Die kunstefeeste se parkeerplekke was vol duur, geborgde vans met kunstenaars se gesigte op die kant wat van fees tot fees beweeg en groot geld gemaak het.
Daar is name wat duisende mense gelok het en vandag nie eens ’n “waar is hulle nou?”-artikel in die plaaslike koerant sal kry nie. Die gehore het uiteindelik besef dat hulle meer verwag van hulle vermaak en met voete wat wegloop, gestem. As jy kyk na Huisgenoot se Skouspel selfs so onlangs as vyf jaar gelede, is daar name wat jy vaagweg onthou en miskien kan jy nog een liedjie neurie. En dan wonder jy wat daai sangers vandag doen om die huur te betaal.
Die internet was nie die enigste probleem ná die val van platemaatskappye nie. Radiostasies se formate het nie verander nie, selfs al het die musiek verander. Dit het beteken dat die nuwe musiek steeds in ’n bepaalde formaat moes wees. Daar is uitsonderings op die reël soos Arctic Monkeys, wat eers beroemd op die internet geword het en hulself so groot gemaak het dat radio hulle nie kon ignoreer nie.
Die groot platemaatskappye is vervang met ’n klomp kleineres. Terwyl die groot platemaatskappye ’n sekere verantwoordelikheid teenoor hulle aandeelhouers gehad het, en skeef soos hulle was, darem by sekere wette en reëls gehou het, het baie van die nuwe, kleiner maatskappye niks van dié verantwoordelikheidsin nie.
In die verlede is verskeie platemaatskappye daarvan beskuldig dat hulle nie die regte bedrae tantième uitbetaal het nie. Ná Miriam Makeba se dood het ’n amperse hofsaak beteken dat miljoene rande aan haar boedel uitbetaal is deur haar platemaatskappy, Gallo. Kunstenaars soos Groep Twee en Gé Korsten het dekades gelede reeds die regte op hul musiek verbeur, maar vandag sou hulle heel moontlik met slim regsmense aan hul kant miljoene uitbetaal kon gekry het.
Die kleiner platemaatskappy werk soos die dopstelsel. As ’n kunstenaar vra vir geld, sal hulle iets kry. As hulle nie vra nie, sien hulle niks of baie min. Die eienaars van hierdie maatskappye doen geen verantwoording teenoor hulle kunstenaars nie. En as die kunstenaar te veel geraas maak, word hulle kontrak beëindig en word kontrakte met iemand anders gesluit. Einde van die storie.
So, die les is: As jy wil musiek maak, gaan jy altyd aan die kortste ent trek, behalwe as jy groot genoeg is om soveel geraas te maak dat dit grootbase bang maak.
Dieselfde musiek wat jou gelukkig maak, herinner aan jou eerste close dance onder ’n rooi lig in iemand se motorhuis of jou eerste seks, het heel moontlik ’n ander geskiedenis vir die musikant wat dit geskep het. Dis amper soos om Nikes te koop wat jy weet deur ’n sewejarige kind in ’n fabriek in China gemaak is wat 10 sent per uur verdien.
Die val van die groot platemaatskappye het niks verander aan die lot van die musikant nie. Jy kan steeds ’n legende soos Lance James of Julian Laxton in jou plaaslike kroeg sien speel op ’n Dinsdagaand. Ná die tyd pak hy sy klankstelsel en instrumente in ’n afgeleefde bakkie voordat hy huis toe ry. Môreoggend as jy in die verkeer sit op pad werk toe, staan hy of sy op in ’n huisie wat hulle gekoop het toe hulle nog goeie geld gemaak het, kyk na gisteraand se geld en besluit of hulle ontbyt gaan maak met wat ook al in die yskas is. Of hulle hoop maar dat die plek waar hulle in die middagetensuur speel, ’n gratis maaltyd gaan bied.
6 Televisie
One Nation under God
has turned into One Nation
under the influence of one drug
Television, the drug of the nation
Breeding ignorance and feeding radiation
(Michael Franti, Disposable Heroes of Hip-Hopracy)
Albert Hertzog, Suid-Afrika se minister van pos- en telekommunikasiewese vanaf 1958 tot 1968, het ’n groot rol daarin gespeel om te keer dat Suid-Afrika televisie kry. Hy het gesê dat dit ’n medium is waaroor ouers geen beheer kan hê nie en dat dit die moraliteit van die volk sal beïnvloed. Hy het ook gesê dat Suid-Afrika “oor sy dooie liggaam” televisie sal kry. Televisie in Suid-Afrika het in 1975 begin. Hertzog is in 1982 dood. Dit is nie bekend watter rol televisie gespeel het in sy dood nie.
