• w wyniku wnioskowań o charakterze indukcyjnym, w ramach których tworzone są pojęcia ogólne przez wyodrębnienie w pojęciach występujących w języku prawnym ich cech i relacji istotnych oraz pomijanie nieistotnych;
• w wyniku wnioskowań o charakterze indukcyjnym, w ramach których uogólnione zostają pojęcia występujące w analizach dotyczących tworzenia, stosowania i właściwości prawa;
• w wyniku analizy funkcji, które spełniają lub powinny spełniać normy (przepisy) tworzące określony system prawa lub jego część;
• w wyniku apriorycznego przyjęcia jakiejś ontologii lub naukowej teorii prawniczej;
• w wyniku przyjęcia określonych konwencji terminologicznych, wykorzystywanych w badaniach prawnych.
W języku prawniczym funkcjonuje również terminologia nauk pozaprawnych, stosowanych instrumentalnie w procesach badania i analizy zjawisk prawnych, w szczególności terminologia logiczno-językowa, socjologiczna i in., a także prawnicza terminologia o charakterze historycznym. Pod względem syntaktycznym język prawniczy nie odbiega od języka etnicznego, aczkolwiek używane są głównie zdania oznajmiające.
Teksty języka prawniczego charakteryzuje znaczny stopień refleksyjności. Wprowadzane są do nich często cytaty tekstów z języka prawnego, zwłaszcza wchodzące w zakres bazy interpretacyjnej tych norm prawnych, które stanowią przedmiot danej analizy i komentarza w języku prawniczym.
Język prawniczy tradycyjnie różnicowany jest w zależności od jego użytkownika. Stosując kryterium rodzaju użytkownika, wyodrębniano następujące odmiany języka prawniczego (języki prawnicze):
• język prawniczy praktyki prawa, używany przez organy państwa stosujące prawo i in.;
• język prawniczy nauki prawa, stosowany przez prawników-dogmatyków do naukowej refleksji nad prawem;
• potoczny język prawniczy, w którym formułowane są potoczne wypowiedzi uzewnętrzniające znajomość prawa i jego ocenę.
W ramach języka prawniczego praktyki prawa wyróżniane są języki praktyk: sądowej, administracyjnej, organów ścigania, komorniczej i in.
Z kolei w ramach języka prawniczego nauki prawa wyróżnia się: język dogmatyki prawa (w rozumieniu dyscypliny szczegółowej zajmującej się analizą, systematyką i konstrukcją pojęć określonej dziedziny prawa), język teorii dogmatyki prawa (którego przedmiotem są wypowiedzi dogmatyki prawa) i język metateorii dogmatyki prawa (którego przedmiotem są wypowiedzi teorii dogmatyki prawa). Języki te charakteryzuje wysoki stopień nasycenia terminologią i to zarówno należącą do języka prawnego, jak i swoistą dla języka prawniczego, a także terminologią prawną o znaczeniu historycznym.
Potoczny język prawniczy jest bliski znaczeniowo pojęciu socjolektu prawniczego, tj. odmiany języka prawniczego charakterystycznej dla środowiska prawników jako wyodrębnionej grupy zawodowej.
Literatura: Janet Cotterill (red.), Language in the Legal Process, Palgrave Macmillan, New York 2002; Tomasz Gizbert-Studnicki, Język prawny a język prawniczy, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego CCXCII. Prace Prawnicze” 1972, z. 55, s. 219–233; Stefan Kalinowski, Jerzy Wróblewski, Zagadnienia polskiej terminologii prawnej i prawniczej, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 1987, t. 39, s. 17–34; Lawrence M. Solan, The Language of Judges, University of Chicago Press, Chicago 1993; Bronisław Wróblewski, Język prawny i prawniczy, Polska Akademia Umiejętności, Prace Komisji Prawniczej, nr 3, Kraków 1948; Aleksander Zajda, Studia z historii polskiego słownictwa prawniczego i frazeologii, Wydawnictwo UJ, Kraków 2001.
