Həyatdan nə istədiyimizi anlamağın çətin olması təəccüblü deyil.
Bilirsinizmi, ailələrimiz bizi var gücləri ilə sevirlər. Lakin onlara uşaqlara qulaq asmağı yox, tərbiyə verməyi öyrədiblər. Yaxınlarımız bizə qulaq asmırlarsa, arzularımız haqqında, bunlara hörmət etmələri bir yana dursun, çətin ki nəsə öyrənə bilsinlər. Bizi isə olduğumuz edən məhz arzularımızdır.
Əslində yoldan keçən istənilən adamın bizim istəklərimizə hörmətlə yanaşması ailəmizin belə yanaşmaşından daha asandır. İnanmırsınızsa müqayisəli test keçirin. Tanımadığınız bir cəmiyyətdə olanda, ağlınıza gələn ən qəribə ideyanı onlarla bölüşün. Məsələn, deyin ki, Himalay dağlarında dalmatin itlərini bəsləmək istəyirsiniz, amma Tibetdə tanışlarınız yoxdur. Müsahiblərinizin marağının necə alovlandığını görəcəksiniz. Onlar hətta sizin probleminizi həll etməyə də çalışacaqlar.
Maraq göstərmək hörmətin ən səmimi formasıdır.
Siz bir-birinizə yad insanlarsınız, lakin zaman-zaman biz hamımız kiminsə ideyalarının sehri altına düşürük. İstənilən yeni təşəbbüs maraq yaradır – insanın təbiəti belədir. Əlbəttə başqa cür reaksiya vermək üçün şəxsi səbəbimiz yoxdursa. Bizim qohumlarımızın bir yığın belə səbəbləri var, yad adamların isə qavrama qabiliyyəti hələ də itidir. Ola bilsin ki, iyirmi adamdan biri, bu və ya başqa səbəbdən, mənfi reaksiya verəcək, amma qalan ondoqquzu səsinizə səs verəcək. Məsələn belə: «Maraqlı ideyadır! Mənim əmim oğlu da it bəsləyir!» və ya «Mənim qonşum Nepalda olub! Onunla danışmaq istəyirsiniz?»
İndi isə testi başa vurmaq üçün evinizi gedin və buna bənzər bir fantaziyanı ailənizə danışın. Məsələn: «Mən beynəlxalq kompüter korporasiyasının prezidenti vəzifəsindən gedirəm və Rod-Aylendin sahillərində dəniz ilbizi ovuyla məşğul olacağam».
Ya da: «Mən daha dəniz ilbizi tutmaqla məşğul olmayacağam və Beynəlxalq kompüter korporasiyasına başçılıq etməyə hazırlaşıram».
Qohumlarınız necə reaksiya verdilər? Çəngəllərini masanın üstünə qoyub sizi bu «ağılsızlığı» etməməyə dilə tutdular? Bəlkə bunu çəngəllərini masanın üstünə qoymadan etdilər?
Güman ki, «Dayanın, – deyəcəksiniz, – bu nədir, yenə də ailəyə hücum edirsiniz? Kifayətdir, elə bunsuz da canım boğazımdadır. Mənim ailəm heç də başqalarınkından pis olmayıb və onsuz da hər şey artıq keçmişdə qalıb». Bilirsinizmi, mən sizin ailənin başqalarınkından pis olmadığına inanıram. Nə qədər acığımız gəlsə də, bir vaxt qohumlarımızı bağışlamalı və vəziyyətə yeni nəzər nöqtəsindən baxmalı olacağıq – yoxsa irəli getmək, azad və tam olmaq mümkün deyil.
Lakin bağışlamaq asan başa gəlmir. Keçmişi axıra qədər aydınlaşdırmadan bağışlamağın qiyməti ağırdır: biz başımıza gələnlərə görə özümüzü günahkar saymağa başlayırıq. Lakin özünüzü yeyib-tökməklə məşğul ola-ola arzunuza bir santimetr də yaxınlaşa bilməzsiniz. Özünüzü təqsirləndirməyi dayandırmaq, mətanət göstərib «ailəyə hücum» şübhələrini kənara atmaq və başqalarının gözləntiləri ilə bağlı problemin mənbəyini hesablayıb-tapmaq lazımdır. Yaxşı fikirləşsəniz problemin çoxdan mövcud olduğunu anlayacaqsınız, bu isə onun toxumlarının uşaqlıq dövründə səpildiyi deməkdir.
