• opracowanie projektu Wytycznych Szefa Obrony Cywilnej Kraju do działalności w dziedzinie obrony cywilnej (ostatnie z dnia 12 października 2016 r.);
• opracowanie projektu Koncepcji kierunków działań w zakresie budownictwa ochronnego w Polsce wraz z projektem rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać schrony i ukrycia, ich usytuowania oraz warunków technicznych ich użytkowania;
• powołanie Zarządzeniem nr 5 szefa Obrony Cywilnej Kraju z dnia
26 czerwca 2015 roku Zespołu Doskonalenia Systemu Ochrony Ludności/Obrony Cywilnej Rzeczypospolitej Polskiej przy Szefie OCK;
• sygnowanie podpisem Deklaracji o współpracy pomiędzy Wojskową Akademią Techniczną a Komendantem Głównym PSP – Szefem OCK.
Kwestia ochrony ludności pojawia się również na kartach Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej87. Dokument wskazuje na wszelkie działania państwa ukierunkowane na podniesienie poziomu bezpieczeństwa poprzez „skuteczne zapobieganie (…) naruszeniom, a także wykrywanie przestępstw i wykroczeń godzących w życie, zdrowie i mienie obywateli, jak również interesy państwa”88. Strategia wskazuje działania strategiczne, które skupiają działania obronne89 oraz działania ochronne90. Pierwsze z nich odnoszą się do reagowania na zagrożenia godzące w niepodległość i nienaruszalność terytorium kraju, drugie – zapewniają bezpieczeństwo wewnętrzne państwa, akcentując poszanowanie praw i wolności obywateli. Strategia wyróżnia takie działania strategiczne, jak działania społeczne w sferze bezpieczeństwa oraz działania gospodarcze w sferze bezpieczeństwa. Pierwsze z nich odnoszą się do stworzenia „bezpiecznych warunków godziwego życia obywateli oraz rozwoju duchowego i materialnego narodu”91. Z kolei drugie są nastawione na „ochronę podmiotów i materialnych zasobów gospodarczego potencjału bezpieczeństwa narodowego przed zagrożeniami w czasie pokoju, kryzysu i wojny oraz wsparcie działania podsystemów operacyjnych systemu bezpieczeństwa narodowego”92.
Na chwilę obecną problematykę ochrony ludności w Polsce regulują dwa wiodące dokumenty prawne: ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin. Istotne pozostają również dokumenty regulujące kwestie formacji obrony cywilnej.
Obecne rozwiązania prawne regulacje nie stanowią jednakże adekwatnej odpowiedzi państwa na współczesne wyzwania i zagrożenia – tak w czasie wojny, jak i w okresie pokoju. Polacy wciąż czekają na kompleksową ustawę w kształcie ostatecznym i jej stosowne prawne umocowanie. Od bardzo długiego czasu (tj. maj 2009 r.) istnieje projekt ustawy o ochronie ludności93, który ma na celu kompleksowe uregulowanie wszelkich aspektów dotyczących bezpieczeństwa obywateli. Niestety, po dziś dzień mają miejsce prace nad projektem – tworzy się kolejne wersje projektów założeń do projektu ustawy. Każdy z nich, słusznie w opinii autora, weryfikuje poprzednie, uzupełniając treści o innowacyjne rozwiązania, bardziej szczegółowe i adekwatne zapisy, jednakże czas płynie a de facto kwestia pozostaje prawnie nieuregulowana.
Póki co najnowszym dokumentem, jaki ukazał się w „Monitorze Polskim”94, jest namiastka wyczekiwanego dokumentu – Program ratownictwa i ochrony ludności na lata 2014–202095. Jako cel strategiczny dokument wskazuje nowoczesną i efektywną ochronę ludności oraz usprawnienie ratownictwa, by było adekwatne do aktualnych wyzwań.
3. SYSTEM OCHRONY LUDNOŚCI W POLSCE
3.1. Pojęcie i istota ochrony ludności
Ochrona oznacza „zapewnienie komuś bezpieczeństwa przed zranieniem, szkodą, stratą i innymi nieprzyjemnymi efektami zdarzeń”96. Powyższa definicja zasadniczo wskazuje, że pojęcie ochrony jest związane z jednostką ludzką. W literaturze przedmiotu pojawia się termin ochrony względem: zabytków, danych osobowych, lasu, krajobrazu czy ochrona zdrowia, środowiska, przyrody, przeciwpożarowa, osobista, mienia, pracy itd. Niemniej jednak pojęcia te nomen omen oscylują wokół ochrony człowieka. Uogólniając, można przyjąć trzy obszary ochrony ludności, które wskazano na rysunku 3.
Analiza definicji ochrony wskazywanych w dokumentach prawnych czy encyklopediach pozwala na stwierdzenie, iż charakteryzuje się ona następującymi cechami97:
• celowe i zorganizowane działanie bądź zaniechanie działań;
• działanie racjonalne realizowane przez wyspecjalizowane organa;
• wydanie stosownych regulacji prawnych;
• przeciwdziałanie, zapobieganie i eliminowanie zagrożeń;
• konsekwencje i profilaktyka;
• przywracanie stanu sprzed wystąpienia zagrożenia.
Konstatując, ochrona wiąże się niepodzielnie z takimi przedsięwzięciami, jak: monitorowanie, przeciwdziałanie, odpowiednie przygotowanie, reagowanie i usuwanie skutków niepożądanych zdarzeń. To z kolei pozwala na przyjęcie, iż ochrona ludności cywilnej „oznacza zapewnienie bezpieczeństwa ludziom, ich mieniu i środowisku przed wypadkami i klęskami każdego typu (rodzaju)”98.
Opracowanie własne.
Rys. 3. Ochrona ludności – obszary
W myśl konwencji genewskiej99 ochrona ludności stanowi jedno z zadań obrony cywilnej i obejmuje przedsięwzięcia zapewniające przetrwanie ludzi w czasie kataklizmu i na wypadek wojny. Jest to sfera bezpieczeństwa, która w głównej mierze skupia swoje zadania na zapewnieniu bytu człowieka, bez względu na rodzaj przyczyny jego niebezpieczeństwa100. W obliczu zagrożenia działaniami militarnymi czy niemilitarnymi konieczne jest podjęcie tych samych przedsięwzięć, tj.: ratowania życia i zdrowia, ewakuacji ludności, zapewnienia poszkodowanej ludności podstawowych warunków przetrwania oraz zabezpieczenia mienia101.
Ochrona ludności polega zatem na ochronie osób cywilnych i obejmuje swym zasięgiem działania podejmowane przez podmioty administracji publicznej oraz podmioty indywidualne, mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa życia i zdrowia osób, ich mienia oraz otoczenia. Strategicznym celem ochrony cywili pozostaje utrzymanie możliwych dla przetrwania warunków środowiskowych, pomocy socjalnej i psychologicznej osobom poszkodowanym, osłony prawnej oraz ich przygotowania w aspekcie edukacyjnym i sprawnościowym do radzenia sobie w obliczu katastrof, klęsk żywiołowych i konfliktów zbrojnych, a także bezpośrednio po nich102.
Największym problemem w zakresie organizacji systemu ochrony ludności w Polsce pozostaje brak kompleksowych uregulowań prawnych. Mianowicie, od długiego czasu (maj 2009 roku) istnieje zarys kluczowego w tej kwestii dokumentu – projekt ustawy o ochronie ludności, który ma na celem uregulowanie wszelkich aspektów dotyczących bezpieczeństwa obywateli. Niestety, przez tyle