Dit was amper donker toe die familielede die kind kry. ’n Bietjie laatlig het nog oor die vaaltes gelê. Die meisie het geheueverlies opgedoen, nie iets onverklaarbaar nie, maar ’n ander aspek het wel uitgestaan: sy het ’n persoonlikheidsverandering geopenbaar en met ’n onbekende naam na haarself verwys.
Maria het glad nie haar ma of die oom herken nie. En haar stem en praattoon was nie ’n twaalfjarige s’n nie maar dié van ’n volwassene. Die handjie wat krampagtig die seer enkel vasklou, was al wat aan ’n kind herinner het.
Nog meer opvallend was die feit dat sy nie meer haar huistaal, Afrikaans, kon praat nie. Sy het ’n beleefde en foutlose Engels gepraat, ’n taal wat sy voorheen nie geken het nie, met ’n aksent wat nie plaaslik bekend was nie.
Toe die ma uitvra wat gebeur het, was haar antwoord sy wil nie nou praat nie, veral nie met vreemdes nie. Sy sal maar eers wag vir die koets om haar te kom oplaai. Sy het gepraat van ’n carriage. Die ouers se kennis van Engels was te skraps om behoorlik te reageer. Die ma wou net dringend huiswaarts, maar die kind wou nie saamwerk nie. Sy het vasgeskop en haar kop gebly skud en toe sy sien die ma kyk bekommerd na haar erg geswolle enkel het sy haar koppie gekantel en in ’n geoliede Engels die ouer gerusgestel. Sy het gemaak of sy ’n loshangende bos hare met ’n hand oor haar skouer wip soos ’n volwasse meisie wat vit. Maar as kind was Maria se hare teen haar kopvel geknip.
Die jong ma se gevoelens hieroor was ’n warboel. Toe sy my later van alles vertel, kon sy ’n bewondering vir haar kind se nuwe stylmaniertjies nie wegsteek nie. ’n Onderdrukte ingenomenheid was nou en dan tussen haar trane en snikke deur te bespeur. En dan sou sy weer haar kop heftig skud in ontkenning van dié situasie, soos die erns daarvan haar getref het.
Die ma wou nou tot elke prys uit die oopte, voor die donker sy lê kry. Sy het wankelend van haar knieë opgestaan, en die dogter aan die arm opgetrek. “Los die speletjies, Maria. Luister vir jou oudstes!”
“Ek het vir haar vermaan, Meneer,” het die ma my vertel. Sy het meer gesag met die kind gehad as die oom. Dié se reaksies was uiters halfhartig vir so ’n ernstige situasie. Ek het niks van hom gehou nie, hy was die donkermaan-tipe, soos my ouma altyd gesê het. Hy het meer daarin belanggestel om los bees te bespied as om die kind te help. Totdat hy self begin koud kry het en aanstaltes wou maak.
“Hy doen maar altyd net sy eie ding,” het die ma vertel. Die oom was effe kleiner as sy, met ’n seunsagtige afleibaarheid aan sy houding.
Halfpad huis toe het van die ander plaaswerkers met lanterns die drie in ’n voetpaadjie teëgekom. Maria het haar “permission” gegee dat die “strangers” haar huis toe mag dra. In ’n kombers wat aan twee horisontale houtpale vasgespyker was. Die prentjie wat by my opgekom het was van ’n drastoel uit Kinders van die wêreld.
Dit het by tye gelyk of die kind sonsteek het. Haar Engelse selfversekerdheid het skerp getaan en sy het gesweet en bang rondgekyk. Die strooishonde het van ver af vir die optog met die lanterns geblaf, vir hoe dit oor die skemervlakte aangedobber kom.
Daardie nag het die kind diep geslaap soos gewoonlik. En die volgende oggend was sy weer die ou Mariatjie. Kon glad niks van haar ghrênd gepousery, soos haar oom dit genoem het, of van die ander gebeure onthou nie. Net haar enkel het bly pla. En sy het gesê haar onderbuik voel seer.
Maar gedurende die loop van die wakker ure het sy opnuut stillerig voorgekom, meer eenkant, “nes ’n vyfuursonnetjie, Meneer”. Sy het onbekende liedjies geneurie. En sy het dansies uitgevoer waarin sy op een been hink en ’n denkbeeldige rompie vashou, dan weer op die ander been. In ’n langbroekie.
Die Hakskene, of Hatstene soos hulle ook bekend was, het besluit om die boer te laat weet wat aangaan. Dié was jonge Liddell, wat die plaas onlangs van sy pa oorgeneem het.