Sizi sevən ailəniz sizə necə ziyan vura bilər? Təəssüf ki, çox asanlıqla. Təkcə sevginin hər şeyə kifayət etdiyini fərz etməklə bir şeyi yaddan çıxarırıq: sevgi və hörmət eyni şey deyil.
Sevgi qovuşmaqdır. Körpə vaxtı siz valideyinlərinizə məxsus olursunuz, siz onların davamısınız və qovuşma kiçik uşaqların sağ qalmasına yardım edir. Hörmət etmək isə ayrılma, sərhəd qoymadır: siz özünüzə məxsussunuz, heç kimə qoşma deyilsiniz. Belə bölünmə böyük adamın xoşbəxt həyatı üçün tamamilə zəruridir.
Ailənizin gözləntiləri siyahısına bir daha diqqətlə baxın. Bu yönləndirmələr sizin beyninizdə qalıb, elə deyil? Bəs bu siyahıda, nəyin bahasına olursa-olsun, özünüzün unikal potensialınızı gerçəkləşdirmək gözləntisi haradadır? Sizin özünüzə məxsus unikal «mən»inizi nəyin bahasına olur-olsun axtarmalı olduğunuz fikrində israr edən olmuşdu? Çox az adam öz siyahısında belə bəndi görə bilər. Ailə üzvləri bizi nə qədər möhkəm sevsələr də, çox nadir hallarda «Biz sənə hörmət edir və inanırıq: sən unikalsan və həyatda öz təyinatını tapmaq istəyirsən. Get və onu tap. Biz sənə kömək edəcəyik» deyirlər.
Valideynlərin öz arzuları var və onlar diqqətlərini sizin yox özlərinin arzularında cəmləyiblər. Onların beynində uğurlu oğul və təmin edilmiş gözəl qızlarının – ətrafdakıların qarşısında fəxr edə biləcəkləri, həyatda yaxşı mövqeyə malik olacaq övladlarının formalaşmış təsəvvürləri artıq mövcuddur. Uşaq üçün ən ağıllı işin onun öz yolunu tapması və həmin yolla getməsi olduğunu anlamağa kömək edən ruhi tarazlıq kimi bir zinət valideynlərin az hissəsinə qismət olur.
Ailənin göstərişləri əsasında yaşamaq daim, kiminsə toyu üçün sifariş edilmiş, gəlin rəfiqəsi donunda gəzməyə bənzəyir. Özgəsinin arzuları nadir hallarda uyğun gəlir, öz arzunuz isə xüsusi olaraq sizin üçün tikilmiş geyim kimidir. Ona görə də bu arzu üçün hər cür ciddi cəhdlər etməyə dəyər.
Amma hələ istədiyiniz kimi yaşamırsınızsa və uyğun olmayan işlərlə məşğul olursunuzsa, «niyə» sualına cavab tapmaq üçün vaxt itirməyə dəyməz. Özünüzü təqsirləndirməyin.
Ailə göstərişlərinin mexanizmi dönüb sizə tərəf hərəkət edibsə, bunda sizin günahınız yoxdur. Biz uşaq vaxtı qohumlarımızın gözləntilərini mənimsəyib onlara reaksiya verməklə, gələcək həyatımız haqqında mühüm qərarlar çox tələsik qəbul etmişik. Sonra isə bu qərarları uşaqlıqdan böyüklük həyatımıza gətirmişik, amma onlar bu həyat üçün həmişə yaramır. Bu, hətta, həyat yoldaşının uğursuz seçilməsinə və dağıdıcı davranış tərzinə də səbəb ola bilər.
Çox tez hirslənən ərindən bu yaxınlarda boşanmış qadın tanıyıram. O mənə bunları deyirdi: «Belə səfehliyi edə bildiyimə təəccüblənirəm. Axı mən işin nə ilə qurtaracağını bilməliydim. Atam özünü qızmış buğa kimi aparırdı! Mən də buna nifrət edirdim! Necə oldu ki, mən özüm də belə bir adama ərə getdim?»
Elə beləcə, sağ qalmaq üçün.
Uşaq vaxtı bu qadın, atası təbdən çıxmasın deyə, «özünü yaxşı aparmağı» öyrənib və özünə ər axtaranda da onda ən yaxşı inkişaf etmiş vərdişin bu olduğu ortaya çıxıb. Təbii ki, qadın da onu tətbiq edəcəyi şəraiti axtarıb-tapıb.
Mark