Эслайман. Минг тўққиз юз олтмиш иккинчи йилларгача қишлоғимизда қорни нонга тўймайдиган одамлар, биз мактабга яримта нон олиб борсак, бир бурдасини берармикан, дея кўзи мўлтираб турадиган болалар бор эди. Мен олиб борган ноним ва бир сиқим майизни уларга бўлиб бериб, ўзим уйга оч қайтардим.
Бу қилмишим учун апам (бизда туққан онани апа дейишади) тергасалар, Шаҳзода энам “савобга қолибсиз, болам, худо сизга буни зиёди билан беради” дер эдилар.
Ваҳоланки, бу пайтда халқлар онгига худою пайғамбар сифатида сингдирилган доҳийнинг ўлганига ўн йил бўлган, у юритган сиёсат бўйича халқ тўқ яшаши керак эди.
Биз қишлоқ болалари тўпланишиб, қишга ўтин ғамлаш учун Ойқор тоғига борардик. Мен ҳаммадан ёш ва жуссам кичик эди. Шох-шаббаларни бутаб, икки саржин қилиб эшакнинг икки ёнига ортишга қурбим етмасди. Ёши катта болалар менинг ўтинларимни боғлаб, эшагимга ортиб, устига ўзимни ўтқазиб қўйишарди. Бунинг эвазига мен уларга энам тугиб берган иккита нон ва бир сиқим парвардани берардим. Уларнинг бу оқ нон (оқ нон ҳамма хонадонларда ҳам бўлмас эди) ва парвардани булоқ бўйига ўтириб қандай иштаҳа ва завқ билан ейишларини эсласам юрагимдан ёш сизади.
Сабаби, улар ўзлари олиб борган битта зоғора кулча ва мен берган иккита нонга тўйишмас, яна ўнта нон бўлса-да, еб қўядигандек оч ва ночор эдилар.
Биз биргалашиб биринчи май байрамида туман маркази Ўсматга тушардик. Дадам менга бир сўм берар эдилар. Мен билан бирга борадиган Абулқосим, Абдуманнон ва бошқа шерикларимнинг қўлларида йигирма беш узоғи билан эллик тийин бўларди. Бир буханка нон йигирма беш тийин турарди. Улар озиқ-овқат дўконига етишлари билан бор пулларига буханка нон олиб, ҳаш-паш дегунча еб қўйишар ва менинг қўлимга қараб туришарди. Мен эса тўртбурчак шаклдаги ичида павидлосифат суюқлик бўлган конфетдан олиб уларга улашардим. Битта-иккита хўрозқандни бир қошиқни айлантириб, овқат егандек, навбат билан сўрардик.
Кейинчалик, одамларнинг ҳикоялари, кўрган-кечирганлариму ўқиб-ўрганганларим боис ўша даврни мушоҳада эта бошладим.
Фарғона давлат университетининг тарих факультетига ўқишга киришимга ҳам ана шу ҳаёт, кечмиш ва уни ўрганишга интилиш сабаб бўлгандир.
Бироқ ўша пайтда ҳам одамлар ўзларини бахтиёр ҳис этар, келажакка ишонар ва худога минг қатла шукур қилардилар. Сабаби илгари, дейлик уруш замони,қатағон авжига чиққан ўттизинчи йиллар, босмачилик дейилгани ва колхозлаштириш даврлари, инқилобу ватандошлар урушлари йилларида бундан беш баттар оғир шароитда яшаганлар.
Октябрь ғавғосидан олдинги ҳаёт, маорифнинг даражаси, диний мутаассиблик ва хонларнинг хоинлигу ахлоқсизлигини билмоқни истасангиз Садриддин Айний асарларини ўқинг.
Диктатура, яккаҳокимлик сиёсатда ўзини оқламайди. Бироқ иқтисодда, халқнинг қорни учун қайғурувчи қатламларига маъқул келади.
Бу жамоага тепасига Сталин