U karton qutilarga joylashtirilgan “suxoy payok” deb nomlanuvchi uch kunlik oziq –ovqatlarimni titib, ikkiga ayira boshladi. Har bir qutida mayda-katta konserva bankalarning o‘zidan olti-yetti dona, pechenyega o‘xshatib qadoqlangan non mahsulotlaridan ikki-uch xil va yana men hali nimaligini aniq bilmagan boshqa narsalar ham bor edi.
–Bulardan kaloriyaliklarini ol, yukni ko‘paytirma, -deb bankalardan bir nechtasini olib tashladi.
O‘zini Glazev deb tanishtirgan rus yigiti juda muloyim chiqib qoldi.
–Sen, ukajon, bu yerda o‘lib ketishdan emas, obro‘yingni yo‘qotib qamalib ketishdan qo‘rqqin. Nizom bo‘yicha yasha, komandirlarning ko‘rsatmalaridan chetga chiqma, boylikka qiziqma, hammasi yaxshi bo‘ladi, -deb aytgan so‘zlari hamon quloqlarim ostida jaranglab turadi.
Yoshi deyarli o‘zimga tengdosh bo‘lgan bu yigitning akalarcha bergan nasihatlariga quloq solarkanman, “Nahotki “ded”larning hammasi shunday odamoxun, muloyim bo‘lsa?”– degan savol xayolimga keldi. Lekin keyinchalik besh barmoq barobar emasligiga amin bo‘ldim.
Uch-to‘rt kunlik tayyorgarlikdan so‘ng tongda jangovar texnikalardan iborat kolonna bilan yo‘lga chiqdik. Yuklarimni BMP ning ichiga joylashtirib, “ichkarida o‘tirsa bo‘lmasmikan?” deb o‘yladim-u, lekin boshqa askarlardan o‘rnak olib, uning ustiga chiqib oldim. Va nihoyat qo‘rqinchla intizorlik bilan kutilgan ilk “safar”im boshlandi. Shaharning ichki ko‘chalaridan o‘tib borarkanmiz, atrofga qiziqib boqardim, yo‘l chetidagi tomoshaga chiqqan afg‘on bolalarini va tinch aholi vakillarini kuzatardim. Ularning ayrimlari xayrixohlik bilan boqsa, ayrimlari yuzini burar, ba’zilari esa oshkora nafrat bilan qarab qolardi.
Shahardan chiqib g‘arb tomondagi pasttekislik tomon yo‘naldik. “Zelyonka” deb atalmish daraxtzorlarni chap tarafimizda qoldirib, yalanglikdagi tuproq yo‘ldan ketayapmiz, lekin yo‘limiz sira unmas, kolonna juda sekin yurardi.
Kolonnani o‘z tumshug‘idan to‘rt metrlar oldinda katta va og‘ir g‘ildiraklarini g‘ildiratib ketayotgan tank boshlab boryapti. Yo‘l minalashtirilganligi sababli, u sekin yurib ana shu g‘ildiraklar yordamida avtomashinalar uchun yo‘l ochib boryapti. “Yo‘l ochyapti” degani shuki, mabodo shu izda mina bo‘lsa, u portlab temir g‘ildirakni nari borsa o‘rnidan chiqarib yuborar, keyin esa yana shu g‘ildirakni qayta o‘rnatib, yo‘lda davom etilaverardi. Haydovchilar mashinalarini juda ehtiyotkorlik bilan boshqarib, shu izdan chiqmaslikka harakat qilishardi.
Tushgacha besh chaqirimcha yo‘l bosdik. To‘satdan portlash tovushi eshitildi. Men o‘tirgan BMP dan uchta mashina oldinroqda borayotgan, egiluvchan uzun antennalar bilan jihozlangan, katta komandirlar uchun mo‘ljallangan MTLB (многоцелевой тягач лёгкий бронированный) minaga tushdi. Gumburlash asnosida ko‘tarilgan qop-qora tutundan ham yuqoriroqda, portlash zarbidan otilib ketgan, to‘rt nafar askar havoda muallaq, oyoq-qo‘llarini qimirlatgancha yerga qaytib tushishardi. Bu bir necha soniyalar ichida ro‘y berdi, ammo mening xayolimda juda uzoq cho‘zilgandek bo‘ldi.
Kolonna to‘xtab qoldi. Biz mashinalardan tushar-tushmas, jangga hozirlana boshladik. Lekin yon atrofda xavfdan darak yo‘q edi.
–Fugas ekan, -dedi kimdir yonimdan.
Oldinda ketayotgan tank o‘tganda ham, undan keyingi beshta mashina o‘tganda ham portlamagan fugasli mina nega aynan shu mashina g‘ildiraklariga dosh berolmadi?
Xayolimdan o‘tgan bu savolga javob topish maqsadida yonimdagi askardan sekingina so‘radimu, uning javobidan yuragim orqaga tortib ketdi.
