Cəbhədən cəbhəyə . Гасан Мехти оглы Сеидбейли

var idi. Birinci o idi ki, Teymurun atası Abbas müharibənin ilk günlərindən cəbhəyə getmiş və üç aydan sonra onun ölüm xəbəri gəl-mişdi. Bu xəbəri eşidən Teymurla Seymur özlərini nə qə-dər möhkəm saxlamışdılarsa, Cavahir bir o qədər davam-sız olmuşdu. O, düz yarım il yorğan-döşəkdən qalxma-mışdı. Ürək xəstəliyinə tutulmuşdu. Ondan sonra da tə-sirli bi xəbər eşidəndə rəngi ağarır, yazıq arvad az qalırdı huşunu itirsin. Əsəbləri də çox korlanmışdı. Teymur bi-lirdi ki, əgər anası oğlunun başına gələn bu əhvalatı eşitsə, davam gətirməz. İkinci səbəb o idi ki, Seymur qar-daşının başına belə bir təhqiramiz iş gəldiyindən xəbər tutsa, qəzəbindən bütün məhəlləni alt-üst edər, bu da ki, yaxşı nəticə verməz. Əvvələn Teymur uşaq kimi qəzəbin-dən beyni dumanlanmış Seymur heç bir təqsiri olmayan adamları təhqir edər və özünə çoxlu düşmən qazanar. Bir də ki, Teymur məhəllədə böyümüşdü, nə qədər fikirləşir-disə, yenə ağlına sığışdıra bilmirdi ki, onların məhəlləsin-də yaşayan cavanlar belə alçaq işlə məşğul olsunlar: bir tərəfdən, onların çoxusu bu saat cəbhədədir, o biri tərəf-dən isə əgər onların içərisində bir-iki nəfər Şəmsi kimi ipə-sapa yatmayan dələduz tapılsa da belələri heç vaxt öz məhəllələrində soyğunçuluq eləmirlər. Bütün bu səbəblə-rə görə Teymur başına gələn əhvalatı milis şöbəsinə də xəbər vermədi.

      Teymur başında olan dözülməz ağrıya baxmayaraq nədənsə evə tələsmir, ağır-ağır gedirdi, hərdənbir də səndələyirdi. Bu dalandan baş vurub, o biri dalandan çıxırdı. Yenə keçdiyi dalanlardan birinə qayıdırdı. Bax, burda, bu enli dalanda elektrik dirəklərindən biri zədələnmişdi. Teymurun cəbhəyə getməsinə iki-üç ay qalmış ağır yük maşını dirəyə toxunub onu yerindən oynatmış və dirək maili vəziyyət alaraq tellərdən asılıb qalmışdı. “Yəqin ki, bu illər ərzində o dirəyi düzəltmiş olarlar. Bəlkə də, əvəzinə bu saat təzə dirək basdırıblar” – deyə Teymur nədənsəəsas məqsədindən uzaq olan bu kənar fikirlə məş-ğul oldu. Tinə çatıb gördü ki, həmin köhnə dirək eyni maili vəziyyətdə qalır. Deməli, camaatın başı çox qarışıq-dır. Cəbhə, gərgin vəziyyət hamının fikrini ancaq bir şeyə cəlb etmişdir: azadlıq, qələbə. Teymur da bunun üçün cəbhəyə getmişdi. Atasının qara xəbəri gələndən sonra cə-mi on-on beş gün keçməmiş anası yorğan-döşəkdə ikən cibində onillik attestatı, ürəyində ata dağı hərbi komissarlığa getmiş və evi səkkizinci sinifdə oxuyan Seymura tapşırıb həmin gün cəbhəyə yola düşmüşdü. Ona elə gə-lirdi ki, cəbhədən qayıdandan sonra burda, doğma Bakı-sında onu gül-çiçəklə qarşılayacaqlar. Lakin tamamilə başqa cürə qarşılandı. Görəsən, onlar kim idi? Teymur üçün ancaq bir düşmən var idi. O da vətənə soxulmuş, xalqın qanını axıdan, xalqın azadlığını əlindən almaq is-təyən qəddar faşistlər idi. Bəs dünən gecəki adamlar kim idi? Axı, onlar, onun danışdığı dildə danışırdılar. Bəs o qız? Dayan, dayan onun adını nə dedilər? Turac, Turac… Qəribə səslənir, özü də əvvəl nə qədər həyalı, ürkək, utancaq, məsum bir qız idi. Səsindəki həyəcan, bakirəlik nə qədər inandırıcı, nə qədər təbii idi. Özü də Teymur əvvəlcə müşahidə edə bilmədiyi bir şeyi elə bil dəhşətli yuxu içərisində, peysərinə dəyən toppuz zərbəsindən sonra dərk etdi. Daha doğrusu kəşf etdi. Elə bil, o qızın içərisində iki adam yaşayırdı: birincisi ürkək, məsum qız nə qədər sadə və təbii görünürdüsə, ikincisi bir o qədər qəribə və əcaib təsir buraxırdı. Birincisi adi səslə, həm də səlis danışırdı, ikincisinin, deyəsən, dili bir qədər pəltək idi, daha doğrusu, “r” hərfini yeyirdi, deyə bilmirdi. Özü də nə qəşəng adı var: Turac! Bəs niyə bu qızı ötürməyə razılıq verən Teymur onun “r” hərfini belə açıq-aşkar de-yə bilməməsini duymamışdı. Çox qəribə idi. Onun ilk görüşdə işlətdiyi sözlərin heç birində “r” hərfi yox idi. Yəqin tələffüzündə olan bu nöqsanı gizlətmək üçün çox təcrübə keçirmək lazım olub. Bəlkə Turac ləqəbidir, axı Teymuru bu tələyə salan həmin o qız olmuşdu. Özü də nə qədər asanlıqla, elə bil nimçəyə qoyub o qansızlara uzatdı, dedi ki, alın yeyin bunu, sizin üçün gətirmişəm. Yəqin ki, məhəllə adamları bu işdən xəbər tutsalar, qəzəblənən-lərin içərisində Şəmsi kimi ona gülənlər də olacaq. Tey-mur isə belə şeyləri sevmirdi.

