“Middag, Joop.”
“Middag, meneer.”
Hy het dit tevore nog nie opgemerk nie. Daardie middag het dit hom opgeval – dat die arm man so dikwels sommer net Joop is en die ryk man, veel meer sy junior, meneer. Êrens in sy agterkop het iets hom laat voel dat dit nie eintlik so hoort nie, maar dit was net vir ’n breukdeel van ’n sekonde.
“Klein Kas was by my. Hy wil graag volgende jaar by my kom werk.”
“So sê hy. Wil … wil meneer dalk inkom?”
Die huiwering was daar, en weer het Faan geweet dat dit genadiger is om jou baie haastig te hou, net kortliks te sê wat jy wil sê en dan maar liewer te loop. Dit spaar verleentheid aan beide kante. Dit spaar pynlike ongemak en selfbewustheid vir die gasheer as die onverwagse gas liewer maar nie binnekom nie. Maar Faan het meteens ’n onkeerbare drang ondervind om binne te gaan.
“Dankie, Joop. Ek sal jou nie lank ophou nie.”
Hy het ingegaan, wetende dat daardie woorde maar kon gebly het. Dit was gebruiklik, maar heeltemal onnodig, want Joop Burger het baie tyd – vier-en-twintig uur elke dag om om te sukkel met ’n liggaam wat kromgetrek is van rumatiek en ’n gedagtewêreld waarin hy beslis verdwaal moet raak.
“Wil meneer nie sit nie?”
“Dankie, ja.” Hy het gaan sit en, ook soos gebruiklik, sy blik vlugtig om hom laat dwaal. Daar was iets vreemd bekend vir hom aan die vertrekkie. Die stywe, regop stoele teen die mure het sy hart meteens laat ruk en hy het aandagtiger gekyk, toe meteens ontspan en geglimlag.
“Magtie, Joop, maar hoe laat jy my nou terugverlang plaas toe. My oorlede ma het net sulke stoele in ons spens gehad. Hulle is absoluut identies – tot die patroontjie wat daarop uitgekerf is. En jy het ’n hele stel daarvan!”
Ou Joop het na die stoele gekyk asof hy hulle tóé weer vir die eerste keer in jare raakgesien het. Toe het hy ook geglimlag, en die warmte het in die glansloosheid van sy kykers verskyn.
“Ja, meneer. Dit kom uit my oorlede vrou se voorgeslagte.”
“Hulle is baie werd vandag, hoor?”
“Dit wil so voorkom, meneer. Mevrou Bernstein het my al blink gesoebat vir hulle, maar klein Kas wil niks weet nie.”
“Ja, klein Kas … Jy het ’n baie oulike seun, Joop.”
Die ooglede het geval, die knopperige vingers het onnodig begin vroetel.
“Ja, ’k … so sê hulle. ’n Goeie seun.”
“Hy verdien ’n geleentheid in die lewe, Joop. Ek is bly hy het na my toe gekom. Ek sal hom graag by my in die kantoor wil neem, as jy tevrede is.”
Die kop het net geknik, terwyl albei geweet het dat dit nie werklik van belang was wat Joop wil hê nie, want Joop het sy regte en sy wil aangaande die seun wat laat in sy lewe gekom het, jare gelede al deur ’n bottel se nek afgespoel.
Daar was meteens niks meer om te sê nie. Die stiltetjie het ongemaklik begin word en net toe Faan maar wou opstaan, het Joop weer opgekyk en sy oë was nie meer leeg soos Grasbult hulle maar ken nie.
“Klein Kas … klein Kas verdien iets beters … beter as ek, meneer Dempers. Hy moes liewer jóú seun gewees het …”
Die spontane reaksie in Faan Dempers se hart was op daardie oomblik om volmondig saam te stem, maar toe het iets in hom hom genoop om te swyg … Hy het ’n oomblik stil na die man voor hom gekyk, ’n man wat sy lewe weggesmyt het, maar ’n man met ’n kosbare kleinood in sy besit, ’n briljante seun, en die besef dat hy daardie kleinood nie waardig is nie …
Hy kon Joop nie antwoord nie. Hy het opgestaan en sy hand ’n oomblik spontaan op die een skouer gedruk, toe by die voordeur uitgestap. By die hekkie het hy omgedraai, teruggekyk.
“Sê vir klein Kas ek verwag hom die vyfde Januarie die oggend om agtuur in my kantoor. Wederom, Joop.”
