Rus ordusuna sülh vəd edərək rus xalqını dörd il müddətində daxili müharibəyə sürükləmiş, kəndliyə torpaq vəd edərək onu “kolxoz” quruluşu adıyla başqa bir köləliyə cəlb etmiş, fəhləyə “fabriklərin sahibi olacaqsınız” deyərək şirnikləndirmiş, ən adi tətil hüquqlarından belə məhrum etmiş, onları daha da yoxsul vəziyyətə salmışdır. Bu vədlər bolşevikləri iqtidara gətirdi. İndi isə hakimiyyətdə uzun müddət qalmaq üçün rusların əsarəti altında yaşayan millətləri ələ almaq lazımdır.
Hürriyyət, ədalət, istiqlal gözləyən əsir millətləri bu şüarlarla bolşevik inqilabı aclığa, ölümə, sürgünə, kütlə halında qırğına aparacaq, milyonlarla insan məhv olacaqdır. Ancaq bütün bu zülm və terrorun adı rus siyasi terminologiyasında “qurtuluş” olacaqdır…
Yaxın illər ərzində dünya ictimaiyyəti açıq-aydın bir “rus dəsti-xətti” Şərqi Almaniya, Macarıstan və Çexoslovakiya qurtuluşu (?) yaradacaqdır, rus tanklarının köməkliyi ilə Polşa da ikinci dəfə və yenidən “xilas” olacaqdır. Dünyaya utandırıcı bir “Berlin divarı” hördürəcəkdir.
Bütün bunlar məlum məsələlərdir və bu mövzu üzərində çox dayanmaq oxucunu yora bilər. Burda bəzi hadisələrə ötəri toxunub üstündən keçəcəyik. Yüz illərin Çar Rus rejiminə qarşı üsyana qalxanlar, rus xalqının əsarətini bütün dünyaya bəyan edən, qiyama qalxan rus yazıçı və mütəfəkkirləri Tolstoylar, Dostoyevskilər və onların müasirləri idi. İndi isə rus bolşevik rejiminə qarşı istismar olunan rus xalqlarının səsinə səs verən Pasternak, Soljenitsın, Sinyavski, Saxarov və onların müasirləri meydana çıxıb. Bu nəslin köhnə çar dövrü və burjua kapitalizmi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bunlar sovet dövrünün nəslidir. Onlara əhəmiyyətsiz bir nəsil kimi baxmaq olmaz. Çünki bunlar zülm və əsarət qurucusu rejimlərinin yıxılacağından xəbər verən uzaqgörənlərdir. Bunlar əlli ildən daha az bir dövrün yetişdirdiyi və xalqın etiraz səsini yayan fədailərdir.
Rus bolşevizm əsarəti altında olan millətlərin arasında belə fədailərin yetişməsinə və üsyan bayrağını qaldıraraq millətinin haqq və azadlıq mübarizəsini aparan qəhrəmanların yetişməsi heç də şübhə doğurmasın. Lakin onların səsləri Kremlin milli kommunistlərinin qurduqları “dəmir pərdəni” yırtıb bizə və dünyaya ayaq aça bilmirlər.
İstər çar dövrü, istər sovet dövrü, menşevik və ya eserlər olsun, artıq rus əsarətində olan millətlər, bunların heç birindən özlərinə nə qurtuluş, nə azadlıq gələ biləcəyinə inanmırdılar. Plexanov və Martovun təmsil etdiyi Rus Sosial-Demokrat partiyasının proqramında azacıq da olsa insan haqları haqqında bir maddə göstərilməmişdir (Milyukov: Rossiya na perelome. Səh. 218-219, Paris, 1922). Eserlər 1906-cı ilin yanvar konqresində proqramlarında əsarətdə olan millətlərin guya haqlarının qorunması barədə bəndlər qəbul etsələr də, 1917-ci ilin fevralında Kerenski bu bəndlərin heç birisində verdiyi vədlərdən millətlərə verməmişdir (Proqramma Partii Sotsialistov Revolyutsionerov –1911, səh. 7). Qyubnerin coğrafi statistikasına görə 1925-ci ildə dünyada 68 müstəqil dövlət var idi (Prokopoviç, səh. 10). Keçən il Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 25 illiyi qeyd olunan zaman dünyada müstəqil dövlətlərin sayının 130-a çatdığı qeyd olunurdu. Əlli ildə dünya üzrə müstəqil dövlətlərin sayı iki dəfə çoxaldığı halda rus əsarətində olan xalqlardan və ya türkmənşəli xalqlardan biri də bir dövlət kimi müstəqil ola bilməmişdir.
Etnik sarıdan iliklərinə qədər kommunist olmayan və tam türk olan və ya sovet rus dövlətinin siyasi və taktiki oyunlarına aldanmayan hər bir kəs Sovetlər ölkəsində insan hüquqlarına hörmət göstərildiyini və hüquqi baxımdan federativ muxtar idarənin varlığını qəbul edə bilməz.
