Bağın sonunda, çay tərəfdə yarğan vardı. Yarğanın arxasında, uzaqlarda isə sübhqabağı yağmurlu səma, aşağıda mayakın işığının tutqun zolağı, duman və yay yağışının kədəri sezilirdi.
– Burdan necə enəcəyik? – Kuzmin soruşdu.
– Bura gəlin!
Olqa Andreyevna cığırdan birbaşa yarğana tərəf döndü və aşağı, qaranlığa aparan taxta pilləkənə yaxınlaşdı.
– Əlinizi verin! – qadın dedi. – Pillələrin çoxu palçıqlıdır.
Kuzmin əlini verdi və onlar ehtiyatla aşağı düşməyə başladılar. Pillələrin arasında bitmiş otlar yağışdan islanmışdı. Sonuncu pillədə onlar dayandılar. Artıq liman, eləcə də gəminin yaşıl və qırmızı işıqları görünürdü. Gəminin buxarı guruldayırdı.
Kuzminin ürəyi sıxılırdı: ona yad və eyni zamanda bu qədər yaxın olan qadından indicə ayrılacaq, ona heç bir söz deməyəcəkdi… Hətta rastına çıxdığına və nəm əlcəkli balaca, möhkəm əlini ona uzatdığına, köhnə pilləkənlərlə ehtiyatla düşürtdüyünə görə təşəkkür də edə bilməyəcəkdi. Az əvvəl pilləkəni endikcə məhəccərə qarışmış yaş budaqlar mayorun üzünə dəyib cıza bilərdi, buna görə də qadın hər pillədə “Başınızı əyin” deyə ona xəbərdarlıq edirdi. Kuzmin də itaətlə onun dediyinə əməl edirdi.
– Burda vidalaşaq, – Olqa Andreyevna dedi. – Burdan o yana getməyəcəyəm.
Kuzmin ona nəzər saldı. Yaylığın altından ona təlaşlı, ciddi gözlər baxırdı. Doğrudanmı, indi, elə bu dəqiqə hər şey keçmişdə qalacaq və hər ikisinin həyatında üzücü bir xatirə kimi iz qoyacaqdı?!
Olqa Andreyevna Kuzminə əl uzatdı. Kuzmin onun əlini öpdü və o an ilk dəfə otaqda, yağışın səsi altında duyduğu həmin zərif ətir yenidən burnuna dəydi. Başını qaldıranda Olqa Andreyevna nəsə dedi, amma səsi elə zəif çıxdı ki, Kuzmin eşidə bilmədi. Ona elə gəldi ki, qadın yalnız bircə kəlmə: “Əbəs yerə”, – dedi. Bəlkə, başqa sözlər də demişdi, amma çay tərəfdən gəminin yağmurlu sübh çağından, yağış, duman demədən sərsəri həyatından gileylənən “qəzəbli” səsi eşidildiyinə görə heç nə anlaya bilməmişdi.
Kuzmin geriyə – sahilə baxmadan həsir və qatran iyi verən limandan keçərək qaçıb gəmiyə girdi. Dərhal da boş göyərtəyə qalxdı. Gəmi artıq yola düşməyə hazırlaşırdı, çarxlar yavaş-yavaş hərəkətə gəlirdi. Mayor gəminin arxasına keçib yarğana, taxta pilləkənə sarı boylandı: Olqa Andreyevna hələ də orda idi. Dan yeri təzəcə sökülmüşdü və qadını sezmək çətin idi. Kuzmin ona əl eləsə də, Olqa Andreyevna cavab vermədi.
Gəmi isə uzaqlara doğru üzməyə davam edir, qumlu sahillərə uzun, hündür dalğaları qovurdu. Sahilboyu bitmiş söyüdlüklər isə gəmi çarxlarının zərbələrinə tələsik uğultuyla cavab verirdi.
TELEQRAM
Oktyabr ayı həmişəkindən daha soyuq, daha yağışlı idi. Ensiz taxtalarla örtülmüş dam qapqara qaralmışdı. Bağçadakı saralmış otlar tamam yaprıxmışdı, çəpərin dibindəki balaca bir günəbaxan heç cür boy ata, çiçək aça, ləçəklərini tökə bilmirdi.
Çayın arxasından gələn buludlar tarlaların başı üstündə sürünür, havada uçuşan ağsöyüd xəzəllərinə qarışırdı. Buludlardan adamı bezdirən yağış səpələnirdi.
