Ko‘hna dunyo. Odil Yoqubov. Читать онлайн. Newlib. NEWLIB.NET

Автор: Odil Yoqubov
Издательство: SHARQ
Серия:
Жанр произведения:
Год издания: 0
isbn: 978-9943-00-939-4
Скачать книгу
birov chaqasini degandek, birov nogiron bolasini ko‘rsatar, birov onasini! Xullas kalom, bir zumda bo‘ldi to‘polon, bo‘ldi to‘polon!

      Ko‘r darvesh zudlik bilan chopib borib, xachir ustidagi xurjunni sudrab keldi. Shundan keyin Abu Shilqim ham lom-mim demay xastalarni «davolash»ga, ya’niki, xurjunidagi giyohlarni ulashishga tutindi. U og‘ziga kelgan gapni aytib giyoh ulashar, ko‘r darvesh esa, yomg‘irday yog‘a boshlagan oqchani yig‘ar edi! Xurjunning ikki ko‘zini to‘ldirgan giyohlar – tuyatovon, otquloq, yovvoyi yo‘ng‘ichqa, cho‘girtikonlar talqoni, rayhon va kiyik o‘ti, bodom va tog‘ yalpizi, turfa gullar aralashmasi, yantoq va shuvoq ildizlari, nasha, ko‘knori poyalarining qaynatmalari va ularning urug‘lari, qo‘yingki, Abu Shilqim keksa tabiblardan nimaniki eshitib, tog‘-u toshlardan nimaniki yig‘ib olgan bo‘lsa, hammasi ko‘z ochib-yumguncha kumush va hatto oltin tangalarga aylandi… Shundan keyin ko‘r darvesh «hakimi davron» charchaganini ro‘kach qilib, kimki chorasi topilmas dard va qutulib bo‘lmas ajal balosidan qutulmoqni istasa, ertaga Hurmiton bozoriga marhamat qilishlarini tayinladi-da, yig‘ilgan «ahli imon»-ni tarqatdi… Lekin ertasiga ular Hurmiton bozori emas, sayqali ro‘yi zamin Samarqand qaydasen deb, Samarqand tomon ravona bo‘lishdi.

      Shu-shu, falakning gardishi bilan hazrat «Ibn Sino»ga aylangan Abu Shilqim ibn Shahvoniy firib bobida ustasi farang ko‘r darvesh bilan birga butun Movarounnahrni kezib chiqdi. Ular Samarqand va Shosh, O‘tror va Yassi, Gurganj va Sig‘noq – qo‘ying-chi, bormagan shahri, ko‘rmagan yurti qolmadi. Asta-sekin oddiy choponlar kimxob va banoras to‘nlarga, otlar soyabon aravalarga almashtirildi, mayda chaqa va kumush tangalar oltin dinorlarga aylandi. Ko‘r darvesh kamlik qilib, qo‘l-oyoqlari chaqqon, dasti beminnat yosh g‘ulomlar xizmatga olindi. Ular endi yo‘lga chiqsa eng badavlat tijorat ahli bilan, katta karvonlar bilan birga chiqishar, shaharlarga borganda eng boy karvonsaroylarni tanlashar, eng ko‘rkam, eng ziynatli xonalarga tushishardi. Ertasi-ga, egniga g‘aroyib janda, boshiga g‘aroyib telpak kiyib, kashkuliga isiriq solib olgan ko‘r darvesh, ikki yonida ikki g‘ulom, bozorga chiqardi:

      Hoy, ahli mo‘min, yaxshilar,

      Eshitmadik demanglar!

      Luqmon hakim duogo‘y,

      Pirlaridan boobro‘y,

      Ibn Sino nomi bor,

      Yetti iqlim dong‘i bor!

      Dard yo‘qdir ul bilmagan,

      Chorasini qilmagan!

      Baloni daf etadi,

      Qazoni daf qiladi.

      Ahli imon, yaxshilar,

      Eshitmadik demanglar!..

