David Irving,
„The Virus House”, London 1967, wyd. polskie:
Kryptonim „Virushaus”. Badania nad bombą atomową w III Rzeszy, Książka i Wiedza, Warszawa 1975.
66
Les Relations polono-allemandes et polono-soviétiques au cours de la période 1933–1939. Recueil de documents officiels, Flammarion, Paris 1940, s. 198–199.
68
Warto w tym miejscu przypomnieć, że jeżeli Niemcy w okresie rządów Hitlera pogwałciły 25 traktatów międzynarodowych, to ZSRR pod rządami Stalina w latach 1939–1945 pogwałcił takich traktatów aż 28. Por. zestawienie w dziele: William C. Bullitt, The Great Globe Itself. A Preface to World Affairs, London 1947, s. 181–194 (Appendix I).
69
Les Relations, s. 202–204; Kulski, op. cit., s. 149–150.
* Dokładny tekst artykułu drugiego Konwencji o określeniu napaści podpisanej w Londynie 3 lipca 1933 r. brzmiał: „1) Wypowiedzenie wojny innemu państwu; 2) Napad przy pomocy swych sił zbrojnych na terytorium innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny; 3) Zaatakowanie przy pomocy swych sił lądowych, morskich lub powietrznych, terytorium, okrętów lub samolotów innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny; 4) Blokada morska wybrzeża lub portów innego państwa; 5) Poparcie użyczone bandom uzbrojonym, które, zorganizowawszy się na jego terytorium, dokonają najazdu na terytorium innego państwa, jak również odmowa, pomimo żądania państwa najechanego, poczynienia na swem własnem terytorium, wszystkich, będących w jego mocy zarządzeń, w celu pozbawienia powyższych band wszelkiej pomocy lub opieki" [przyp. red.].
70
Por. Wiktor Sukiennicki, Biała Księga. Fakty i dokumenty z okresów dwóch wojen światowych, Biblioteka „Kultury”, Paryż 1964, tom 105, s. 70.
71
Ciekawe uwagi na temat planów rządu ZSRR w 1939 roku przedstawił znany dyplomata amerykański i znawca spraw Rosji George F. Kennan w swoich Memoirs 1925–1950, Boston 1967, s. 519–520. Zdaniem Kennana, Stalin – idąc w ślady dyplomacji carskiej – już na długo – przed 1939 rokiem zmierzał do „przywrócenia panowania rosyjskiego w Finlandii i w państwach bałtyckich, we wschodniej Polsce, w północnej Bukowinie i w Besarabii. Oznaczało to również protektorat nad zachodnią Polską i dostęp do morza dla Imperium Rosyjskiego, gdzieś w Prusach Wschodnich. Oznaczało ustanowienie przemożnej dominacji rosyjskiej nad wszystkimi Słowianami Europy Środkowej i Bałkanów, oraz, jeśli okazałoby się to możliwe, stworzenie korytarza między zachodnimi i południowymi Słowianami gdzieś na obszarze terytorium granicznego między Austrią a Węgrami. Oznaczało to wreszcie kontrolę Rosji nad Dardanelami przez usadowienie w tym punkcie baz rosyjskich. Program ten miał na celu nie tylko powiększenie militarnej potęgi Rosji, ale również przeszkodzenie powstaniu w Europie Środkowej i Wschodniej jakiegokolwiek mocarstwa albo koalicji państw, zdolnej rzucić wyzwanie bezpieczeństwu Rosji”.
72
Uwagi p. ambasadora Grzybowskiego, wypowiedziane w czasie rozmowy z p. min. Szembekiem z dn. 4 listopada 1936, Biblioteka Polska w Paryżu, rkp. F.N. 16550.
73
Roy Medvedev, Le Stalinisme, origines, histoire, consequences, Editions du Seuil, Paris 1972, s. 262 (W oryginalnym wydaniu amerykańskim dzieło to ukazało się pt. Let History Judge, New York 1971).
74
Paweł Hostowiec (Jerzy Stempowski), Eseje dla Kasandry, Biblioteka „Kultury”, Paryż 1961, tom 65, s. 34.