Yollar elə hala düşmüşdü ki, onların üstü ilə nə piyada, nə də araba ilə getmək olurdu. Hətta çobanlar da sürülərini daha çəmənliklərə aparmırdılar. Çoban tütəyi yazadək susmuşdu.
Katerina Petrovna üçün səhərlər yerindən qalxmaq və eyni şeyləri – yandırılmayan sobaların acı qoxusunu canında saxlamış otaqları, “Avropa carçısı” jurnalının8 tozlanmış nüsxəsini, masanın üstündəki saralmış fincanları, lap çoxdan təmizlənməyən samovarı və divardan asılmış portretləri – görmək çətin olurdu. Bəlkə də, otaqlar çox qaranlıq idi, üstəlik, Katerina Petrovnanın gözünə mirvari suyu gəlmişdi, bəlkə də, portretlər zaman keçdikcə qaralmışdı, onların üzərində nə təsvir olunduğunu ayırd etmək çətin idi. Katerina Petrovna, sadəcə, yadında saxlamışdı ki, biri onun atasının portretidir, balaca, qızılı çərçivəli isə Kramskoyun9 hədiyyəsi – onun “Naməlum qadın” əsərinin eskizi idi. Katerina Petrovna məşhur rəssam olmuş atasının vaxtilə tikdiyi evdə öz ömrünü başa vururdu. Atası ahıl yaşında Peterburqdan doğma kəndinə qayıdıb sakit həyat tərzi sürmüş və öz bağında təsərrüfatla məşğul olmuşdu. Görmə qabiliyyəti zəifləyən, gözləri tez-tez ağrıyan və əlləri əsən rəssam daha rəsm çəkə bilməmişdi.
Katerina Petrovnanın “memorial” adlandırdığı bu ev vilayət muzeyinin mühafizəsi altında idi. Lakin evin sonuncu sakini Katerina Petrovnanın, yəni özünün, ölümündən sonra bu evin aqibətinin necə olacağını bilmirdi. Kənddə isə – kənd Zaborye adlanırdı – rəsmlər, Peterburq həyatı, Katerina Petrovnanın atası ilə birlikdə Parisdə keçirdiyi o yay və Viktor Hüqonun dəfn mərasimini görməsi haqqında danışmaq üçün bir nəfər də yox idi.
Bu haqda hər gün gəlib quyudan su daşıyan, döşəməni süpürən, samovarı odun üstünə qoyan kolxoz pinəçisinin qızı Manyuşka ilə də danışmaq mümkün deyildi.
Katerina Petrovna Manyuşkanın zəhmətinin əvəzi olaraq ona büzüşmüş əlcəklər, dəvəquşu lələkləri, muncuqlarla bəzənmiş qara şlyapa hədiyyə edirdi.
– Bunlar mənim nəyimə lazımdır ki? – Manyuşka xırıltılı səslə soruşur və burnunu çəkirdi. – Mən köhnə-külə yığanam, bəyəm?
– Əzizim, sən sat onları, – Katerina Petrovna pıçıldayırdı. Artıq bir il idi ki, o, tamam əldən düşmüşdü və daha yüksək səslə danışa bilmirdi. – Sat onları.
– Tullantı sexinə təhvil verərəm, – Manyuşka qərara alaraq hədiyyələri götürür və çıxıb gedirdi.
Arabir yanğınsöndürmə məntəqəsinin keşikçisi – arıq, kürən Tixon gəlirdi. Katerina Petrovnanın atasının Peterburqdan gəlməsi, ev-eşik tikməsi onun hələ də yadında idi.
Tixon həmin vaxt balaca uşaq idi, amma rəssama bəslədiyi hörmət hissini ömürlük qoruyub saxlamışdı. O, rəssamın əsərlərinə baxıb dərin ah çəkərək deyirdi:
– Çox təbii alınıb!
Tixon çox vaxt qadına ürəyi ağrıdığı üçün iş görürdü: bağdakı qurumuş ağacları kəsir, onları mişarlayır və odun doğrayırdı. Hər dəfə də gedərkən qapının ağzında ayaq saxlayır və soruşurdu:
– Katerina Petrovna, Nastyadan xəbər varmı? Bir şey yazıb?
Beli bükülmüş, kiçilmiş Katerina Petrovna divanda oturub susur və narıncı rəngli dəri çantadakı hansısa kağızları gözdən keçirirdi.