Уйгур. Сайа Михалева. Читать онлайн. Newlib. NEWLIB.NET

Автор: Сайа Михалева
Издательство: Айар
Серия:
Жанр произведения:
Год издания: 0
isbn: 978-5-7696-6098-6
Скачать книгу
баар эбит, ону өйдүүр кэлиэ дуо?

      Дьиҥэ, пиэнньэр баһаатай диэн абытай киһи буоллаҕа дии, уруккуну эһэр, саҥа олоҕу тутар инники кирбиигэ сылдьар, кэннинэн кэхтибэккэ, хаалынньаҥ өйү-санааны, сиэри-туому уодьуганныыры көҕүлүүр киһи. Ол эрээри Иэйэ дьэ итинник миигин андаҕатан турар. Эчи, тыла-өһө илбистээҕэ, кытаанаҕа… Киһи киһиэхэ ыарахан сыһыанын элбэҕи көрөн кэллим да, ол сахалыы андаҕар курдук киһи кэскилин таҥнары этиини уонна истибэтэх курдукпун…

      Андаҕарын бүтэһик тылларын этитэн баран, Иэйэ сыҥаһа ороҥҥо баран олорбута. Мин сүрэҕим көбөн, сүһүөҕүм хамнаан кэлэн аттыгар олорбуппар: «Мин эйигин кимиэхэ да, кимиэхэ да биэриэм суоҕа!» – дии-дии, сүүһүн түөспэр анньан, сыстыаҕынан сыстыбыта. Миигин чахчы ким эрэ былдьаан баран эрэрин курдук, нарын эрээри, сүрдээх сэниэлээх илиилэринэн ыга кууспута. Уоспут уоспутун булса охсубуттара.

      Дьиҥэ, бу да иннинэ тапталга иккиэн хардарыта билинэн кэллэхпит, ол эрээри субу курдук иччилээхтик, имэҥнээхтик, аһаҕастык ол туһунан кэпсэтэ илик этибит. Иэйэ миигин урут-уруккуттан, били таастаах бэрэмэдэйи сүктэриэҕиттэн, таптаабытын, Бэс Күөлүн оскуолатыгар үөрэнэр эрдэхпитинэ, кини өссө хаста да улахан кылаас кыргыттара миэхэ суруйбут суруктарын аара туппутун, мин ааппыттан куһаҕан суруктары кинилэргэ ыытан тэйитэлээбитин эҥин барытын бу манна олорон билиммитэ. Итинник кэпсэтии, уураһыы-сыллаһыы кэнниттэн атыҥҥа да тиийии ханна барыай, баар буоллаҕа…

      Арай ийэм: «Баһаатай Иэйэҕэ кутуруксут курдуккун», – диир, миигин хам ылан кэбиспит таптал дьайыттан ыраастыы, тэйитэ сатыыр курдук. Бэйэм да өйдүүн-санаалыын сүүйтэрэ сылдьарым көстөрө буолуо. Ийэм урут уһуннук ыраата барарбын туорайдаһар бэйэтэ, «өй булан», бэл «тыаҕа бултуу барыаҥ этэ» диэн тыл көтөҕө сырытта. Оҕо сылдьан ким эрэ өрүс тааһа толору хааламмыт бэрэмэдэйин кини уолугар сүктэрэн бачча ыраах сиргэ хаамтарбытын аньыыта-харата өтөр-өтөр ахтыллар буолла. «Ити кыыс оҕобун ханна-ханна тиэрдэр…» – диэн өрүтэ тыынар. Онон, кистэлэҥмит кистэлэҥ буолан бүтэн, ийэм ууламмыт хараҕын анныгар Иэйэбиниин холбоһон кэбистибит. Иччитэх турбут биир балаҕаны оҥостон, саҥа ыал туспа буруо таһаардыбыт. Уонна хаһан да дьол диэни билиэ суохпун биттэнэн быһыылаах, хас биирдии күнүм олох үөрүүтүнэн дьалкыйа туолан, ааһа таһымнаан барбыта.

      1940 сыл сайыныгар ыһыахха, дьэ, улахан этээччилэр ортолоругар киирэн оһуохай таһаардым. Кыыл Уола ол ыһыахха баара, хантан эрэ бу соторутааҕыта кэлэн, дьонугар-сэргэтигэр оһуохайы ол дойдуга маннык үктээн үҥкүүлүүллэр диэн хамнанан көрдөрө сылдьарын сэргээн көрбүтүм. Ыһыах дьоно бары да күүтүүлээх киһилэрэ хаһан этэрин таҥараҕа тиксэр улуу түгэн курдук кэтэһэ-манаһа сылдьаллар, онуоха диэри «тэлгэһэттэн тэйбэтэхтэр, бэтэрээнэн бэтиэхэлээхтэр, ортоһуор оонньуулаахтар, Ыгыаттаттан ырааппатахтар» эппэхтээн хаалаллар. Сэргэй киэһэ сөрүүн түһүүтэ саҕалаан баран, күн тахсыыта түмүктүүр идэлээх этэ. Оо, онно сайыҥҥы күн тэмтэйэ ойон эрдэҕинэ, сүүһүнэн киһи илии-илиилэриттэн ыксары ылсан, хомуһуннаах ой дуораана буолан, сири-халлааны доргута