      Bu orada ko‘r darveshdan saboq olgan yosh g‘ulomlar o‘zlarini olomon orasiga urishar, bir to‘pdan ikkinchi to‘pga o‘tib, hazrat Ibn Sino to‘g‘risida har xil hikoyat va rivoyatlar aytishardi:

      – Xudovandi karim bu zoti muborakka shunday salohiyat ato qilgankim, tibbiyot bobida bilmagan ilmi yo‘qdir. Birgina tomir urish holatiga qarab, sakkiz yuz sakson sakkiz dardni topadi. Yaqinda hazrat Ibn Sino huzuriga Nishopurdan bir navjuvon yigitni olib keldilar. Olib kelguncha esa, yetti iqlim hakimlariga ko‘rsatganlar, ammo hech bir tabib, na Chin, na Hind va na Rum hakimlari sho‘rlikning joniga ora kirganlar, dardiga davo topganlar! Shunda hazratim bu foniy dunyodan ul boqiy olamga rixlat qilishga chog‘langan bu majruhning tomirini ushlab, tug‘ilgan shahrini so‘radilar. Aytdilar. So‘ngra hazratim yigit tavallud topgan shaharning barcha dahalarini nomma-nom sanab chiqishlarini so‘radilar. Sanab chiqdilar. So‘ngra hakimi davron nomi zikr qilingan dahadagi har bir ko‘chani bir-bir aytib o‘tishlarini so‘radilar. Aytdilar. Shunda hakimi hoziq bu ko‘chada istiqomat qilg‘uvchi barcha xonadonlarni nomma-nom atab chiqishlarini so‘radilar. Atab chiqdilar. Shunda taqsiri olam bu xonadonning hamma a’zolarini bir-bir sanab o‘tishlarini so‘radilar. Sanab o‘tdilar. Bas! Sanash chog‘ida bir sohibjamol ismi tilga olingan edi, sho‘rlik yigitning yuziga qizillik yugurib, yumuq ko‘zlari «yarq» etib ochilib ketdi. Shunda xastaning tomir urishiga quloq solib o‘ltirgan hakimi davron uning qo‘lini qo‘yib yuborib kuldilarkim:

      – Yigitning dardi oshiqlikdur! Darhol tug‘ilgan shahringizga qayting! Xasta farzandingizga o‘shal sohibjamolni olib berib, to‘y-tomosha bilan ularni qovushtiring, illo, yigit dardining davosi visoldur!

      Ikkinchi g‘ulom sershovqin bozorning boshqa bir joyida atrofiga bir guruh bekorchilarni yig‘ib, ollo onasining qornidayoq tengsiz salohiyat va cheksiz zakovat ato qilgan allomayi zamonning zakiyligi to‘g‘risida va’z aytardi:

      Shundaykim, hazrat Ibn Sino hali tili chiqmagan chog‘ida ularning xonadonida bir yosh cho‘ri xizmat qilgan. Cho‘ri go‘dakni, go‘dak uni yaxshi ko‘rgan. Bir kun cho‘ri uy bekasining yoqut ko‘zli nodir uzugini olib, go‘dakka ko‘z-ko‘z qilib o‘ynab o‘tirgan ekan, uzuk bir qop tariq ichiga tushib ketgan, cho‘ri esa, buni bilmay qolgan. Chunki shu payt uni uy bekasi chaqirib qolgan.

      Bir mahal uy bekasi cho‘risidan uzugini so‘raydurkim, uzuk yo‘q. U uzukni qayga qo‘yganini bilmaydi. Bas, cho‘rini o‘g‘rilikda ayblab, uydan haydab yuboradilar. Cho‘ri yig‘lay-yig‘lay xonadondan chiqib ketadi. Buni ko‘rgan go‘dak ham chirqirab yig‘laydi. U ikki kun tinimsiz yig‘laydi, nechundir bir qop tariqqa talpinib yig‘laydi. Buni ko‘rgan go‘dakning otasi bu qopda bir sir-asror bo‘lsa kerak deb, qopdagi tariqni yerga to‘kib, uni titib ko‘radi. Qaraydiki, tilla uzuk tariq ichida! Ota-ona go‘dakning zakiyligiga lol qolib, cho‘rini topib keladilar va undan afv so‘raydilar!

