Saartjie
Omnibus 8
Saartjie se boetie
Saartjie se wedstryd
Saartjie se afskeid
Bettie Naudé
Human & Rousseau
Voorwoord
Dokter Jan Baumann se groot dubbelverdiepinghuis teen die heuwel het ’n pragtige uitsig oor die vallei. Op ’n helder, sonnige dag kan ’n mens vanuit Saartjie se venster op die boonste verdieping Johannesburg se wolkekrabbers sien.
Lynnekom word as ’n voorstad van Johannesburg beskou, maar dit is ’n stil plekkie met ’n tipies plattelandse atmosfeer. Al die inwoners ken mekaar en kom goed oor die weg.
Op die oomblik is die hele vallei in ’n sagte, rooi skynsel gehul. Dit is skemer – ’n tyd van vrede.
Maar skielik word die stilte verbreek deur ’n klavier wat hard in dokter Baumann se huis gespeel word. ’n Opgewekte deuntjie weerklink deur die buurt.
Dan begin iemand sing. Dis ’n pragtige, suiwer stem.
Menige inwoner se voete begin op maat van die vrolike musiek tik. Hulle glimlag en sê met ’n teer kyk in die oë:
“Die Saartjie … Ai, dié Saartjie …”
1
Die present
“Ma,” sê die negejarige Apie Baumann en versit die stukkie kougom waaraan hy smaaklik sit en kou behendig van die een kies na die ander. “Weet Ma wat?”
Mevrou Baumann sit en brei in ’n gemakstoel in die sitkamer. Die vyftienjarige Saartjie Baumann sit by die tafel en doen huiswerk. Apie sit-lê op die rusbank. Hy doen niks. Sy kakebene beweeg ritmies op en af soos hy sy kougom kou.
“Nee, ek weet nie, Apie. Wat?” vra sy ma.
“Ek hoop nie Ma het gevergeet nie,” sê die knaap.
“’n Mens sê nie ‘gevergeet’ nie, Apie. Jy sê net ‘vergeet’.”
“Ja, Ma, ’skuus, Ma.”
Martha Baumann glimlag vir haar jongste en vra dan: “Nou wat is dit wat jy hoop ek nie vergeet het nie?”
“My verjaarsdag, Ma.”
Apie se ma glimlag en Saartjie rol haar oë.
Hy steur hom nie aan hulle nie en gaan aan: “Ma weet, oor net mooi agt dae is ek sowaar al tien jaar oud. Ek hoop Ma het nie gevergeet nie en Ma-hulle het al my presente en goete gekoop.”
“Nee, ek het nie vergeet nie,” sê sy ma glimlaggend, “maar ek het nog nie vir jou ’n present gekoop nie. En ek weet nie van watter presente en goete, soos jy dit noem, jy praat nie.”
“Ek gaan mos baie presente kry, Ma,” sê Apie. “Ma gaan vir my een gee – en Pa en Saartjie en Kris en al die ouens wat ek na my partytjie toe gaan nooi.”
“Wie sê ek gaan vir jou ’n present gee?” vra Saartjie en kyk van die oefeningboek waarin sy sit en skryf op na haar boetie se ondeunde sproetgesig.
“Natuurlik gaan jy,” sê Apie. “Jy’t mos baie geld.”
“En waar kry ek dié kastige baie geld vandaan?” Met ’n tipiese gebaar vee Saartjie met die agterkant van haar hand ’n weerbarstige krul van haar voorkop af weg.
“Jy kry mos elke week baie meer sakgeld as ek,” sê Apie vies en sy tongpunt beweeg in en uit by die opening in die middel van sy ry voortande. Hy begin ergerlik sisgeluide maak om sy ma en suster goed te laat verstaan hoe vies hy is.
Hierdie kwessie van sakgeld is ’n saak van erns by Apie. Hy praat gedurig daaroor en wanneer hy daaroor praat, raak hy lelik omgekrap. Hy voel dit is onregverdig dat Saartjie bloot as gevolg van die feit dat sy ouer as hy is, meer sakgeld moet kry.
Hy kyk stip na sy suster terwyl hy nog ’n paar sisgeluide maak.
“Moenie probeer snaaks wees nie,” sê sy vies vir Apie. “Ek het baie huiswerk om te doen.”
“Het jy nie huiswerk nie, Apie?” vra sy ma.
