Hava artıq qaralmışdı. Etrak bir anda başlarının üzərində göründü. Yoxlanış üçün meşənin qərbinə getsə də şərq tərəfdən qayıtmışdı. Görünür, qərbdən cənuba, oradan da şərqə gedərək yarım dairə formasında meşənin ən təhlükəli yerlərini yoxlamışdı.
Etrak, Eçsoyla üz-üzə gələcək formada oturaraq “Yaraya baxmaq lazımdır,” dedi, “əlini uzat.”
Eçso sarğılı əlini uzadaraq “Hansı bitkilərdən istifadə edirsiniz,” deyə soruşdu.
Təcrübəli nakra cavab vermədi. İşini qurtarıb sarğını yenidən bağlayarkən “Bunu heç vaxt açma,” dedi.
Eçso əlinə çəkilmiş məlhəmi iylədi. Ən azı altı bitki və heyvan yağından hazırlanmış qəliz dərman idi. deyə düşündü.
Meşənin içinə tamam qaranlıq çöküb göz-gözü görməyəcək hala gəldikdə Eçso heç yaşamadığı qədər ağır günün təsiri ilə uzanan kimi yatdı. İki nakra xaric, tamam müdafiəsi olmayan təhlükə dolu meşənin dərinlikləri onu narahat etməmişdi. Yarım gündür tanıdığı bu döyüşçülər onda inam hissi yaradırdı.
Etrak bir kənarda oturub qara üzlü gündəliyi oxuyurdu (yaratdığı kövrək işığın köməyi ilə).
Yenicə işıqlanmağa başlayan meşə, səhərin nəm və sərin havası ilə dolmuşdu. Hər tərəfi gözəl quş səsləri bürümüşdü. Eçso və nakralar yenidən yola düşmüşdülər. Nakraların iki gün olaraq planladıqları məsafə Eçsonun onlara qatılmağı ilə dörd günə çıxmışdı. Və onlar bu yolun, yalnız bir gününü geridə qoymuşdular. Eçso döyüşçülərə mane olduğundan xəbərdar olsa da hər hansı bir yaşayış məntəqəsinə çatana kimi onlara möhtac idi. Həm də əlindəki yara da onu Etraka bağlayırdı.
Təcrübəli nakra çox bəlli etməsə də, yarası heç də adi yanıq deyildi. Bəlkə də, bunun müalicəsi bir aydan çox çəkəcəkdi. Eçso, Etraka bir neçə dəfə müalicə haqda sual verməyinə baxmayaraq, təcrübəli nakra ona cavab verməmişdi. Açıq görünür ki, döyüşçü ona yara haqda məlumat verməkdən qaçırdı. Eçso, ekroların soyuq xasiyyətli olduğunu eşitsə də, bu qədərini təsəvvür etməmişdi. Aqren ona ekroların çox danışmağı sevmədiklərini, hələ döyüşçülərin lazımsız yerə danışmaqdan nifrət etdiklərini demişdi.
Eçso havanın gedərək açıldığını hiss edirdi. Sıx meşələrdən çıxmağa başlayırdılar. Artıq səma daha aydın və geniş görünürdü. Uçan quşları və kiçik, ağ bulud topalarını görmək daha da asanlaşırdı. Eçso, Aqrenlə yan-yana Etrakın altı addım arxası ilə gedirdi.
“Meşədən çıxırıq?” Eçso, Aqrendən soruşdu.
Aqren “Yox,” dedi. “Bataqlığın ətrafından fırlanırıq.”
Eçso “Bataqlıq?!” dedi. Qorxmuş görünürdü. “Bataqlıqdan zəhləm gedir. Etrak buraları haradan tanıyır?”
“Onun qədər çox yaşasaydın sən də tanıyardın.”
Eçso “Hə,” dedi, “düzdü. Bəs onun neçə yaşı var?”
“Dəqiq bilmirəm, amma deyəsən ikinci dövrdən yaşayır.”
“Deməli, ən az 430 yaşı var?”
Aqren ağzını büzərək “Təqribən… bəlkə də çox,” deyə bildirdi.