      Shahar bozorlarining eng gavjum joylarida, rasta va guzarlarda ko‘r darvesh boshliq g‘ulomlar hazrat Ibn Sino to‘g‘risidagi bunday rivoyatlarni to‘qishda davom etar, Abu Shilqim esa, egnida qimmatbaho movut to‘n, boshida hakimlar kiyadigan ko‘k movut qalpoq, qo‘lida oltin barobariga sotib olingan «Al-Qonun», serhasham xonaning to‘rida savlat to‘kib o‘tirar va eshikda turnaqator tizilgan xastalarni bitta-bitta qabul qilardi. U, ko‘zlari yumuq, xushsurat, cho‘zinchoq yuzida viqorli tabassum, goh xastalarning tomir urishlariga, goh qorin va ko‘krak qafaslariga quloq tutar, so‘ng, giyoh to‘la sandiq oldida qo‘l qovushtirib o‘tirgan ziyrak g‘ulomiga murojaat qilardi. Forsiy kirsa giyohlar nomini turkiy, turkiy kirsa forscha aytar, bu narsa nechundir xastalarni lol qoldirar, ularning qalbida «hakimi davron»ga nisbatan cheksiz mehr va ixlos uyg‘otardi. Eng qizig‘i, Abu Shilqim buyurgan dorular aksar hollarda bo‘lmasa ham, bot-bot xastalarga shifo keltirar, shunda basavlat va badavlat a’yonlar ta’zimga kelar, ta’zim bilan birga lutfi ehson deganingiz yomg‘irday yog‘ilib kelaverardi. Biroq, e voh! Po‘lat sandiqlarni to‘ldirib yuborgan bu oltinlar oxir-pirovardida faqat yaxshilik emas, baloyi nafs atalmish dardi bedavoni ham yetaklab keldi-yu, bir kuni Abu Shilqim bilan ko‘r darvesh orasida yomon o‘t chiqdi!

      – To‘g‘ri, tushgan oqchalarda sening ham ulushing bor, shaytoni basir! – dedi Abu Shilqim. – Ulushingni olib turibsen, shukur qil! Bu ehsonlar senga keldimi yo hakimi davron… ya’niki, kaminagami?

      Ko‘r darvesh, yolg‘iz ko‘zi sovuq chaqnab, zaharxanda qildi:

      – Hakimi davron emish! Hali sen chin Ibn Sino ekaningga inonib ham qolgandursen? Yomon eshak o‘z egasini ustiga mindirmaydi. Seni «hakimi davron» qilgan kim ekani yodingdan chiqibdi, ho‘kiz!

      Lekin ho‘kizdan «hakimi davron» yaratgan ko‘r darvesh nechog‘liq yanglishganini bilmas, Hurmiton bozoridan topgan bu «ho‘kiz» allaqachon qashqirga aylanganidan bexabar edi. Bu qashqir o‘zi yollagan katta karvon bilan ovloq Gurganjdan Buxoroga qaytarkan, bir kun kechasi joniga tekkan «shaytoni basir»ni sodiq g‘ulomlariga ushlatib, qo‘l-oyog‘ini bog‘latdi-da, hadsiz qumliklar orasiga tashlab ketdi. Qashqir qashqirligini qildi. Uning ko‘nglini na ko‘r darveshning achchiq faryodi erita oldi, na yolg‘iz ko‘zidan tirqirab oqqan obidiydasi!

      Kim bilsin, ehtimol, Abu Shilqim ibn Shahvoniy bu ayovsiz ishni qilmaganida bugun boshiga bu savdolar tushmas edi. Zotan, kimsan Ibn Sino nomi bilan shuncha boylik orttirganidan keyin bu qaltis ishni qo‘yib, tinchgina kun kechirsa bo‘lmasmidi? Shunday qilganida hozir, ehtimol, bu sovuq qabrda yer tishlab yotmas edi!

      Ha,