– Nima edi?
– To‘xtata qol, bolam, – deya onam ma’yus jilmaydi.
Ikkilanibroq to‘xtatdim.
Onam inqillab-sinqillab eshikni ochib tushdi. Uvishgan oyoqlarini uqalagancha oqsoqlana-oqsoqlana orqaga, bola yig‘layotgan tomonga qarab ketdi. Men ham beixtiyor ergashdim. Bola hamon yerga dumalar, har dumalaganda quloqni teshib yuborgudek chinqirar edi. Uning tepasida o‘zi ham o‘pkasini arang bosib turgan yoshgina juvonga endi e’tibor berdim.
– Jinni bo‘lib qolgan bu, – dedi juvon yig‘lamoqdan beri bo‘lib. – Morojniy ober, dedi. Olib bersam bunaqa qilyapti.
Bola hamon chinqirib yig‘lar, xarxasha qilar edi:
– Issiq manoj! Issiq manoj obering!
– Unaqasini qayoqdan topaman! – Juvonning toqati toq bo‘ldi shekilli, dumalayotgan o‘g‘lini yerdan yulqib ko‘tardi. Orqasiga bir-ikki shapatiladi.
– Hoy, qizim, bola-ya bu, bola-ya! – onam chumchuqdek chirqillab juvonga yopishdi. – Kel, jonim, – dedi bolani bag‘riga bosib. – Kela qol, o‘zim senga issiq morojniy olib beraman.
Bola yig‘idan to‘xtamadi. Ammo avvalgidek tipirchilamasdi. Uning shunchalik jahlini chiqargan «sovuq manoj» oqib ko‘ylakchasining oldini shalabbo qilgan, boshdan oyog‘igacha loy edi.
– Nimaga qarab turibsan? – dedi onam menga to‘satdan. – Yo sen ham bolamisan? Bor, olib kel mashinangni. Hozir u-utaga boramiz. Di-ditga tushamiz-a?
Rostini aytsam, bolani shu ahvolda mashinaga o‘tqazgim kelmadi. Chet eldan keltirilgan yangi parolon g‘ilof olgan edim. Hammasini rasvo qilib yuboradi endi. Noiloj mashinani tislantirib olib keldim, qovog‘imdan qor yog‘ayotganini o‘zim ham sezib turardim.
Onam yoniga o‘tirgan juvonga tushuntirdi:
– Bunaqada bola xuyli bo‘lib qoladi, qizim. Aldab-suldab ovuting-da. Ana, di-ditga tushdik.
Bola endi yig‘lamas, ammo o‘pkasi to‘lib to‘xtovsiz hiqillar edi.
– Qayoqqa ketayotgan edinglar, o‘rgilay? – dedi onam ayolni ham yupatuvchi ohangda.
Meni ona-bolaning qayoqqa borishi emas, o‘rindiqning qancha joyi loyga belangani ko‘proq o‘ylantirardi.
Ayol chimirilib o‘tirganimni sezdi shekilli, xijolat chekib shosha-pisha qo‘l siltadi.
– Mana, keldik. Rahmat. Shu yerda trolleybusga chiqamiz. – U ovunib qolgan o‘g‘ilchasini ko‘tarib shosha-pisha mashinadan tushdi. – Katta rahmat, baraka topinglar.
Qarasam, xuddi o‘zim o‘ylagandek: o‘rindiqning yarmi loyga belanibdi.
– Qiziqsiz, – dedim jahlimni bosolmay, – hammaning ishiga aralashaverasizmi?
– Nima hammaning ishi?
– Birovning bolasi bo‘lsa… Yig‘lasa, sizga nima? Yig‘lab-yig‘lab ovunadi.
– Nimaga birovning bolasi bo‘larkan! – To‘satdan onamning jahli chiqib ketdi. – Yig‘lab turgan bolaning begonasi bo‘ladimi? Uyalmaysanmi shunaqa degani? Yig‘lab turgan norasidaga rahmi kelmagan odam – odammi?
Indamadim. Ammo baribir o‘shanda onamni nohaq hisoblagan edim. Yo‘q, chamamda, onalarning biz tushunmaydigan, bizning o‘lchovimizga sig‘maydigan o‘z olami borga o‘xshaydi.
XIYONAT
Hali maktabga qatnamasdim. Mahallamizdan ikki chaqirimcha narida allaqanday bolalar uyi bor edi. Katta bolalarning aytishiga qaraganda, o‘sha yerda tez-tez kino bo‘lib turarkan. Bir kuni akalarim qo‘shni bolalar bilan pichir-pichir qilishayotganini eshitib qoldim:
– Eshitdinglarmi, bugun kino kelarmish.
– Urush kino ekan.
Akalarim kinoga borsa, men qarab turarmidim.
– Men ham boraman, – dedim qaysarlik bilan.
– Bo‘pti, borasan. Aytgan ishlarimizni hammasini qilsang, oboramiz.