Hendrik Verwoerd, ’n eertydse eerste minister van Suid-Afrika, het televisie vergelyk met gifgas en die atoombom. Net omdat dit ’n moderne ontdekking was, beteken dit nie dat dit goed is nie.
Suid-Afrika was natuurlik nie die laaste land in die wêreld wat televisie gekry het nie. Papoea-Nieu-Guinee is die laaste land wat dit gekry het. In 2009. Papoea-Nieu-Guinee is natuurlik bekender as ’n land vol kannibale waar daar tot so onlangs as 2016 ’n poging was om twee Britse toeriste te eet … maar dit net so terloops.
Televisie het Suid-Afrika en hoe ons dink verander en ons blootgestel aan ’n breër wêreld. Hertzog was toe reg, die ouers kon nie beheer wat die kinders kyk nie en dit het die moraliteit van die volk beïnvloed. Dit het dalk nie gebeur soos wat Hertzog dit bedoel het nie, maar dit het gebeur.
Die dae van klaar geëet en na die toetspatroon sit en kyk om te wag vir Riaan Cruywagen se Haas Das se Nuuskas is lankal verby. Om die waarheid te sê, as dinge aangaan soos dit aangaan, is daar ’n goeie kans dat Riaan televisie in hierdie land gaan oorleef. Ons weet mos almal dat Chuck Norris sy bitch is en dat Riaan vir ewig gaan lewe en nooit oud raak nie.
Feit van die saak is: Televisie in Suid-Afrika staan op die rand van die afgrond en daar is vele redes daarvoor.
Kom ons begin by die begin. In die begin was daar televisie en sy naam was die SAUK. Dis nie meer sy naam nie, maar om histories korrek te bly, sal ons só daarna verwys tot 1994.
Don Johnson het Afrikaans gepraat in Misdaad in Miami en Spiderman het Zoeloe in Rabobi gepraat. Ons het die hele wêreld op ons televisie gehad en almal was bly en gelukkig.
Nee, dit was nie so nie.
Daar was sensorskap en sensuur. Sekere musiekvideo’s is op die lug verbied en sekere programme is gesensor. Volgens die reëls van PW Botha en die Noodtoestand kon baie min geskryf of gesê word oor die politieke toestand in die land. Nie net op televisie nie, maar in alle media. Die Tweede Noodtoestand het selfs bepaal dat die media nie mag berig oor die feit dat daar ’n noodtoestand is nie.
Die SAUK is nie net daarvan beskuldig dat hy politieke vooroordele getoon het nie. Daar was ook korrupsie, baantjies vir boeties en (soos Lizz Meiring tereg opgemerk het) “onkunde, geldmors en selfverryking”.
Met ander woorde, dit was maar soos dit vandag is. Toe was dit net nie so ’n groot probleem vir die deursnee wit Afrikaner nie, want dit was sy mense wat voordeel daaruit getrek het.
Dit was okay vir die nuus om gesensor te wees, want hulle wou nie weet wat in die townships aan die gang was nie. Almal het geweet wat besig was om daar te gebeur, maar het verkies om nie aandag daaraan te skenk nie. Naspers se koerante het die regeringsbeleid vir ons mooi omskryf sodat dit soos nuus gelyk het. Tussen dit en die TV-nuus kon ons aanhou lewe met die illusie dat alles voor die wind gaan. Soos Pik Botha altyd sê: “Onthou dat ons niks gedoen het wat die kiesers nie van ons verwag het nie.” Solank iemand anders die vuil werk gedoen het, was alles reg.
Daar is ook vas geglo dat die grootbase, as goeie Calviniste, nie hulself sal verryk ten koste van ander nie. Intussen is swembaddens en huisverbeteringe verruil vir televisiereeks-kontrakte, kokaïen was ’n manier om jou musiek op die radio te kry en daar het ’n Pierneef of twee verdwyn. Die mense wat geweet het hoe om televisie te maak moes aan politieke aanstellings verslag doen.
Prophets of Da City se album Age of Truth is in 1994 (net voor die verkiesing) in sy geheel deur die SAUK verbied. Dit het ’n instrumentale weergawe van “Nkosi sikelel’ iAfrika” ingesluit. Dit is verbied omdat dit beskou is as te “partypolities” – menende dat dit te pro-ANC was – hoewel daar nie ’n enkele uitspraak in dié verband op die album is nie. Ná die verkiesing is die album weer verbied – dié slag omdat dit nie “in die gees van rekonsiliasie” was nie.
Laat ons ook nie vergeet dat kunstenaars wat vandag bekend is, mense soos Johannes Kerkorrel