İt-guş (TTS. 386) “it kuş”; mal-gara (TTS. 444) “ büyük ve küçük baş hayvan”; mör- möcek (TTS.463) “haşarat”; hokgar hokgar (THM. 50) “ turna turna”; gulan-keyik (YYY II. 122) “eşek geyik” vb.
B.7. Organ İsimleriyle Kurulan İkilemeler
Göz-gulak (TTS. 301) “ göz kulak”; el-aýak (NHF. 282) “el ayak”; gulaksyz-guýruksyz (YYY II. 4) “kulaksız kuyruksuz”; incik-mincik (YYY II. 133) “baldır” vb. (Doğan, 2012: 94-95).
C. Şekil ve Kuruluş Bakımından İkilemeler
Doğan, şekil ve kuruluş bakımından ikilemeleri; isim ve fiil kök ve gövdelerinden kurulan ikilemeler olarak gruplandırılmıştır. Bunlardan isim kök ve gövdelerinden kurulan ikilemeleri; hal eki alarak oluşturulan ikilemeler; uly-kiçi (TTS. 646) “büyük küçük”, düýň-öňňiň (TTS. 185) “dün ya da önceki gün”, birek-birege (TTS. 71) “birbirine”, gün-günden (TTS. 40) “günden güne”, ilerden-gaýradan (NHF. 140) “öteden beriden”, ileri-gaýra (TTS. 374) “ileri geri”, sence-mence (THN. 17) “sence bence” vb.; iyelik eki alarak oluşturulan ikilemeler; bary-ýogy (TTS. 332) “varı yoğu”, ini-boýy (TTS. 379) “eni boyu” vb.; yansıma isimlerle kurulan ikilemeler; hor-hor/ hork-hork (TTS. 351) “horultu”, havlaý-havlaý (THN. 318) “havlaya havlaya”, lakyr-lakyr (TDG. 580) “ lıkır lıkır”, şabyr-şabyr (TDG. 583) “şapır şapır” vb.; yapım ekleriyle kurulan ikilemeler; irili-ovnuklu (TTS. 382) “irili ufaklı”, saglyk-amanlyk/ saglyk-esenlik/ saglyk-salamatlyk (TTS. 553) “iyilik sağlık”, gövünli-gövünsiz (TTS.300) “isteksiz” vb. olarak örnekleyebiliriz (Doğan, 2012: 95-96). Fiil kök ve gövdelerinden kurulan ikilemeleri ise; Yardımcı fiil (isim+fiil) ile kurulan ikilemeler; aňk-tank bol- (NHF. 46) “şaşırmak”, ӓm-sӓm bol– (TTS. 190) “şaşırmak”, vagyz-nesihat et- (NHF. 206) “vaaz vermek, nasihat etmek”, dat-bidat et- (NHF. 234) “feryat etmek”, ýyrş-ýyrş et- (NHF. 248) “sırıtmak”, hyňkhyňk et- (THM. 34) “anırmak”, ideg-sorag et- (THM. 160) “arayıp bulmak” vb.; çekimli fiil ile kurulan ikilemeler; bardy-geldi (TTS. 47) “ gitti geldi”, bolsa-bolar (TTS.78) “olursa olur”, irmez-armaz (TTS. 383) “yorulmaz”, ölsem-ýitsem (YYY I. 124) “ölüp yitsem” vb.; zarf fiillerle kurulan ikilemeler; soňlap-soňlamanka (NHF. 182) “sonlandırmadan, bitirir bitirmez”, aňtap-aňtap (ÇTŞÖ. 138) “araya araya”, dyrman-arman (TTS. 156) “durmadan, ara vermeden”, gelmӓn-gelmӓn (TA. 107) “gelmeye gelmeye” vb.; sıfat fiillerle kurulan ikilemeler; tapylýan-tapylmaýan (NHF. 72) “bulunup bulunmayan, tutup tutmayan”, aç-açan (TTS. 21) apaçy-görme- görüş (TTS. 296) “ziyaret”, iýmek-içmek (TTS. 387) “yemek içmek”, tanyş-biliş (TTS.616) “tanıdık bildik” vb. olarak örnekleyebiliriz (Doğan, 2012: 96-97).
D. Görevlerine Göre İkilemeler
Doğan, görevlerine göre ikilemeleri; özne görevinde olan ikilemeler: Gadym zamanda bir ӓr-heleý bar eken (THM. 146) “Evvel zaman içinde bir karı koca varmış.”, Aýal-erkek, çaga-çuga barysy aşagynda galyp öldi (NHF. 234) “Kadın erkek, çoluk çocuk hepsi enkaz altında kaldı.”; nesne görevinde olan ikilemeler: At-abraýy berildigi bolmazmy? (ÇTŞÖ. 2) “Şanı şerefi verilmiş olmaz mı?”, dolaylı tümleç görevinde olan ikilemeler: Çagalygmyň yzyn yzlap, çöpden-çöre gezýӓrin (ÇTŞÖ. 138) “Çocukluğumun izini arayıp, oradan oraya gezerim”. Çopan bilen gelin maksat- myratlarına ýetipdir (THM. 32) “Çoban ile gelin muratlarına ermişler”; zarf tümleci görevinde olan ikilemeler: Epeý-epeý ӓdýӓr bakmaýar daşyna (ÇTŞÖ. 142) “Usul usul geliyor bakmıyor çevresine”. Ýıllar bolsa güle-güle geçip dur (ÇTŞÖ. 142) “ Yıllar ise güle güle geçmekte”; yüklem görevinde olan ikilemeler; Daglar gümmür-gümürlendi (ÇTŞÖ. 326) “Dağlar gümbür gümbür etti (gümbürdedi)”. Olar iýip-içipdirler (NHF. 240) “Onlar yiyip içmişler” olarak incelemiştir (Doğan, 2012: 97-98-99).