Liddell, weet die ma te vertelle, het dadelik vasgestel dis Skotse liedjies wat die kind sing. “En sy doen Skotse volksdansies!” Maria het nog nie ’n dag in haar lewe skoolgegaan nie, nêrens kon sy sulke danse geleer het nie. Liddell, van Skotse afkoms, het aanvanklik saam gedans en ’n paar woorde Skots wat hy van sy oupa geleer het met die meisie gepraat. Maar sy glimlag het gou verdwyn …
Die enkeltjie was nog verstuit, maar haar beswyming was só sterk dat sy gedans het asof geen seer bestaan nie. Liddell besluit toe die kind ly aan trauma en bring haar per motor na Nieblanke Ongevalle op die dorp.
Die wit dokter daar kon niks met haar verkeerd vind nie. Maar hy het skynbaar meer aan sy verloofde gedink as aan pasiënte. Sy het vir hom in sy kar gewag. Hy het die kind nie behoorlik ondersoek nie, volgens Liddell toe ek ten tyde van my besoeke aan sy plaas ’n woordjie met hom gewissel het. Die kneusplekke aan haar lyfie kan enigiets wees, is al wat die dokter gesnork het. Maar as hy aan die lyfie gedruk-druk het, het die kind saggies gehuil.
Dis die dokter wat gesê het hy gaan ’n priester bel, hulle moet die kind oornag in die hospitaal los, hy het nie raad vir die Engelsgepratery nie.
Die Rooms-Katolieke priester het van Pella aan die Oranjerivier deurgery. Dit het vader Zacharia Appel twee dae geneem en hy het op die Lyksovlakte in ’n two-tone-Chevvie opgedaag.
Terwyl die priester met Mariatjie aan die praat was, het die oom, wat die ma op haar aandrang na die hospitaal vergesel het, kringe om die geparkeerde Chevvie bly loop, dit het lank die oom se verwondering in beslag geneem, volgens ’n hospitaalwerker.
Dit was rondom hierdie tyd dat ek uit Bloemstad opgedaag het, nadat ’n giggelende bakvissie Die Volksnuus van die voorval verwittig het. Die verloofde van die wit dokter, en sy wou weet of die storie vir haar geld sal bring, verbeel jou.
Ek het dadelik opgemerk hoe somber die priester langs Maria sit. Die vader, aan wie ek myself in fluistertone voorgestel het, het liefderik oor haar wangetjies gestreel, terwyl die kind beurtelings voor haar uitstaar of in ’n onverstaanbare taal met hom terugpraat.
Nou kyk, dié Maria was ’n mooi kind. Mens kon eintlik sê sy was beeldskoon. Wit mans het sommer vergeet sy is nieblank en boonop ’n kind. Almal het haar skaamteloos aangegaap. Die fyn gelaatstrekke, hoë wangbene, besnede neus, alles porselein. Maar bruin.
“Hoe is sy dan so mooi?” wou die wit doktertjie by die ma weet. “Het julle wit bloed?”
Die priester het ’n oomblik se privaatheid gevra en die familielede nader geroep om hulle mee te deel dat Maria ’n baie, baie intelligente kind is.
“Daarom probeer die Satan by haar inbreek en hy maak nou probleme.” Dis omdat hy altyd andere probeer kry om sy vuilwerk te doen, dié Satan.
Hy wat vader Appel was, wou Maria ’n behoorlike opvoeding by die sendingskool te Pella gee. Kan hy die vorms na die familie se huis bring om te laat teken? Maar hy moet eers die nodige toestemming by die kerkowerheid kry.
Die ma het sonder enige wroeging toestemming gegee vir die verlies van haar dogtertjie. En die oom het ywerig, té ywerig en sonder ophou die kop instemmig geknik. Hy had ’n effens onnatuurlike manier, die vorentoe gebeur vir indruk skep en die ligte bewing van die hande. Dan praat hy so saggies soos motvlerke se geskuur, maar probeer homself kamstig hoorbaar maak. Mens kon sien hy hoop eintlik niemand hoor wat hy sê nie. Hy wou maar net die tyd vul met niksseggendheid.
Vader Appel het belowe hy kom die dogter op die plaas haal. Hy moes die boer se samewerking kry. Ná drie dae is die kind uit die hospitaal ontslaan sonder ’n diagnose.
’n Week later het twee geleerdes op die plaas opgedaag om haar beswymings op band op te neem. Van ’n kollege iewerste, of soos mense dit al geruime tyd genoem het, ’n universiteit. Liddell het hulle die rigting na die stroois beduie.
Ek het meer as een keer van Bloemstad gery om die opvolgstories by die ma, Hanties, te kry. Sy het vertel hoe die stroois se brandmaer honde omtrent berserk geraak het. Hulle het teen die slim manne opgespring en na hul weerlose hande gehap. Vat skaars grond, dan spring dit weer. Terwyl die strooismense nuuskierig in die deurkosyn saamdrom. Die slimmerds moes bontstaan en keer vir hul sagte plekke.
Die kollege-manne was