Minani chuqurroq ko‘mib, ustidan yana qisman tuproq tortib, snaryadning bo‘sh gilzasini to‘nkarib shunday moslashtirib qo‘yisharkanki, endi u besh-oltita mashina o‘tmagunicha portlamas ekan. Har qaysi bosib o‘tgan mashina yarim-bir santimetrdan pasaytirib borib, to‘nkarib qo‘yilgan gilzani portlatgichgacha yaqinlashtirib borar, va nihoyat kimningdir chekiga portlatgichni ishga tushirib yuborish to‘g‘ri kelarkan. Bu birinchi taxmin. Komandir mashinasi portlaganini nazarga oladigan bo‘lsak, ikkinchi taxminni ham ilgari surishimiz mumkin. Chetdan kuzatib turib, komandir mashinasi belgilangan joyga kelishi bilan uzoqdan boshqariladigan mina portlatilgan bo‘lishi ham mumkin. Taxminlar bisyor. Qaysi usulda portlatilganidan qat’iy nazar, oqibati ayanchli. MTLB haydovchisi Yura Samsonov halok bo‘ldi, havoga chumchuqdek ko‘tarilib, yerga qurbaqadek kelib urilgan askarlar esa turli jarohatlar olgan bo‘lishsada, har holda tirik qolishgandi. Shundagina men, nega hamma askarlar jangovar mashinalarning saloniga emas, ustiga chiqib olishganini tushundim. Haydovchi uchun esa tanlash imkoni yo‘q edi!
Yura Samsonov o‘zimizning bo‘linmadan edi. Mendan olti oy oldin afg‘onga kelgan bu yigit og‘ir-vazminligi, boshqalar bilan yaxshi muomalada bo‘lishi bilan, hamda o‘z ishining ustasi-mohir haydovchiligi sabab mening xotiramda qolgan.
Ma’no , mantig‘i yo‘q, besar bu urush,
Kim va nima uchun biz tutdik qurol.
Har qadamda xatar, aqling faromush,
Ko‘ngilda ming bitta javobsiz savol.
Bir soatlar davom etgan to‘xtalishdan so‘ng kolonna yana jildi. Endi avvalgidanda sekin yurayotgan kolonna kun botish arafasida yo‘lning chap tomonidagi keng joyga burilib, jangga hozirlanayotganday bo‘linib-bo‘linib joylasha boshladi.
Biz tunash uchun to‘xtagandik. Vzvod komandiri biz joylashmoqchi bo‘lgan hududni piyodalarga qarshi qo‘llanadigan minalardan tozalash maqsadida “Ural” yuk mashinasini bir oldinga, bir orqaga qilib shunday yurdirtirib chiqdiki, mashina g‘ildiragi bosmagan bir qarich ham bo‘sh joy qolmadi. Shunday qilinganda, piyodalarga qarshi mina, mabodo bo‘lsa, hech kimga ziyoni tegmasdan portlaydi. Hududni to‘rt burchagiga belgi qo‘ydirgan vzvod komandiri, hammamizga shu chegaradan chiqmaslikni tayinladi.
Endigina joylashib, o‘zimizni “o‘z uyimizdagidek” his qila boshlagandik hamki, havoda nimadir chiyillab biz tomon uchib kelayotgani eshitildi. Bu artilleriya snaryadining havoni kesib uchganda chiqaradigan ovozi edi.
Ellik qadamcha nariga tushgan snaryad portlab oskolkalari tun qorong‘usida shu qadar chiroyli manzara hosil qilib sochilar ediki, unga mahliyo bo‘lib tikilganimcha Toshkentda bayram oqshomlari otiladigan feyerverklar xayolimdan o‘ta boshladi.
Portlash manzarasi xuddi kino tasmasini sekinlashtirib namoyish qilinayotgandek uzoq davom etayotgandi…
–Lojis, … tvoyu mat!– kimdir yelkamga qattiq urib, meni yerga yotqizib oldi, ustimizdan oskolkalar vizillab uchib o‘tgani qulog‘imga elas-elas eshitildi. Meni “so‘kkan” kim ekan, deb o‘girilib qarab, unga minnatdorchilik bildirgan bo‘ldim (albatta so‘kkani uchun emas). U hayotimni saqlab qolgandi.
-Ti jivoy? Ukrivaysya, tolko nachinaetsya, – degandan so‘nggina esimni yig‘ib oldimu, qurolimni otishga shaylab, o‘zimni yuk mashinasi ostiga “urdim”. Radiostansiyamni ishga tushirib, belgilangan chastotaga qo‘yib, quloq sola boshladim. Bu orada yana ketma-ket snaryadlar uchib kela boshladi.
Qiziq, aslida meni xavotirga solgan urush atrofimda olov sochyapti-yu, lekin, ayni shu damda menda qo‘rquvdan asar ham qolmagandi.
Radioto‘lqinda har xil atamayu nomlar yangray boshladi.
–Chetvyortiy, chetvyortiy, ya perviy, priyom.
Hartugul mening, o‘zimning to‘rtinchi ekanligim, yodimdan chiqmabdi. “Ko‘ch-ko‘ron”imni ko‘targancha, vzvod komandiri yoniga yugura turib javob berdim:
–Ya chetvyortiy, priyom.
–Prinimay koordinati, priyom.
–Yest, primu koordinati, priyom.
–Iks-37040, igrek – 12510, visota- 200, priyom.
Eshitganlarimni yozib oldimu, yozganlarim to‘g‘riligini tekshirish va buyruqni