Zobacz także:
Dyskursywne ujęcie prawa; Foucault Michel; Język prawny; Kultura prawna; Żargon prawniczy.
Język prawny
Język prawny to taki, w którym formułowane są teksty prawa publicznego (tzn. przepisy prawne i ich zbiory). Takie znaczenie terminu zaproponował Bronisław Wróblewski w książce Język prawny i prawniczy, w której wprowadził stosowane do dzisiaj rozróżnienie języka prawnego od języka prawniczego. Pojęcie języka prawnego zostało zdefiniowane w opozycji do języka prawniczego, który Wróblewski rozumiał jako język prawników mówiących o prawie. Wcześniej oba te terminy były często używane zamiennie, obok takich określeń, jak język sądowy, ustawowy i in.
Obok kryterium wskazanego przez Bronisława Wróblewskiego stosowana jest inna zasada podziału języków (prawnego i prawniczego) oparta na poziomie języka: w ujęciu tym język prawny jest językiem I stopnia (przedmiotowym), służącym wyłącznie do opisu wskazywanych przez prawodawcę wzorów zachowań (tzn. nie jest używany do opisu wyrażeń sformułowanych w innym języku), język prawniczy jest językiem II stopnia (metajęzykiem), służy bowiem do formułowania wypowiedzi, których przedmiotem są wypowiedzi w języku prawnym. Takie kryterium podziału jest krytykowane, zważywszy na to, że w ramach obu języków występują wyrażenia na różnych poziomach języka (np. definicje legalne w tekstach prawnych, glosy i rozważania teorii nauk nad dyscypliną szczegółową w języku prawniczym), przez co rozróżnienie jest niejednoznaczne.
Bronisław Wróblewski zwrócił uwagę na istnienie własności semantycznych odróżniających język prawny od języka powszechnego. Zauważył, że znaczenia niektórych zwrotów prawnych odbiegają od znaczenia równobrzmiących zwrotów języka etnicznego, a ustalenie, czy dane określenie użyte w tekście prawnym ma swoiste znaczenie prawne, czy znaczenie z języka etnicznego, wymaga każdorazowo indywidualnego rozważenia. Dotyczy to wyrazów lub związków wyrazowych rozumianych idiomatycznie w sposób, który nie występuje w języku etnicznym (np. dobra wiara, księgi wieczyste, związek przyczynowy, rzecz, akt, domniemanie). Różnice między językiem prawnym a językiem etnicznym występują również na poziomie słownictwa specjalistycznego, jednakże słowa występujące początkowo tylko w aktach normatywnych powoli przechodzą do języka etnicznego, chociażby za pośrednictwem środków masowego przekazu.
Syntaktyka języka prawnego zasadniczo nie różni się od syntaktyki języka etnicznego, jednakże i tutaj występują pewne odrębności, takie jak niewystępowanie w tekstach prawnych zdań pytajnych czy specyficzne rozumienie czasu teraźniejszego.
Przyjęta aksjologia procesu legislacyjnego oraz względy komunikacyjne spowodowały, że pewne środki językowe są, a inne nie są stosowane przez prawodawcę. Doprowadziło to do powstania zauważalnych prawidłowości w budowie wypowiedzi sformułowanych w języku prawnym. Do właściwości wypowiedzi, które można przypisać językowi prawnemu, należą w szczególności:
• performatywny charakter wszystkich wypowiedzi języka prawnego;
• kategoryczność (nakazy, zakazy);
• specyficzna terminologia, charakteryzująca się dużym udziałem nazw abstrakcyjnych;
• specyfika systemu definicji legalnych i odpowiadającego definicjom systemu zakresów ich zastosowania (stosowanie zdefiniowanej terminologii);
• specyficzna syntaktyczna konstrukcja przepisów prawnych;
• specyficzna dla języka prawnego systematyka wewnętrzna tekstów prawnych;
• brak bezpośredniego kontaktu i nierównorzędność ról komunikacyjnych legislatora i adresata;
• odindywidualizowanie języka (brak wypowiedzi sformułowanych w pierwszej i drugiej osobie);
• dążenie do precyzji