“Ek’s al lankal klaar, Ma,” sê die outjie en staan vinnig op. Hy wil nie hê sy ma moet hom verder oor huiswerk uitvra nie. Netnou wil sy dit sien en dan sal sy sweerlik sê hy moet dit alles weer netjies oordoen omdat hy dit so afgerammel het. En hy voel tog nie nou lus daarvoor nie. Nee, hy gaan sommer nou dadelik, soos hy altyd sê, verdamp.
“Waarheen gaan jy?” vra sy ma terwyl Apie na die deur toe stap.
“Sommer bietjie vir my pel Ben ou Pen kuier, Ma.” Apie glip vinnig by die deur uit voor sy ma hom daarop kan wys dat “pel” eintlik ’n Engelse woord is en dat hy “maat” of “vriend” moet sê.
Martha Baumann skud net glimlaggend haar kop en sê: “Ai, dié Apie tog.”
“Hy’s stout, Ma,” sê Saartjie vererg. “Ek glo nie hy doen ooit enige huiswerk nie.”
Haar ma sug maar net. Apie geniet al die sport wat hulle op skool doen, maar hy is allesbehalwe lief vir die klaswerk.
Die knaap se twee voortande skitter in hul afwesigheid omdat hy volgens hom uit ’n boom geval het. Dit was sy storie en niemand kon hom daarvan laat afsien nie. Nee, hy het nie baklei nie. Hy het uit ’n boom geval. En nee, hy weet nie hoekom hy boonop ’n prag van ’n blouoog het nie. Dit was seker ook maar van uit die boom val.
Saartjie glimlag nou terwyl sy weer daaraan dink hoe niemand en niks haar koppige boetie van sy storie kon laat afsien nie.
As Saartjie glimlag, is sy pragtig en as sy nie glimlag nie, is sy ook pragtig. Sy beskik oor die ongewone kombinasie van helderblou oë en donker krulhare. As sy glimlag, verskyn daar ’n kuiltjie in elke wang. Saartjie is vyftien en ’n leerder in graad nege aan die beroemde Hoërskool Saamwerk in Johannesburg. Apie is in graad vier en op laerskool hier in die voorstad Lynnekom.
“Gaan Ma rêrig vir Apie ’n partytjie gee op sy verjaarsdag?” vra Saartjie.
“Ek sal moet,” sê haar ma. “Ek het hom mos belowe.”
Mevrou Baumann sien duidelik nie uit na die partytjie nie. Apie het al meer as een keer beklemtoon dat hy nie “meisiekinders en sulke goete” daar wil hê nie. Hy wil net sy pelle, soos hy hulle noem, nooi.
Dit plaas sy ma in ’n moeilike posisie. Sy maats is maar ’n stout klomp. Hulle lyk altyd vuil en slordig en hul hemde hang gewoonlik agter by hul broeke uit en hul sokkies lê op hul skoene. Om die waarheid te sê, lyk haar eie seun, Apie, ook maar meestal so.
Al Martha Baumann se beste vriendinne se kinders van Apie se ouderdom is meisies en sy behoort hulle ook te nooi. Maar Apie het mos nou al herhaaldelik gesê hy wil nie “meisiekinders en sulke goete” by sy partytjie hê nie. Geen wonder sy ma sug so swaar nie. Wat moet sy doen?
Saartjie weet waaraan haar ma dink.
“Dis sommer nonsens dat Apie nie meisies by sy partytjie wil hê nie, Ma,” sê sy. “Ek sal met hom praat. Ek sal vir hom sê hoe meer kinders by sy partytjie is, hoe meer presente gaan hy kry. Dan sal hy sommer die hele Lynnekom wil nooi.”
Saartjie glimlag en haar ma begin ontspan.
“Dit sal beslis werk,” sê Martha Baumann ingenome, “maar ek hoop net nie daardie pe-… maats van hom begin met die meisies baklei sodra Apie sy presente gekry het nie.” Sy het ook amper “pelle” gesê. Die Baumann-gesin moet die hele tyd op hul hoede wees, anders praat hulle almal later net soos Apie.
“Ek en Anna en Lina sal Ma met die partytjie help,” sê Saartjie. “Ons sal sorg dat hier nie ’n bakleiery of moeilikheid kom nie.”
Anna Strydom