За сталом гаворка ў бацькоў ішла паўшэптам, але Маня зразумела бацькавы словы:
– Ганя, будзе вайна…
Праводзілі яго на другі дзень. Праводзілі на шлях, які слаўся ў бок Пінска – там капрала польскай арміі чакала чыгунка. Маці, развітваючыся, нейк нясмела перахрысціла яго і заплакала; бацька абняў і пацалаваў яе, пацалаваў Маню, Вольку – малая трымалася за падол матчынай спадніцы. У астатні момант Барыс змушана храбра, выбачліва і вінавата ўсміхнуўся, пры гэтым дадаў: «Маліцеся за мяне і не сумуйце!» Хваляванне перадавалася без слоў, і Маніна сэрцайка сцялася.
Хто ведае, ці паспеў капрал Рамановіч вярнуцца ў сваю вайсковую часць, калі немцы, адкінуўшы прэч мірную дамову, пайшлі вайной на Польшчу. Крытычны момант, і ўпершыню польскае радыё звярнулася да беларусаў на беларускай мове як да славянскай супольнасці, заклікаючы іх да сумеснай барацьбы з Нямеччынай. Пра вайну загаварыў не толькі Моталь, што Моталь – шырокі свет. Адно дарослыя – бацькі і настаўнікі – згадвалі пра тую падзею нягучна, як пра нейкае калашматае, бы хцівы звер, ліха, ад якога пацярпелі палякі, і калі называць яго на поўны голас, можа дакаціцца і сюды.
Ад таго часу, як бацька пакінуў іх дом, у Маніным атачэнні, бадай, нічога не змянілася, калі не лічыць, што на мястэчка з кожным днём усё больш і больш наплывала трывога. Аднаго ж разу, ідучы з палатняным ранцам са школы, яна зайшла ў краму, якую лічыла сваёй, але крамнік Кастусь паглядзеў на яе здзіўлена, як на незнаёмку, ён быў разгублены і паскардзіўся: маўляў, не паспелі яны з Барысам Рамановічам як след умовіцца пра лёс гандлёва-вытворчай спулкі, а цяпер невядома будзе, што з ёй рабіць, калі і сюды дакоціцца ліха. Няхай яно ідзе на сухі лес!
Як і раней пры наведванні бацькавай крамы, Маня ўзяла з рук дзядзькі Косці цукерку з сакрэтам, як і раней, Косця запісаў яе кошт у сшытак; дзяўчынка любіла адкрываць у цукерках забаўкі – усялякія фігуркі звяркоў і іншых істот, але ж на гэты раз, калі выйшла на вуліцу, пашкадавала, што зайшла туды, бо ўпершыню выразна адчула, што бацькі няма і што без бацькі свет, у якім яна жыве, можа змяніцца. Ад таго і задумлівы на пчальніку яе дзед Пятро.
Выпадак у краме свежым успамінам, шчымлівым і золкім, зноў дакрануўся да сэрцайка, і Маня падумала, што дзед, толькі дзед, ён адзіны, які застаўся, можа пашкадаваць яе, заступіцца за яе і за маці. Ён спрактыкаваны і мудры чалавек, а вайна – гэта нешта загадкавае і страшнае. І, пэўна, цяпер дзед быў ва ўладзе нядобрых згадак, што нітаваліся з выбухамі, разбурэннямі. Ён трывожыўся за лёс дарослых сыноў і роднай зямлі, сваёй сядзібы і гэтых вось безабаронных дамкоў, населеных пчоламі.
– Дзядуля, скажы, а фашыстам не шкада рушыць дамы і забіваць людзей?
– Хм… хто ведае… У вайне рушацца і дамы, і дзяржавы.
Пятро Пісарчук хутчэй за ўсё не чакаў такога думнага пытання ад дзесяцігадовай унучкі і ў наступны момант адчуў, што яго адказ – не адказ і што малечы трэба штось яшчэ патлумачыць.
Паладкаваўшы рамкі ў вуллі, пастаяў, падумаў і зачыніў вечка. Пчолы гойдаліся ў паветры