woordeboek en vind uit waarvoor die volgende afkortings staan.
a. Hy het die kompetisie a.g.v. vinnige vingers gewen.
b.Die koerant het hom gebel i.v.m. die prysgeld wat hy gewen het.