      Gün Zığ tərəfdən boylanıb dəniz üzərində ucalmış, Teymurun veyilləndiyi dar dalanları öz nuruna boyamış-dı. Həyətlərdən küçəyə çıxmış xırda uşaqlar bir neçə gün bundan qabaq yağmış yağışın əmələ gətirdiyi gölməçələr ətrafında oynaşır, kağız gəmilər qayırıb suya buraxırdılar. Ala-bula bir pişik tellərdən asılı qalmış dirəyin kötüyünü qaşıyaraq dırnaqlarını itiləyirdi. Nimdaş çal papaqlı bir qoca kişi xırda, kələ-kötür bir yeşiyi gətirib dalanın tinin-də qoydu, özü də çömbəlib əyləşdi. Səliqə ilə cırıb yığdığı dördkünc qəzet parçasının birini ayırıb hamarladı və yeşi-yin içərisindəki darıya oxşar tənbəkidən həmin kağızın üstünə tökdü, titrək barmaqları ilə eşib ağzına aldı, cibin-dən pulemyot patronuna oxşayan bir alışqan çıxardı, papirosunu yandırdı. Bir-iki qüllab vurduqdan sonra bərk-dən öskürdü, sinəsini arıtladı və müştəri gözləməyə baş-ladı. Teymur istər-istəməz yeşiyin içərisindəki şeylərə nə-zər saldı. Ucları saçaqlı olan çirkli kağıza bükülmüş uzun-sov konfet, yeşiyin divarlarına sancılmış qalın və nazik iynələr, paslı oymaq, zəncəfil, tənbəki…

      Teymur yoluna davam etdi. O, daha bir dairə vurub sonuncu dalana girdi. “Hələ tezdir, yəqin ki, anam yuxu-dan oyanmamışdır. Axı xəstədir. Qonşular da, yəqin, yatırlar” – deyə fikirləşib ləngiməyə çalışırdı. Amma bü-tün gecəki əhvalatlara, peysərində get-gedə şiddətlənən ağrıya baxmayaraq onun ürəyi evə, anasını, qardaşını görməyə tələsirdi. Teymur enli, kələ-kötür bir küçənin ti-ninə çatıb sola tərəf döndü, rəngi solmuş yaşıl qapını uzaqdan görüb dayandı. Üst-başını bir də yoxlayıb özünü topladı, bacardıqca gümrah yeriməyə çalışaraq o biri sə-kiyə keçdi. Bir müddət qonşudakı söyüd ağacının altında durub naşı adamlar kimi o tərəf-bu tərəfə baxdı. Qonşu qapıdan palaz çırpmağa çıxmış kök, qarabuğdayı arvad onu arxadan görüb yaxınlaşdı.

      – Ay qardaş, kimi istəyirsən?

      Teymur fikirli olduğu üçün diksindi, geri döndü.

      – Məsmə xanım, xoş gördük.

      Məsmə onu tanıyıb sevincindən əlindəki palazı saldı.

      – Ay Cavahir, gözün aydın! – deyə elə ucadan çığırdı ki, bir anda bütün məhəllənin arvad-uşağı küçəyə axışdı. Teymur özünü itirdi.

      – Məsmə xanım… səs salma, anamın ürəyi xəstədir. Elə adamlar bəzən şad xəbərdən də…

      Amma Məsmə sakit ola bilmirdi.

      – Necə yəni asta danış. Sağ-salamat evinə qayıtmısan, Cavahir səni təzədən tapıb, bunun muştuluğu var! Ay Cavahir, gözün aydın!

      Yaşıl qapı açılıb tappıltı ilə divara dəydi. Divarın mala-sı qopub yerə töküldü. Yuxudan hövlnak oyandığından xurmayı saçları pırpızlaşmış, qamətli bir oğlan şalvarının qayışını da bağlamağı unudaraq, Teymura sarı atıldı.

      – Teymur!

      – Seymur!

      Bir-birinin