E. Kelime Türüne Göre İkilemeler
Doğan, kelime türüne göre olan ikilemeleri dört alt başlıkta incelemiştir. Bunlar; sıfat olan ikilemeler; şunca-şunça cüýce (NHF. 154) “böyle civciv”, gelýӓngeçýӓn millet (ÇTŞÖ. 102) “gelip geçip millet”, gyýçak-gyýçak daş (THM. 122) “sivri sivri taş”; zarf olan ikilemeler; eýlek-beýlek urun- (NHF. 178) “ öyle böyle aranmak”, hacyr-hucur (NHF. 353) “çabucak, çabuk çabuk”, cüp-cüp gez-(ÇTŞÖ. 316) “çift çift gezmek”, zamir olan ikilemeler; sen-men (NHF. 232) “sen ben”, men-menlik (THN. 76) “benlik, bana göre”, ondan-mundan (THN. 531) “ondan bundan”, ünlemlerle kurulan ikilemeler; eý-vaý (TTS. 208) “vay!”, haýhaý (TTS.339) “ünlem”, huvva-huv (YYY I. 19) “çocuk avuturken söylenen söz” vb. (Doğan, 2012: 99-100).
Sonuç olarak; Türkmen Türkçesindeki ikilemelerin kuruluşu ve kullanışı Türkiye Türkçesindeki ikilemelerle benzerlik gösterir. İkilemeler Türkmen Türkçesinde de sıkça kullanılan ve anlatımı güçlendiren sözcüklerdir.
Birleşikler: Türkiye Türkçesinde birleşikler deyince aklımıza en az iki ya da daha fazla sözcüğün bir araya gelerek oluşturduğu ve yeni bir anlam kazandığı sözcük veya sözcük grupları gelir.
Birleşikler veya birleşik sözcükler, sözcük öbeklerinin özel bir kavramı karşılamak üzere kalıplaşıp sözcükselleşmesiyle oluşan yapılar biçiminde tanımlanmıştır: aslanağzı, gecekondu, çalıkuşu, yer elması, yazıver-, bakakal-, vb. (Gök-dayı, 2015: 49).
Türkmen Türkçesinde de birleşikler kuruluş açısından hemen hemen Türkiye Türkçesindeki ile aynıdır. Yani isimlerle kurulan ve fiillerle kurulan birleşikler olarak iki ana başlıkta inceleyebiliriz.
Türkmen Türkçesindeki birleşiklere örnek vermek istersek:
İsimlerle kurulan birleşikler: ӑçgöz (TTS 2. 3) “açgözlü”, agzybirlik (TTS 2. 31) “dostluk, ahbaplık”, aşgӑzan (TTS 2. 33) “mide”, aşhӑna (TTS 2. 33) “mutfak”, athӑna (TTS 2. 33) “at ahırı, tavla”, at-ýarag (TTS 2. 33) “askeri teçhizat, silah”, aýakgӑp (TTS 2. 33) “ayakkabı”, basmahӑna (TTS 2. 35) “matbaa”, betdogӑ (TTS 2. 36) “beddua”, bӗşburç (TTS 2. 36) “beş köşeli”, cӑmbörük (TTS 2. 38) “takke”, dӑşdeşen (TTS 2. 42) “ağaçkakan”, dün’ýevî (TTS 2. 45) “dünyaevi”, düýeguş (TTS 2. 46) “ devekuşu”, elalgyç (TTS 2. 46) “havlu”, garaýӑg (TTS 2. 48) “katran”, garynbӑg (TTS 2. 49) “kolan”, günbatar (TTS 2. 54) “batı”, gündogar (TTS 2. 54) “doğu”, günebakar (TTS 2. 54) “günebakan, ayçiçeği”, günorta (TTS 2. 54) “güney”, günsӑýyn (TTS 2. 54) “her gün, günbegün”, içigara (TTS 2. 57) “kötü niyetli”, kitӑphӑne (TTS 2. 60) “kütüphane”, kovum-garyndaş (TTS 2. 60) “akrabalar”, ok-dӗri (TTS 2. 64) “cephane”, ýanardӑg (TTS 2. 79) “yanardağ”, ýasyýaprak (TTS 2. 80) “dulavratotu” vb. daha birçok örnek sıralayabiliriz (Çeneli, 1982-1983: 31-84).
Fiillerle kurulan birleşikler: ӑybogdaş gur- (TTS 2. 33) “bağdaş kurmak”, bӗs gel- (TTS 2. 36) “galip gel-, yenmek”, ompa otur- (TTS 2. 64) “halsiz