Umysł bez granic. Джо Боулер

dobrymi uczniami – choć tak naprawdę jest to najlepsze, co mogło ich spotkać.

      Ćwiczenia są ważnym elementem zdobywania wiedzy czy umiejętności. Anders Ericsson pomógł światu zrozumieć istotę wybitnych osiągnięć; odkrył też, że większość światowej klasy mistrzów – pianistów, szachistów, pisarzy, sportowców – ćwiczyła około dziesięć tysięcy godzin w ciągu ponad dwudziestu lat. Stwierdził również, że ich sukces nie miał związku z wynikami testów na inteligencję, tylko ze „świadomymi ćwiczeniami”44. Co ważne, mimo że ludzie odnoszą sukcesy w wyniku ciężkiej pracy, to mistrzostwo osiągają jedynie ci, którzy potrafią pracować nie tylko ciężko, ale i tak, jak należy. Wielu badaczy opisuje skuteczne ćwiczenia w ten sam sposób – jako dochodzenie do granic swoich możliwości, popełnianie, a następnie naprawianie błędów, po czym zaliczanie kolejnych.

      Inne spojrzenie na zmaganie się z trudnościami

      Co cztery lata w 57 krajach przeprowadza się test TIMSS (Międzynarodowe Badanie Wyników Nauczania Matematyki i Nauk Przyrodniczych). W ostatniej edycji krajem, który uzyskał najlepszy wynik z matematyki, był Singapur. Informacje płynące z tych testów nie są specjalnie przydatne, jeśli nie wiemy, jakimi metodami w danym kraju dochodzi się do uzyskiwanych rezultatów. Dlatego też grupa naukowców zbadała sposoby nauczania matematyki w siedmiu krajach, nagrywając przykładowe próbki lekcji. Eksperyment ten przyniósł sporo godnych uwagi wyników45. Miedzy innymi stwierdzono, że programy nauczania w Stanach Zjednoczonych są szeroko zakrojone, ale powierzchowne w porównaniu z tymi w państwach uzyskujących najlepsze rezultaty.

      Jednym z krajów poddanych temu badaniu była Japonia, która zawsze wyróżniała się z matematyki – w testach TIMSS nigdy nie wypadła z pierwszej piątki. Naukowcy stwierdzili, że japońskim uczniom 44 procent czasu zajmuje: wynajdowanie, przemyśliwanie i mozolne rozwiązywanie ukrytych pojęć, podczas gdy uczniowie amerykańscy poświęcają na to mniej niż jeden procent swojego czasu.

      Jim Stigler, jeden z autorów tego opracowania, pisze, że nauczyciele w Japonii wręcz zmuszają uczniów do wytężonej pracy, i przywołuje przykład, jak celowo podawali klasie błędne rozwiązania, żeby uczniowie musieli się cofnąć i pracować nad pojęciami podstawowymi. Ja, przez lata tysiące razy wizytując szkoły w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, ani razu nie spotkałam się z takim podejściem; przeciwnie, większość nauczycieli próbowała ułatwiać uczniom życie. Wielokrotnie widziałam, jak uczniowie prosili nauczycieli o pomoc, ci zaś organizowali im pracę, rozkładając zadania na czynniki pierwsze i przekształcając je na małe, proste kroki. Tyle że w ten sposób pozbawiali uczniów elementu wyzwania i szansy na pokonanie trudności. Ci zaś rozwiązywali zadania i czuli się fajnie, tyle że niczego się nie uczyli.

      Podobny do japońskiego system, oparty na wysiłku intelektualnym, zaobserwowałam, wizytując szkoły w Chinach – kolejnym kraju wybijającym się z matematyki. Zaproszono mnie do Chin, żebym wygłosiła wykład na konferencji naukowej, a ja, jak to mam w zwyczaju, wymknęłam się, by rzucić okiem na zajęcia w kilku szkołach. W wielu liceach lekcje matematyki trwały około godziny, ale nie zdarzyło mi się zobaczyć, by w tym czasie uczniowie mieli do rozwiązania więcej niż trzy zadania. Jakże skrajna różnica z typowym liceum amerykańskim, gdzie na lekcji matematyki uczeń w ciągu godziny musi odbębnić 30 zadań – 10 razy więcej niż w Chinach. Zadania w chińskich szkołach były bardziej skomplikowane i trudniejsze niż te w Stanach Zjednoczonych. Nauczyciele zadawali podstępne pytania i celowo wygłaszali nieprawdziwe tezy, prowokując uczniów do sprzeciwu i dyskusji.

      Jedna z lekcji, które obserwowałam, dotyczyła tematu, który w Stanach Zjednoczonych uchodzi za nudny – kątów dopełniających się oraz przyległych. Chiński nauczyciel prosił o podanie, czym jest kąt dopełniający się, uczniowie zaś proponowali własne definicje. Nauczyciel często tak przetwarzał definicję ucznia, by była nieprawidłowa, i żartobliwie pytał: Czy teraz jest dobrze?, a uczniowie zgrzytali zębami i usiłowali podać bardziej precyzyjne określenia. Nauczyciel droczył się z uczniami, wesoło rozwijając albo wypaczając pomysły, by zmusić ich do bardziej wytężonej pracy. Uczniowie zastanawiali się, dodawali coś, doprecyzowywali i uzasadniali tak długo, że głębia ich myśli była imponująca.

      Porównajcie to z typową lekcją na ten sam temat w liceum w Stanach Zjednoczonych. Nauczyciele zazwyczaj podają definicje kątów dopełniających się i przyległych, a uczniowie rozwiązują potem 30 krótkich zadań. Lekcje w Chinach wyróżniał wysiłek intelektualny – nauczyciel specjalnie kierował uczniów w ślepe zaułki, by musieli się nieźle napocić. Taka lekcja była absolutnie zgodna z naukowym opisem treningu ukierunkowanego na popełnianie błędów. Jak powiada Coyle, najlepszą metodą na zbudowanie wysoce wydajnego obwodu jest: podpalenie go, naprawienie błędów, a potem podpalenie go na nowo. Właśnie takie możliwości stwarzają podopiecznym nauczyciele w Chinach.

      Naukowcy z UCLA, Elizabeth i Robert Bjork, od kilkudziesięciu lat badają procesy uczenia się. Zwracają uwagę na to, że metody nauczania są w większości bezowocne, ponieważ najważniejsze elementy kształcenia często są sprzeczne z intuicją i odbiegają od typowych zwyczajów szkolnych. Podkreślają znaczenie „pożądanych trudności”, tak jak inni wskazując, że trzeba zmuszać mózg do trudnych zadań. Szczególną wagę przywiązują do odzyskiwania informacji z mózgu, bo za każdym razem, kiedy je pobieramy, mózg zmienia się i później jest łatwiej dostępny w razie potrzeby46