– Men seni o‘qitib, katta odam qilmoqchi bo‘lib yuribman-u… Sen bo‘lsang… Hozir «ilik uzildi» payti o‘g‘lim, kimda bor, kimda yo‘q… Darsingni qil.
Dadam qadoq qo‘llari bilan boshimni siladi. Bu mehnatkash qo‘llarning har bir chizig‘i men uchun tanish va qadrdon. Beixtiyor erib ketdim.
– Xo‘p bo‘ladi, dadajon!
Onam tikib bergan xalta «papka» jonga tekkan, uni ko‘tarishga uyalib maktabga kitoblarimni qo‘ltig‘imga qisib borayotgandim-da. Uyimizni pol qilish shartmikan. Qishlog‘imizda ayrim o‘ziga to‘q xonadonlarni hisobga olmaganda, hammaning uyi pol qilinmagan, topgan sholi poxol, topmagan har xil xazonlarni yoyib, ustidan sholcha yoki namat (kigiz) to‘shab, binoyiday yashab yurishibdi-ku.
Ayniqsa, biz bolalar sholcha ustida yugurib, do‘mbaloq oshib, poxol changini shiftga ko‘taramiz. Ba’zan bu sho‘xligimiz yengilgina jazolanish bilan yakun topadi. Endi bizni shunday qiziqarli o‘yindan ham mahrum qilishar ekan-da.
Tong qorong‘isida turib, qo‘chqorni yetaklab otam bilan birga bozorga qarab yo‘lga tushdik. Uydan chiqib ketayotganimizda onajonim arining inini tutatib, qo‘chqorning atrofida aylantirdilar. Shunday qilinsa, xaridorlar ariday yopisharmish… Yana menga qarab: sen mahkamroq bo‘l, – deganday mushtlarini havoda silkib qo‘ydilar. Chunki dadamning mol bozoriga uncha xushi yo‘q, savdolashishni ham deyarli bilmas, har safar molni arzon sotib qo‘yib, onamning noroziligiga sababchi bo‘lardi.
Bozorga kirishimiz bilan, bir odam bizga kanaday yopishib oldi.
Uning soqollari o‘sgan, yuzlari to‘la ajin, chaqchaygan ko‘zlari esa tinmay o‘ynab turardi. Boshida gullari ko‘rinmay ketgan eski do‘ppi, egnidagi uniqib ketgan choponiga ikki-uchta eski belbog‘ ham bog‘lab olgan edi.
Bozorning xoliroq joyida to‘xtashimiz bilanoq, dadamning qo‘lini ushlab, dunyoni boshiga ko‘tarib, «bor baraka»ni boshlab yubordi. Boshqa xaridorlar ham orqavorotdan kuzatishar, bir dadamga, bir bu baqiroq odamga norozi qarab, orqaga tisarilishar edi. Aftidan, bu muttaham savdolashayotgan molga boshqa birov yaqinlasholmasdi.
Hammaning nigohi bizga qadalgan, o‘ng‘aysiz ahvolda qolgan dadam menga qarab tinimsiz siltanayotgan qo‘lini tortib olishga urinar, ammo kuchi yetmasdi.
– E, bor-e! Dallol arazlab nari ketgan bo‘ldi va tezda yana qaytib keldi.
– Hov uka, qo‘lni ber!
Dadam qo‘lini har qancha olib qochmasin, panjalari panshaxaday keladigan bu surbet odamning changalidan qutulolmadi.
– Yana o‘n so‘m qo‘shib qo‘ydim. To‘yga olyapman, o‘g‘il bola. Ko‘zingni olib qochma, uka. Ko‘pga yegizaman, sengayam savobi tegadi. Bor baraka! Bor baraka! – dedim senga!
Dadam bechoraning qo‘li og‘rib ketdimi yoki o‘ziga o‘qday qadalgan nigohlardan xijolat bo‘ldimi, past ovozda «baraka» deb yuborganini o‘ziyam bilmay qoldi. Shunday qilib, qo‘chqorni bir zumda sotib bo‘ldik. Bozorni aylanarkanmiz qo‘chqorimiz anchagina arzon ketganiga ikkimiz ham amin bo‘ldik. Eng qizig‘i, odam gavjum joyda bir badqovoq, men bilan teng ko‘rinsa-da, yelkador, baquvvat bola qo‘chqorimizni tutganicha serrayib turardi.
– Qo‘chqorni sotasanmi? – so‘radi dadam hayron bo‘lib.
– Otam sotadi, – to‘ng‘illadi bola.
– Otang qani?
U otasi tomonga ishora qildi. Boyagi baqiroq kishi yana bir sodda odamning boshini aylantirmoqda edi.
– Obbo ustakor-ey, – dedi dadam kulib.
– Shoshildingiz-da, dada.
– Shunday bo‘lishi kerak ekan, bo‘ldi. Qo‘yaver endi… Yur, shu yerdan tezroq chiqib ketaylik, – dedi hafsalasi pir bo‘lib.
