– Яле, яле! Әйбәт сюжетны тотсаң да ярый, үзе эләксә дә шәп!
…Матюшинога җиттек. Ашыга-ашыга, Идел өстенә таралыштык. Иртәнге якта балык әйбәт чиртүчән бит, күбрәк тотып калырга ниятлибез. Безнең үк машинада килгән бер юлдашыбыз – утыз яшь чамасыдыр аңа, җыйнак мыеклы, калын кара кашлы кеше – кармак салырга җыенмый кебек, биштәре һаман аркасында, боравын да көйләми. Минем янга да берничә тапкыр тукталып узды. Төштән соң тагын килде.
– Утырыгыз янәшә, чирткәләп тора бит, – дим.
– Тәмам җанымны кыйдыгыз! – дип, кинәт кызып китте автобуста килгән юлдашым. – Үзең тот балыгыңны, сиңа кирәк балык! Мин балык тотарга килмәдем. Кайсысы янына барсаң да, киңәш биреп тинтерәтәләр! Монда да тынычлык юк! Оста балыкчылар, имеш! Теләсәм, мин бер салуда мең тонна тотам!.. Бүген хатынның әнисе киләсе иде, шуңа күрә генә әче таңнан чыгып чаптым. Балыкка дип. Хәзер, өйгә кайтмыйча, караңгы төшкәнне көтәргә кирәк. Хатынның әнисе китеп эзе суынганчы…
Фаил «Балыкчы» исемле хикәясен шушы детальгә нигезләнеп язды. Әлбәттә, вакыйга баетылган иде. Әйткәнемчә, ул үзенә юмор әсәренә сюжет бирүчеләрдән вакыйганы баетырга, эзлекле үстерергә остарак иде, хыял итүдә көчлерәк иде. Шуны танымасаң, аңа сюжет сөйләүнең мәгънәсе булмас иде.
Җиңүнең утыз еллыгы уңаеннан «Чаян» журналы редакциясе, хикәя язуын сорап, Фаилгә мөрәҗәгать итте. Аның «Идел» альманахы мөхәррире булып эшләгән чагы иде. Хикәя сугыштан җиңелчә көлеп (сүз дошманны мескен итеп күрсәтү турында бармый) язылган булсын – теләк шундый. Мондый юнәлешне, беренчеләрдән булып, французлар кинода уңышлы башладылар кебек. Татар әдәбиятында да бу темага язылган әсәрләр булды, ләкин аларда, минемчә, чынлык җитми иде. Мин дә шушы хакта «Күгәрченнәр» исемендә җитмешенче елда – Җиңүнең егерме биш еллыгы уңаеннан – хикәя язган идем. Басылып чыкса да, көлке өлешләре булса да, яраланмыйча аксаган төшләре бар иде хикәянең. Ә Фаил, шушы авыр темага хикәя язуын сорагач ук:
– Ярар. Хикәя булыр, – дип кистереп ризалашты.
Димәк, ул бу хакта уйланган, югыйсә ныклап бик тиз ышандырмас иде. Бәлки, «Сафура, Бәкер һәм трактор» исемле хикәясе язылган ук булгандыр. (Соңыннан белдем, бу хикәяне язарга аңа композитор дустыбыз Мирсәет Яруллин сөйләгән хәл нигез булган икән.) Фаилнең шушы хикәясе татар әдәбиятында сугыш турында язылган әсәрләрнең иң әйбәтләреннән бәяләнә. Ул китап сөючеләргә яхшы таныш, күп артистлар аны озак еллар буена репертуарларында тота. Һәм, миңа калса, «Сафура, Бәкер һәм трактор» ны сәхнәдән Фаилнең иҗатын яратучы, Фаилнең якташы Рәшит Сабиров остарак сөйли. Сәхнәдән һәм радиодан еш укылуга карамастан, һич тә «тузмый» бу хикәя!
…Кичке уңайда шылтыратты Фаил. Өзә-төтә сөйли:
– Әле… кайтып кына кердем.
Ул Саба төбәгенә сәфәр кылган иде.
– Туган ягыңны күрдем.
Ошаткан булырга тиеш.
– Яңа китаплар алдым.
Димәк, миңа атап та алып кайткан. Китапларны без читтә булганда икешәр данә ала идек, мондый тәртипне Фаил башлап җибәргән иде.
– Тиз