Ek kan die braaivleis ruik. Bloed wat stadig stol en vasbrand.
Voor ete doen my oom ’n gebed, en ons word herinner aan dié wat nie vanaand met ons is nie – ouma- en oupagrootjie, Pappie en Mammie, en natuurlik my fokken gelukkige suster wat iewers in Londen rondflerts. Toe tannie Magriet “Stille nag” begin neurie, beëindig hy die gebed met ’n swaar “ámen”. Daarna stel ek ’n heildronk in op my pa. Ek praat van vriende en familie wat soos goeie rooiwyn en ou boeke is. Almal klap hande en my pa kry trane in sy oë.
“Hy huil deesdae so maklik,” fluister my stiefma vir my.
Die eerste keer dat ek my pa sien huil het, was op sy pa se begrafnis. Ek onthou ook hoe vreemd dit vir my was om te sien hoe my ma hom troos en sy hand vashou.
My oupa het van die werk af gekom en gekla oor ’n dronk kop, ’n bietjie gaan lê. Eers was my ouma nie seker of hy net diep slaap nie. ’n Paar uur ná my oupa se beroerte het my ouma voor in die Bijbel geskryf: Johannes Gerhardus Schoeman (1901–1969). Hy was die enigste pa wat sy ooit geken het, het my ma altyd gesê, selfs nadat sy van my pa geskei is. ’n Regte gentleman, het sy hom genoem, maar ook maar lekker kwaai met sy seuns. Nee, nooit met sy skoondogters of dogter nie. Vir hulle sou hy enigiets doen. Selfs as volwasse man en tot die dag van hulle dood, het my pa sy ouers as “Pappie” en “Mammie” aangespreek.
Ek het my ouma en oupa Schoeman se woonstelblok, waar ek as dogtertjie by hulle gekuier het, eenkeer in Pretoria gaan opsoek. Granada-woonstelle, op die sesde verdieping in die hoek, met ’n uitsig oor die Uniegebou, hier waar ek my eerste Brolloks en Bittergal-stories gehoor het. Voor die Uniegebou staan ’n kanon wat liddietbomme gedurende die oorlog geskiet het, het ek later uitgevind, en gewonder of my oupa dit geweet het. Duiwelsvurk en ’n sekuriteitshek het nou die woonstelblok afgesper, en ek was verbaas dat alles soveel kleiner gelyk het as wat ek dit onthou.
“Goed, mense, julle kan maar skep,” nooi my stiefma. “Hier is pap en roosterbrood en slaai.”
“As ek wil slaai hê, slag ek nog ’n bees, hug-hug,” lag my neef.
“Ek moenie te veel eet nie,” sê my neef se vrou terwyl sy vir haar en haar man opskep. “Ek moet nog van hierdie dik maag van my ontslae raak.”
“Oupa, kyk hoe sterk is ek!” skree my neef se seuntjie vanaf die stoepdeur terwyl hy die basterbrak aan haar voorpote die huis indra. “Kyk!”
“Is dit nie oulik nie, hy noem jou pa ‘oupa’,” sê iemand.
“Hei,” skree ek, “los die hond! Jy maak haar seer.”
Die snotneus kyk my nors aan. Slaap hierdie klein donner nooit nie?
“Ek sê lós!”
Hy gooi die hond neer.
“Jy gaan die kind verwar. Jy is nie sy oupa nie,” sê ek vies vir my pa.
“Ag, wat maak dit tog saak,” sê my pa.
Terwyl ons eet, bel my suster van Londen af. Ten minste het sy hierdie keer onthou my pa verjaar. Nadat hulle gepraat het, raak my pa sentimenteel en vertel ’n paar stories uit ons kinderjare. My suster, omtrent so drie jaar oud, het een vakansie op ’n stoel in ’n restaurant gestaan en skree: “Waar’s my bleddie pap?” omdat die kelner so stadig was. My pa dink steeds dit is hel snaaks. En hy vertel van hoe ek, een keer, in die tuin gebollie het, my skoen uitgetrek en my boudjies met my sokkie afgevee het. Later die aand vertel hy presies dieselfde storietjies. Dit is dan waarmee sy kinders hom gelaat het, ’n pap-en-drol-storie.
Van die jongeres staan om die vuur en bier drink, hand om die lyf, en ’n paar dans op die stoep. My pa doen sy simpel dansie en klap sy arms soos ’n veerlose kuiken. My neef probeer met my dans, maar ek wil nie. Sy hande raak te los ná ’n paar drankies. Ek vlug voorkamer toe.