Maar op sy terugpad huis toe het ou Joop se woorde hom bygebly, en in daardie oomblik, met sy kommer oor sy dogter helder in sy hart, het dit weer na hom teruggekeer …
Op daardie oomblik het hy opnuut besef dat God nie ’n fout maak nie. Kas moes juis Joop se seun gewees het, want as Kas Faan Dempers se seun was, sou hy miskien vandag nie dié Kas gewees het wat hy wel is nie. As hy Kas Dempers was, sou hy ’n tweede Liesel, ’n tweede Rob Rabe gewees het. Maar hy is ou Joop se seun, en daarom weet hy wat nee beteken, weet hy dat hy niks agter hom het om hom vorentoe te stoot nie behalwe sy eie deursettingsvermoë en dat daar niks vorentoe wag behalwe wat hy self tot stand sal bring nie. Hy weet nie wat dit beteken om te veel te gou te kry nie. Miskien, is die ontsettende besef op hierdie oomblik, ja, miskien was ou dronk Joop Burger ’n beter pa as Faan Dempers … Of miskien is dit vir sekere kinders beter, veel beter om ’n Joop Burger as pa te hê as ’n Faan Dempers …
Kas het daardie oggend van die vyfde Januarie die kantoor van prokureur Dempers binnegestap en Faan was nog nie een dag spyt nie. Soos sy onderwysers, het Faan gevind dat die jong Kas Burger ’n knap verstand het, vinnig snap en, verbasend vir sy teruggetrokke geaardheid, ’n briljante redenaar is wat sy gedagtes netjies kan formuleer, goed kan oordra en ’n jong man wat by sy standpunt kan staan as hy daarvan oortuig is. ’n Jong man wat eendag, en miskien ook glad nie so ver in die toekoms nie, sy spoor gaan trap. Faan Dempers het in die gewoonte geraak om probleme en hofsake vooraf met Kas te begin bespreek, en hy was telkens verras met die jong man se insig en versiendheid. Dit het al hoe meer gebeur dat Kas ’n punt uitgewys het wat Faan se aandag ontglip het, of wat soms vir hom minder belangrik gelyk het en teen die end, nadat Kas dit uitgewys en ontrafel het, geblyk het ’n sleutelpunt te wees.
Nee, as daar een man op Grasbult was wat Kas Burger se waarde reg geskat het, was dit Faan Dempers, maar in die res van Grasbult se oë is Kas net Joop Burger se seun, en niks meer nie.
Intussen het Liesel begin grootword, ontluik en oopgekelk tot volle vroulike wasdom. Heel aan die begin het dit Faan ietwat geamuseer om die begogeling in die jong Kas se oë te sien wanneer Liesel soms met haar kort skoolrokkie of tennisklere daar by die kantoor ingewaai gekom het. Hy, sowel as Liesel, wat in daardie stadium ’n regte klein snip was, het dit opgemerk, en ook die tikster en ’n paar ander mense van Grasbult. Nie een het hulle veel daaraan gesteur nie. Liesel was pragtig en sy het in elk geval al wat mansmens was op Grasbult betower en om haar pinkie gedraai, hoekom nie ook klein Kas nie? Al was hy Joop Burger se seun, is hy nog ’n mens.
Maar mettertyd het dit Faan nie meer geamuseer nie en het dit, baie duidelik, vir Liesel begin irriteer. Die feit dat hierdie begogeling, soos Liesel katterig en eg vroulik daarna verwys het, nou al vier jaar aanhou, kan nie meer afgemaak word met “Ag, dis ’n stadium wat weer sal verbygaan” nie. As Kas ook ander jong vriendinne gehad het, sou dit nie so opmerklik gewees het nie, maar Kas het nie in een van die talle jong meisies van die Karoodorp belanggestel nie, al was daar genoeg wat stadigaan bereid geraak het om, al is dit net vir ’n fliekaand, te vergeet dat hy ou Joop se seun is.
Nie dat Kas ’n lewe van afsondering gelei het nie. Hy het aktief deelgeneem aan wat die dorp kon bied, en het veral as rugbyspeler uitgeblink. Hy is baie gewild onder die manne en op sy besadigde, stil manier het hy al vir homself ’n pad oopgestoot na vele huise waar hy vroeër as gelaptebroek-seuntjie nie welkom was nie. Maar hy het liewer, wanneer die ander jongklomp partytjies gehou het, oor sy studietake gebuig gesit en die geldjies wat hy kon afknyp, nie aan plesier nie, maar liewer aan regsboeke bestee. Die resultate hiervan is in sy eksamens gesien, uitslae waarmee Faan Dempers trots te koop geloop het en wat ou Joop met beskaamde dankbaarheid in sy hart geberg het.
En so het die tyd aangerol; vier jaar het nou al verloop sedert daardie dag toe die jong Kas hom met platgekamde kuif en sy enigste kerkpak aan vir die eerste dag se werk kom aanmeld het. En in daardie vier jaar het klein