75
Grégoire Gafenco, Préliminaires de la guerre à 1’Est de l’acord de Moscou (21 août 1939) aux hostilités en Russie (22 juin 1941), Editions Egloff, Paris 1945, s. 54–56. Wzajemne upodobnianie się komunizmu i nazizmu podkreślał w swoim raporcie końcowym ambasador USA w Warszawie Anthony J. Drexel Biddle, zob. Poland and the Corning of the Second World War, The Diplomatic Papers of AJ. Drexel Biddle. Jr. United States Ambassador to Poland 1937–1939, ed. Ph.V. Cannistraro, E.D. Wynot, Jr., Th.P. Kovaleff, Ohio State University Press, Columbus 1976, rozdział VI: The Russian Aspect, zwłaszcza s. 187.
76
A. Rossi, Deux ans d’alliance germano-sovietique (août 1939 – juin 1941), Fayard, Paris 1950.
77
Aleksander Bregman, Najlepszy sojusznik Hitlera. Studium o współpracy niemiecko-sowieckiej 1939–1941, Księgarnia Polska Orbis, Londyn 1958, wznowienia 1961, 1967, 1974.
78
Stanisław Mackiewicz, Polityka Becka, Biblioteka „Kultury”, Paryż 1964, tom 102, s. 170.
79
Maksymilian Berezowski, Ułani i buchalterzy czyli gwarancje dla Polski, Książka i Wiedza, Warszawa 1967, s. 64–67 i passim.
80
Robert Coulondre, De Staline a Hitler, Paris 1950. Por. Bregman, op. cit., wyd. 1974, s. 12.
81
Les Relations, s. 98, 100; Kulski, op. cit., s. 165–167.
82
Por. Peter Raina, Stosunki polsko-niemieckie 1937–1939. Prawdziwy charakter polityki zagranicznej Józefa Becka, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1975, s. 92–108.
83
Podstawowe dokumenty dyplomatyczne z tajnych archiwów niemieckich, dotyczące porozumienia i współpracy z ZSRR, przedstawiła (w przekładach na język angielski) publikacja Nazi-Soviet Relations 1939–1941. Documents from the Archives of the German Foreign Office, ed. Raymond James Sontag and James Stuart Beddie, Department of State, Washington 1948. Jest znamienne, że natychmiast, zapewne już w 1949 roku, powstał przekład polski tej publikacji, wydany zupełnie anonimowo w postaci maszynopisu jednostronnie powielonego, w 3 tomach, stron 170, 231, 155, pt. Stosunki niemiecko-radzieckie w latach 1939–1941. Przekład polski jest kompletny, ale bardzo nierównej jakości, a edycja polska, przygotowana staraniem warszawskiego MSZ, traktowana jako supertajna, nie nosi żadnych cech wydawcy. Dokumenty dotyczące genezy Drugiej Wojny Światowej w obszerniejszym zestawie przedstawiła publikacja źródłowa Documents on German Foreign Policy 1918–1945, w której wydarzeń roku 1939 dotyczą tomy VI, VII, VIII, London, Washington 1956.
84
Nazi-Soviet Relations, s. 20–21; Documents on German Foreign Policy, vol. VI, s. 728–729.
85
Nazi-Soviet Relations, s. 66.
86
Bregman, op. cit., s. 33–34.
87
Por. Historia Drugiej Wojny Światowej 1939–1945, tom II: W przededniu wojny, wyd. oryginalne Moskwa 1973, wyd. polskie: Wydawnictwo MON, Warszawa 1977, s. 280: na Dalekim Wschodzie „walki […] trwały do 9 sierpnia [1939]. Terytorium radzieckie zostało całkowicie oczyszczone z napastników. Następnego dnia ambasador Japonii w ZSRR przybył do Ludowego Komisariatu Spraw Zagranicznych z propozycją podjęcia rokowań. Rząd radziecki, który od początku dążył do pokojowego rozwiązania konfliktu, wyraził zgodę. W południe 11 sierpnia działania bojowe nad jeziorem Chasan zostały przerwane”.
88
Documents on German Foreign Policy, vol. VII, s. 204.
89
Nazi-Soviet Relations, s. 76.
90
Por. Aneks – dokument nr 1.
91
„Times”, 19 September 1939, s. 5, artykuł Soviet Aims and Plans: „… As regards the Russian move, it is quite clear that the Russian and German Governments had agreed be-forehand on the extent of territory to be occupied by the Red Army. […] On Sunday a large body of well-informed opinion suspected the existence of a comprehensive Russo-German