Nəşr etdirdiyim “Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixi” adlı bu kitabım səkkiz illik zəhmətimin məhsuludur. “XIX əsrdə Azərbaycanda yeniləşmə hərəkatları” adlı ilk kitabım “Türk Mədəniyyəti Araşdırma İnstitutu” tərəfindən 1966-cı ildə nəşr edilmişdir. Azərbaycan haqqında Azərbaycandan kənarda bu mövzuda kitab yazmaq üçün əvvəlcə mənbə tapmaq baxımından çətin bir işdir, bunun üçün geniş çevrəyə malik olmaq gərəkdir. Daha başqa maneələri, üzücü hadisələri burada hər xırdalığı ilə göstərməyi yersiz bilirəm. Mənim bu iki kitabımda nöqsanların olacağını danmaq istəmirəm. Yalnız bunu söyləyə bilərəm ki, bu kitabları oxumaq zəhmətinə qatlaşan və maraq göstərən oxucular, bu kitablarda Azərbaycan İstiqlal Mübarizəsinin nə olduğu haqqında əsaslı biliklər əldə edəcəklər. Bu kitabda istinad etdiyim bəzi əsərlərin Sovet Rusiyasında nəşri, yayılması qadağan olunmuşdur. Rus Sovet rejimi xalqların keçmişinə aid nə varsa unutdurmağa çalışır. Azərbaycanda bolşevik anlamında istiqlal, azadlıq, ədalət, sosial islahatlar (?), bir sözlə, nə varsa hamısı Leninin qurduğu Sovet rejimindən gəlmişdir, guya əvvəllər xalq arasında bu səmtdə heç bir iş görülməmiş təbliğatı aparılırdı. Bu şərtlər altında yazıçılar Sovet rejimindən əvvəlki Azərbaycanın siyasi tarixinə olduğu kimi müraciət edə bilməzdilər. Mənim bu kitabda tapıb nəşr etdiyim mənbələr və hadisələrdən nə Azərbaycanda, nə də xaricdə heç kəs məlumatlı deyil.
Bütün nöqsanları ilə nəşr etdiyim iki kitab – “Azərbaycan mədəniyyət tarixi” ilə “İstiqlal mübarizəsi tarixi” – Azərbaycanın azadlıq mübarizəsinin əlifbasıdır. Gələcəkdə bu mövzuda daha sanballı yazanlar çıxacaqdır. Zaman Azərbaycan xalqının keçmişini və mübarizəsini aparanları və bunu bilənləri getdikcə unutduracaqdır. Beləliklə, gələcək nəsil mübarizəni necə və hardan öyrənəcəkdir? Mənə bu kitabları yazdıran səbəblər məhz bunlardır.
Bu kitabı yazdığıma görə ətrafımda olan yaxın və uzaq dostlarım məni qınayırdılar. Mənə: “Sən kimə qarşı çıxırsan? Bax, ABŞ prezidenti Ford Vladivostoka Brejnevi ziyarətə gedir.”
Bu cür qısa görüşlər və araşdırmalara belə şərh verirəm: Tarixin qəribə hadisələri və sürprizləri olur. Sabahın tarixi də çox sürprizlərlə dolu olacaq. Birinci Dünya müharibəsində qələbə sərxoşluğu altında mövcud olan Anqlo-saksonlar (İngiltərə və Amerika) Fələstində yəhudilərə bir yurd, sonra isə bir İsrail dövləti qurdular. Bu tarixi hadisə Amerika və Qərb dünyasında XX əsrin son kvartalının əvvəlində neft böhranını yaratdı. İngiltərənin təkəbbürlü və zülmkar imperialist imperatorluğunu məhv etdi.
Birinci Dünya müharibəsi zamanı Alman Baş qərargahı Rusiyanı içdən çökdürmək məqsədilə hər cür yardım göstərərək şəxsi qatarda Leninin İsveçə keçməsi üçün şərait yaratdı. Lenin Rusiyanı daxildən yıxdı və bir Sovet dövləti yaratdı. Brest-Litovsk müqaviləsinə əsasən almanlara istədiklərini verərək rusları alçaldan bir sülh müqaviləsi imzaladı və almanlar istəklərinə çatdıqlarını zənn etdilər. Leninin qurduğu Sovet dövləti Brest-Litovsk müqaviləsindən 25-26 il sonra Böyük alman dövlətini ikiyə, Berlini isə dörd hissəyə parçaladı.
Tarix boyunca bu son baş verənlər dövrün ən qabarıq iki hadisəsidir.
Sovet Rus İmperiyasını araşdırarkən rus millətinin rus ana torpaqlarında və ətrafda cəmi 130 milyon olduğunu göstərmişdik. Bu rus xalqının hamısının sovet rejimindən razı qaldığı anlamına gələ bilməz. Hətta kommunistlərin içində belə məmnun olmayan çoxluqlar mövcuddur. Leninin vəd etdiyi kommunist