Бу чорга Ленин бик төгәл бәя биргән: «Вы знаете, чего стоило такое бедствие, как голод, какие неслыханные мучения он продолжает причинять всему сельскому хозяйству, промышленности и всей нашей жизни»74.
1921 елның ноябрендә Татарстан Үзәк Башкарма Комитеты президиумы «Ачлык» исемле әдәби җыентык чыгарырга карар бирә. Редколлегия составына Ф. Сәйфи-Казанлы, Ибр. Кули, Ф. Бурнаш тәкъдим ителә. «Ачларга ярдәм мәҗмугасы» (әдәби тәнкыйтьтә кыскартып «Ярдәм» дип кенә йөртәләр) ике китап булып чыга (безнең әдәби белешмәлекләрдә, әдәбият тарихы буенча язылган китапларда боларның кайчан чыгуы, тиражы, сүз башы һ. б. турындагы мәгълүмат төгәл түгел, гадәттәгечә, шактый буталчык). Бу җыентыкларның инициаторлары – Г. Ибраһимов һәм Ф. Бурнаш. Беренче китапта ук искәрмә: «Бөтен килере ачлар файдасына багышланган». «Килер» – безнең бүгенге язучылар, журналистлар телендә – «гонорар». Элекке елларда безнең шундый мәгънәле үз сүзебез бар иде – «килер». Бу хезмәт хакы, керем, гонорар һ. б. сүзләрнең мәгънәсен үзенә сыйдырган иде. «Ярдәм» мәҗмугасында гонорарсыз («килерсез») әсәр белән кемнәр катнаша соң?
Г. Ибраһимов, Ф. Әмирхан, Гали Рәхим, Г. Газиз, М. Гали, Ф. Сәйфи-Казанлы, С. Җәләл, Ф. Бурнаш.
Беренче китап – 130 битлек.
Икенче китапта да, нигездә, шул ук авторлар: Г. Ибраһимов, М. Гали, Ф. Сәйфи-Казанлы, Ш. Госманов, С. Азаматов, С. Җәләл, Г. Хәбиб, Ф. Әмирхан, Г. Газиз, Г. Рәхим, Максуд, М. Укмасый, К. Әмири, М. Бөдәйли, Г. Харис, М. Гафури, М. Ярмөхәммәтов, Сәмави (белмәгәннәр белеп калсын: Төхфәт Ченәкәйнең псевдонимы. – М. М.), Н. Думави.
Әдәби мирастан – Г. Тукай, Ш. Бабич. Икенче китап – 240 битлек.
Ачларга «гонорарсыз» әсәр бастырган авторларның язмышы: Г. Ибраһимов, Г. Рәхим, Г. Газиз, Ф. Сәйфи-Казанлы, С. Җәләл, Ф. Бурнаш, Ш. Госманов, М. Бөдәйли, Т. Ченәкәй – Сталин корбаннары. (Калганнарының язмышын мин белмим, хәер, белмәгән көе генә язу модага кереп китте, шул шаукымнан бик куркам.)
Монда ник Мирхәйдәр Фәйзи катнашмаган? Шундый сорау туа бит!
«Татарстан» газетасының ачлык фаҗигаләре турындагы информациясендә шундый бер хәбәр очрый: драматург М. Фәйзи ачлыктан үлгән. Бераздан бу хәбәрне юкка чыгарган информация бар: үлмәгән икән, исән икән…
Ачтан үлү, син кем генә булсаң да, – күршеңдә, аяк астыңда гына…
VI
«Авыллардан килгән коточыргыч хәбәрләр… дәһшәтләр шундый авыр фаҗигаләрдер ки, болардан адәмнең акыллары хәйран булачак, башлаган эшләрне ташлап, бөтен көчне, бөтен гайрәтне шул ачлык белән һәлак булып барган эшче-крәстиян балаларын коткару юлына бирергә мәҗбүр итәчәк».
«Татарстан хәбәрләре» газетасының 1922 елгы 7 февраль санында Г. Ибраһимов шулай яза: «…хәзерге ачлыкның үзенә каршы гамәли ашыгыч рәвештә турыдан-туры көрәшү белән бергә, без шул алдагы ачлыкларга каршы торуда нигез булачак гыйльми-мәдәни хезмәтләрне бергә ун мәртәбә арттырырга бурычлыбыз».
«Ярдәм»нең беренче китабына кәгазьне Татарстан җөмһүриятенең дәүләт нәшрияты бирә. Г. Ибраһимов әйтүенчә, хәреф җыючылар, үзләренең ач торуына карамастан, «җомга өмәсе» ясыйлар, полиграфия дә матбага хезмәтләрен буш үти. «Шуның аркасында, – ди Г.