Shu kuni nima yumush buyurishsa, oyog‘im olti, qo‘lim yetti bo‘lib yugurib yurdim. Yong‘oqqa bog‘lab qo‘yilgan echkini ikki marta sug‘ordim, hovlidagi supaga to‘shalgan bo‘yra ustiga yoyilgan turshaklarni qush talamasin deb qo‘riqlab o‘tirdim… Hatto rogatkamning rezinkasini uzib, ukamga ishtonbog‘ qilish uchun berdim.
Kechqurun qulog‘imni ding qilib turgan edim, ko‘chada qo‘shni bolalar chaqirib qolishdi. Akalarimga ergashib yugurdim. Akamning Damin degan o‘rtog‘i meni ko‘rib so‘radi:
– Sen qayoqqa?
– Kinoga! – dedim ishonch bilan.
Damin o‘ylanib qoldi.
– Bo‘lmasa, botinkangni kiyib chiq, – dedi oyog‘imga qarab.
Hammamiz yalangoyoq edik.
– Botinkani nima qilaman?
– Devordan oshib tushamiz, bildingmi! – Birdan Daminning jahli chiqib ketdi. – Qorovul quvlasa, yantoqzordan qocha olasanmi? Chop, kiyib chiq! Biz kutib turamiz.
Otilib hovliga kirdim.
Oyim cho‘nqayib o‘tirib, echki sog‘ayotgan ekan. O‘tirgan joyida shu saratonda botinka nimaga kerak bo‘lib qolganini surishtirdi.
– Kerak! Kerak! – dedim nafasim tiqilib. Oyimning javobini ham kutmay bostirmaga yugurdim. Eski lash-lushlar qalashib yotgan sandiqni kavlashtirib, poshnasi qiyshayib ketgan botinkamning bir poyini topdim. Aksiga olib ikkinchisi yo‘q edi. Hammayoqni ag‘dar-to‘ntar qilib tashladim. Mana, nihoyat ikkinchisi ham topildi. Ikki poy botinkani ikki qo‘limda ushlagancha ko‘chaga chopdim. Chiqsam… Akalarim ham, bolalar ham yo‘q. Meni kutishga va’da bergan Damin hammani boshlab ketganini tushundim. Yalangoyoq tuproq sachratgancha katta ko‘chaga yugurdim. Yo‘q, hammayoq jimjit edi…
Hovliga qaytib kirdim-u botinkalarni yerga uloqtirgancha yig‘lab yubordim. Ilgari hech qachon bunaqa alam bilan yig‘lamagan bo‘lsam kerak, oyim qo‘rqib ketdi.
– Nima bo‘ldi? – dedi tepamga kelib.
– Meni aldashdi!
– Kim, nimaga?
– Aldashdi! Aldashdi! – Boshqa gap aytolmasdan nuqul shu so‘zlarni qaytarar, yer tepinib yig‘lar edim.
– Aldashdi! Aldashdi!
Oyim sut hidi anqib turgan qo‘llari bilan peshonamni siladi.
– Qo‘yaver, o‘g‘lim. Ba’zan shunaqasi ham bo‘p turadi.– U bir zum jimib qoldi-da, sekin qo‘shib qo‘ydi. – Faqat o‘zing bunaqa qilmagin, xo‘pmi?
…To‘rtinchi sinfda o‘qiyotganimda yana bir voqea bo‘ldi. Bir sinfda o‘qiydigan, bir partada o‘tiradigan o‘rtog‘im bor edi. Uning dadasi urushdan qahramon bo‘lib kelgan, o‘zining oti ham Qahramon edi. Otasi qahramon bo‘lgani uchunmi, o‘qituvchilar uni yaxshi ko‘rishardi. Maktabimiz hovlisida yong‘oq ko‘p bo‘lardi. Katta tanaffusda o‘qituvchilarning ko‘zini shamg‘alat qilib, yong‘oq qoqardik. Faqat issiqxona yonidagi yong‘oqqa kesak otishga hech kim jur’at qilmas, oyna sinsa, oqibati yaxshi bo‘lmasligini bilardik. Bir kuni katta tanaffusda Qahramon o‘sha yoqqa boshlab qoldi.
– Qo‘ysang-chi, – dedim uning qo‘lidan tortib. – Teplitsaning oynasi sinadi.
– Shunaqa qo‘rqoqmisan! – Qahramon kuldi. – Bunday qilamiz. Sen qarab turasan. Men qoqaman. O‘qituvchi ko‘rinib qolsa, hushtak chalasan.
Yong‘oq, hech qoqilmagani uchun bo‘lsa kerak, g‘uj-g‘uj bo‘lib yotardi. Qahramon bir kesak otgandayoq o‘ntachasi duv etib to‘kildi. U ikki cho‘ntagini to‘ldirib oldi-da, kattaroq kesakni olib, yana otdi. Bu safar mo‘ljali xato ketdi shekilli, qars etgan tovush eshitildi. Teplitsa oynasi chil-chil sindi. Nima bo‘lganini anglab yetgunimcha,