– Баланс кирәк, – диде уйлап табучы. – Тизлекне ике якка да бертигез итеп бүләргә ягъни.
Укымаган физика китабы калмады. Ә физикада колак энергиясе турында бернинди теория дә, закон да, аны тормышта куллану турында мәгълүмат та юк иде. Ә шулай да белә Гадел: кәҗәкәйнең иң нечкә җире – колак.
Биш билгесезле тигезләмә төзеп, тамыр алып карады. Исәпләүләр өчен йөз тәңкәлек (яңа акча белән) дәфтәр китте.
Гадел кәҗәнең исән колагын тотып, аны борып карады. Тегесе үрле-кырлы сикеренгәләп алды.
– Эксперимент корбансыз булмас, – диде хуҗа. – Түзәргә туры килер…
Фәнни эксперимент корбаны бу юлы инде Перуга ишетелерлек итеп акыра иде. Ике йөзле кадак үз эшен эшләде – сул колакта да кирәкле зурлыкта тишек хасил булды…
Сул колакның төзәлгәнен, кутыры төшкәнен түземсезлек белән көтәргә туры килде.
Ну, чабып та күрсәтә соң хәзер Мотошайтан. Көтүдән кайтып килә торган үшән сыерлар, әлсерәшкән сарыклар, аның чабып кайтканын күреп алсалар, котлары ботларына төшеп, җан-фәрманга як-якка сибелешеп кала.
Тизлек мәсьәләсе әнә шулай хәл ителде. Инде техника куркынычсызлыгы, юл йөрү кагыйдәләрен санга сугу турында да уйламый булмый. Әйтик, сәгатенә йөз километр белән барганда, Шайтан астында калып, сыер, сарык, тавык-чебеш кырыла башласа? Өч көн дигәндә, авыл көтүеннән ни генә калыр?
Тормозы тиз табылды. Мөгезнең урта бер җиренә рычаг куелды. Ул җеп белән койрыкка тоташтырылды. Тиз генә тормоз салырга кирәк булса, шул рычагны гына тартып куясың. Мотошайтан, арттан тарталар дип уйлап, шып туктап кала, ник шунда йөз дә сиксән белән бармыйсың. Дагалы тояк асларыннан ут көлтәсе генә чәчелеп кала. Туктаткач, артыннан төтен өрә, өч сәгать буена җен өермәсе уйнап тора. Чабып барган хутка артта ниләр барлыгын уң як мөгезгә беркетелгән «КамАЗ» көзгесеннән карап белергә була. Рульнең ике очына борылыш сигналы бирә торган өстәмә лампочкалар да урнаштырылгач, Гадел җиңел сулап куйды. Эксперимент тормышка ашты. «Ява», «Мицубиси» ише «Париж – Дакар – Париж» марофонында чабышкан пүчтәк матайлар нәрсә ул? Мотошайтан турында белеп алсалар, тәҗрибә уртаклашырга дип, әллә кемнәр авылга тула башламаса гына ярар иде инде. Аларга ни генә ашатып тормак кирәк? Көн саен бер баз бәрәңге пешерсәң дә җитмәс, валлаһи! Их, бүтән малайларныкы ише әтиле булсаң икән ул…
Кызык, тиздән Мотошайтан бәләкәй бәтиләр ияртеп кайтырга тиеш. Әнисе шулай ди. Аларыннан ни генә ясар икән соң Гадел? Алары тәгаен генә Кәҗәмобиль (урманнан – утын, болыннан печән алып кайтырга), Кәҗәтрактор (бәрәңге бакчаларын сукаларга), тагын бер бәти булса, укытучылары өйгә биреп җибәргән мәсьәләләрне чишеп торучы Кәҗәгалим!
Авыл халкы Мотошайтанны күргәч аһ итте. Хәзер Гаделнең бер генә дә буш вакыты юк.
Ә беркөнне…
Бөтен кеше эштә чакта авылга тәки әллә кемсәләр өерелешеп килеп төште бит әй, әллә ниткән очлы борынлы машиналарга