My pa het teen die voorkamermuur self die rakke gemonteer waarop hy familiefoto’s en aandenkings van vorige vakansies uitstal. Ons het een vakansie, toe ek nog op universiteit was, die vertrek se mure ligpienk geverf. Ek kan die kwasmerke sien, en bo teen die dak skyn ’n stuk van die wit muur deur soos ons vinnig probeer klaarmaak het. Toe het ek nog vakansies huis toe gegaan. Dit was lank voordat my pa my ’n suiplap en ’n jagse klein teef sou noem toe hy my daardie nag by die hospitaal moes kom haal.
Die fotoalbums is op die gewone plek. Ek pak dit van die rak af en blaai van agter na voor deur een wat al flenterig gevat is. My pa word jonger, sy hare eers langer en dan weer korter. In ’n volgende album is sy liggaam sterker, my stiefma verdwyn en my ma hou weer sy hand vas. Dan word ek en my suster al kleiner en kleiner, raak die een ná die ander weg. In die laaste album het my pa en ma in twee mooi jong mense verander, hand aan hand en gelukkig.
Vroeër vandag het ek my ma gebel en haar aan my pa se verjaardag herinner. “O ja,” het sy gesê, “ek onthou nou. Sê maar vir hom geluk van my kant af.” Sy is ook nooit vir haar troueloosheid vergewe nie.
Ek gaan kombuis toe, draai die krane oop, druk my hande in die seperige water en begin die messe en vurke was. Ten minste is ek seker niemand sal my hier steur nie – die ou klomp is heeltemal te bang vir werk. Op die kombuistafel staan ’n vaas vol dik, rooi plastiekblomme. In die lig sien ek die blare is stowwerig.
“Julle!” roep my rooikoptannie in die gang af. “Ag, julle, kom help tog hier!”
Ek skrik, soos altyd wanneer daar ’n klomp ou mense met verskeie kwale bymekaar is, drafstap saam met die ander na my ouers se kamer toe.
“Die toilet is verstop,” sê sy. “Toe ek die ketting trek, toe loop alles sommer bo uit.”
“Dis nou vir jou ’n regte ou kakspul, nè?” sê my oom.
“Haai nee, hoor hoe lelik praat jy!” sê my stiefma. Toe: “Kry die mop en ou koerante, ag, hemeltjie tog.”
Stille wateren se moer, hier moet ek wegkom en vinnig ook. Laat hulle hul eie gemors skoonmaak. Voordat ek omdraai, beur tannie Magriet se groot grys kop verby my stiefma, haar oë stip op my gerig, asof sy my vir die eerste keer vanaand sien.
Sy kom staan styf teen my voordat sy praat. “Ek onthou jou nou,” en sy lag, verlig dat sy uiteindelik die klomp vae lettertjies sinvol in haar kop kon rangskik. “Haai, foeitog, ek onthou jou nou.”
Sere in die mond
Sere in die mond
Ek het nie gedink ek sal weer ’n verhaal oor my ma skryf nie. Maar so gebeur dit toe dat ek een naweek my woonstel regpak, afstof en sommer van ’n klomp snert en sentiment ontslae raak en daar, geliasseer tussen my derdejaarsielkundeaantekeninge wat vinnig op pad asblik toe was, kom ek op ’n verhaal oor haar af. “Elke hond kry sy dag,” is die titel. Ek het dié verhaal destyds op my ou rekenaar met die swart-en-wit skerm getik. Al wat ek daarvan oorhet, is hierdie weergawe met ’n paar korreksies in pen bygekrap. Die karakters en storielyn kan ek egter goed onthou.
Twee dogters kuier vir ’n vakansie by hul ma. Die oudste dogter is ’n eerstejaarstudent, oorgewig en stil op ’n onvriendelike manier. Sy dra elke dag dieselfde swaar swart langbroek en ’n los Indiese hemp. (“Daardie klere gaan nog aan jou vasgroei. Ek sal jou betaal om net één maal ’n rok aan te trek. En as jy net ’n bietjie maerder is, hoef jy nie heeltyd sulke sakkerige ou goed te dra nie.”) Die jongste dogter sonbad meestal in die tuin, agter die wasgoedlyn, en praat ook nie juis veel nie. (“Jy gaan velkanker kry.”) Hulle ma, volgens die verhaal, lyk goed vir haar ouderdom: skraal, met slegs ’n aanduiding van ’n magie wat om haar middel uitsak. Haar wit bermuda is hard en skerp gestryk. Sy doen altyd moeite om die vellerigheid om haar nek agter ’n kragie weg te steek, of om haar hand half voor haar keel te hou wanneer sy praat. Asof sy eintlik wil kug. Dit, sowel as van haar ander gewoontes – om direk ná ete skottelgoed te was, om saans voor die televisie aan die slaap te raak, om ’n snytjie roosterbrood en tee vir middagete te eet, om te sug wanneer sy gaan sit – het ek later teen my sin met eensaamheid begin assosieer.
Ek gaan lê op die rusbank, dink ’n