Тўрахон домланинг билим савияси кенг қамровли бўлгани сабабли бутун Фарғона водийсида халқ ичида нафаси ўткир уламо, дин, мафкура, инсонларнинг ўзаро муносабатларга хос мураккаб муаммолар ечимини топиб берувчи “масалачи домла” сифатида донг таратган эди. Шундай ҳал этилган масалалардан бирига гувоҳ бўлганман.
КАМБАҒАЛНИНГ ТЎЙ ОШИ
Домла поччанинг икки қиз ва бир ўғли бор эди. Аммо, хонадон юмушлари кўпроқ у зотнинг аёллари ҳамда атроф маҳалла аҳли ва тез-тез келиб турувчи тўрамларга қўл берган муридлар зиммасида эди. Айниқса, аҳли аёли вафотидан кейин, қизлари турмушга узатилиши, ўғли ёш хотини билан кўп қаватли уйга кўчиб кетганлиги сабаб, домла почча умрининг охирги йилларида ёлғиз кун кечирадиган бўлиб қолди.
Ёз пайти эди. Бир кун дадам эрталаб домла почча узумлари тартибсиз бўлиб кетганини айтиб, уларни хомток қилиб келишни топширди. Бир дўстим билан у зотнинг уйига бориб, одатдагидек дуосини олгач, ишга киришдик. Соат чамаси бирлар эди. Кўча эшикдан уч киши кириб келиб, супада китоб ўқиб ўтирган домла почча ёнига чўкдилар. Меҳмонлар узоқдан келган экан. Айтишларича, улардан бири, касби деҳқон, ўғилли бўлган. Шу сабаб, суннат тўйи қилиб, юртга ош бермоқчи бўлган. У пайтлар тўй ошини пешинга, деҳқонларнинг тушликка чиқишига тайёрлаганлар. Ошга атроф далалар ҳамда корхоналарда ишлаётган, яқин маҳаллалар аҳли айтилар эди. Шу сабаб юз килодан кам бўлмаган миқдорда гуруч дамланар, ош эса ердан кавлаб қилинган ўчоққа ўрнатилган улкан қозонларда тайёрланар эди.
Тўйга жамоат жам бўлган, “полвонтабоқ” олиш учун майдонга тушишга шай курашчилар аниқланган. Юрт улуғининг дуоси билан ош устига ёпилган мато кўтарилган. Бирдан ҳамма анграйиб қолган. Не кўз билан кўришсинки, дамтовоқлар устида бир бақа чўзилиб ётган эмиш. Жамоа дарҳол иккига бўлинган. Бири ошни ҳалол деган, чунки бақа сувда яшайди, сув эса қайнатилмасдан ҳам ичилиши мумкин. Иккинчи гуруҳ ошни ҳаромга чиқарган, чунки бақа ошга қандай тушгани номаълум. Шунда маҳалла оқсоқоллари масалани ойдинлаштириш учун водийда энг машҳур уломалардан бири Тўрахон домлага вакиллар юборишган, жавоб келгунча ошга тегмасликка қарор қилишган.
Масаланинг моҳиятини эшитгач, биз ҳам хомтокни тўхтатиб, масала ечимининг қандай бўлишини энтикиб кута бошладик. Чунки, аввало, бу ечимга бир камбағал уюштирган суннат тўйининг тақдири боғлиқ эди. Қолаверса, тўйга келган шунча жамоанинг тушлик овқатланиши масаласи ҳал бўлаётган эди. Ўшанда Тўрахон домладек инсоннинг ҳар бир сўзи нақадар нозик маъно касб этишини, бу масалани