Eçso qaşlarını qaldıraraq “Ooo, yaman çoxdur,” dedi heyrətlə. “Bu qədər ildə nələr öyrəndiyini təsəvvür etmək belə insanı qısqandırır. Bu qədər təcrübə, bu qədər elm, bu qədər… yaradıcı eşqinə, bunların yarısı üçün belə hər şeyimi verərdim. Heç təsəvvür etmirəm bu qədər ildə gözləri nələrə şahidlik edib. Bununla da deyirsən ki, ekrolar bizə bərabərdir. Heyif ki, danışmağı sevmir,” dedi təəssüflə. “Həyatımın sonuna kimi onu dinləməyə hazıram.”
“Hə, düzdü. Ekroların bu üstünlüyünə bəzən mən də həsəd aparıram. Ancaq əgər istəyirsənsə… düzdü, ekrolar qədər bilmirəm, amma…”
Eçso sevinclə “Doğrudan?” deyə sözünü kəsdi. “Səni bezdirmərəm?”
Aqren gülümsəyərək “Əlbəttə ki, yox,” dedi səmimiyyətlə. “Düzdü, tarixçi deyiləm, amma bəzi suallarına cavab verə bilərəm.”
“Çox gözəl. Biz tərəfdə heç məktəb yoxdu. Ona görə kitab da tapmaq olmur. Oxumağı belə mənə nənəm öyrədib. İnana bilirsən qəbiləmizdə hərf tanıyanların sayı yüzü keçməz. Onların da çoxu başqa yerdən köç etmiş təbiblərdi.”
Aqren “Bilirəm,” dedi. “Üçlük orada dəfələrlə məktəb salıb insanların həyat səviyyəsini qaldırmaq istəməyinə baxmayaraq yerli əhali kitabın onlara vaxt itkisi və bədbəxtlikdən başqa heç nə gətirməyəcəyini bildirib bunu inkar etmişdilər. Qəribə düşüncə tərzidi.”
“Bunun nə olduğunu mən yaxşı bilirəm. Kitabın, yalnız, təbiblər üçün yazıldığını düşünürlər. Nə yalan deyim, bir vaxtlar mən də belə düşünürdüm. Ta ki, nənəmin bütün dərman ehtiyatını səhvən sobaya atana kimi.” Eçso danışaraq həmin günləri xatırlayıb gülümsədi.
“Kitaba qarşı marağının dərmanlarla nə əlaqəsi var?”
Eçso güldü.
“Otlar yanan vaxt otağa dolan qəribə iydən nə isə səhv etdiyimi başa düşmüşdüm. Odunlarla birlikdə nənəmin qurudulmuş otlarını da yandırmışdım. Nənəm bilsə məni yorulana kimi döyəcəkdi. Həmişə belə edirdi. Bunu nənəmə heç vaxt izah edə bilməzdim. Elədir ki, iki həftəyə kimi otları yerinə qoymağın yeganə yolu, otlarla əlaqəli kitabları oxuyaraq onları yığmaq idi ki, belə də etdim. Nənəm, əlbəttə ki, bildi. Ancaq heç nə demədi. On iki yaşım vardı. Həmin gündən sonra yaşıdlarımın adlarını belə bilmədikləri otları harada və hansı fəsildə tapa biləcəyimi bilirdim. Bu nənəmi xeyli yükdən qurtarmışdı. Məni isə kitaba bağlamışdı.” Cümləsini sonlandırarkən nənəsi üçün darıxdığını xatırladı.
Aqren “Qəribə başlanğıcdı,” dedi.
“Hə, bir az. Dünənki söhbətimiz haqda bir şey fikrimə ilişdi. Səhv etmirəmsə, rizanmaqların fikirləri oxuya bildiyini demişdim, düzdü?” Eçso onu çoxdandır maraqlandıran və soruşmaq üçün düzgün vaxtın gəlməyini gözlədiyi sualı verdi.
“Düşüncəni yox, zehni. Bunlar fərqli şeylərdi. Zehni oxumaq həmin insanın yaddaşını