Bozordan bo‘shashib chiqarkanmiz, dadam:
– Sen uyga ketaver. Men bozorga o‘tib, maydachuyda olib boraman, – dedi qo‘limga sotilgan qo‘chqorning arqonini tutqazib.
– Xo‘p bo‘ladi.
Qo‘limdagi arqonni o‘ynab ketayotgandim, o‘to‘lanlar orasida turgan qog‘oz xaltaga ko‘zim tushdi. Xaltani yerdan olib, uning ichiga nazar tashladim. Pul. Ha, xaltada anchagina pul bor edi. Darrov atrofga alangladim. Hamma o‘zi bilan o‘zi ovora. Xaltani qo‘ynimga solib, qadamimni tezlatdim. Uyga kelgach, atrofni kuzatib, qulay fursat kuta boshladim.
– Ha, Davronjon nega bezovtasan? Tinchlikmi? – dedi nimanidir sezgan onam xavotir bilan.
– Tinchlik, – dedim dovdirab. – Qornim og‘riyapti.
– Qorning nega og‘riydi. Sovug‘ing oshgandir-da… Hozir novvotchoy qilib beraman.
– Shart emas, sal-pal og‘riyapti xolos, – dedim qornimni ushlab.
O‘z yolg‘onimdan qulog‘imgacha qizarib ketganimni his qildim. Fursatni boy bermay, chorvoq tomonga o‘tdim-u, daraxt panasiga o‘tirib xaltadagi pullarni yerga ag‘dardim. Yaxshilab taxladim-da, sanay boshladim.
To‘qqiz yuz ellik so‘m ekan. Nima qilishga hayron bo‘lib pullarga termilib o‘tirgan edim, dadamning soxta tomoq qirishidan cho‘chib tushdim. Darrov orqamga qaradim. Dadam qo‘lida chiroyli papka tutganicha iljayib menga qarab turardi.
– Bu yerda nima qilyapsan! – dedi hayron bo‘lib.
– Pul sanayapman. – Pul sanayapman! Qanaqa pul!
– Puldaqa pul-da.
Dadam men tomon kela boshladi.
– Qayerdan olding shuncha pulni?!
– Topib oldim.
– Yolg‘on gapirma, o‘g‘lim. Qayerdan o‘g‘irlading rostini ayt!
Karaxt ahvolda dadamga qaradim. Beixtiyor ko‘zlarim yoshga to‘ldi.
– Seni o‘g‘ri emas, halol, pokiza inson bo‘lishingni xohlayman. Men ochimdan o‘layozganimdayam o‘g‘irlik qilmaganman. Mening hamma orzu-umidlarim sendan, axir.
Dadamning ham ko‘zlarida yosh ko‘rindi. Men uni hech qachon bunday ahvolda ko‘rmagandim.
– O‘g‘irlaganim yo‘q. Topib oldim deyapman-ku sizga. Nega ishonmaysiz, – dedim baralla yig‘lab.
– Qayerdan topib olding?
– Mol bozorining yo‘lidan, yerdan topib oldim.
Dadam shosha-pisha pullarni xaltaga soldi.
– Qani, o‘sha pulni topib olgan joyingga yur-chi.
– Baribir egasini topolmaysiz-ku.
– U yog‘i bilan ishing bo‘lmasin. Bozor tarqamasidan Qori akaga ovoza qildiramiz.
Pul topib olgan kishi «Pul kimniki!» – deb baland ovozda uch marta aytib qo‘yishi kerak ekan. Sen bunday qilmagansan, to‘g‘rimi?
Indamay dadamga ergashdim. Unga pulni qayerdan topib olganimni ko‘rsatdim. Shoshib yana mol bozoriga kirdik. Odam xiyla siyraklashib qolganini aytmasa, savdo avjida edi.
Jarchini topish uncha qiyin bo‘lmadi. Qori aka deganlari ellik yoshlar atrofidagi uzun bo‘yli, oq-sariqdan kelgan, gaplari keskir, hassasining uchini yerga tekizib-tekizib yuradigan ojiz kishi ekan.
U har yakshanba bozorga kelar, yo‘qolgan chorva mollari yoki qimmatbaho buyumlarni olomonga e’lon qilib, odamlarning hojatini chiqararkan.
– Odatda pul-molini yo‘qotgan odam ovoza qidirguvchi edi. Bu yog‘i qiziq bo‘ldi-ku, – dedi Qori aka taajjub bilan.
Dadam Qori akani qo‘lidan yetaklab, bozorni aylantirib ovoza qildirdi.
– Hey birodarlar! Bir dam meni tinglanglar! Bugun ertalab, bozordan chiqaverishda, qog‘oz paketda, ona-bola sigirga yetadiga-an pul topilgan! Kimda-kim pul yo‘qotgan bo‘lsa, bizlarga