My ma het altyd gesê, Daai man is banger vir ’n plooi as vir die oordeelsdag. Hy sal dat Selons plakpapier vreet van armoede solank hy homself net kan smeer met elke klont nagroom wat sy vel nog kan verorber.
Dit was die waarheid. Pitte was ’n trotse man, behep met sy voorkoms. Daar was niks verkeerd met sy hormone of manlikheid nie, sy grootste liefde was net eenvoudig die weerkaatsing van ’n spieël.
Op ’n dag vra Selons vir my ma of sy wil saamry, daar is blykbaar ’n AGS-kermis op die dorp langsaan en jy kan ’n bootreis wen na Algerië, blykbaar is dit nie ’n vreeslike deftige boot nie, die meeste van die passasiers word vermoor, maar vandat sy daai groot puzzle gepak het, wou sy na die noorde, dalk as sy op ’n stoel staan kan sy Egipte sien. My ma sê toe sy sal saamry, dit was net voor haar verjaarsdag en niemand maak ’n souttert soos ’n AGS nie.
Hulle kom toe op die dorp aan, my ma sê sy koop sommer twee soutterte, so ’n mooi bleke met geblikte aspersies en ’n bont een met Weense worsies. My ma sê sy weet daai worsies het kalfshoef en varkstert in, maar hulle sit mos kaas oor, sy wéét al die vrouens gaan twee keer skep.
My ma sê vir die bootreis moet Selons toe deelneem aan ’n kompetisie waar jy aartappels moet raak byt in ’n emmer water en Selons is seker al so moeg vir plakpapier, sy byt twaalf aartappels raak in een minuut en kom tweede. Pleks van ’n bootreis wen sy ’n make-over. Selons sê toe nee dankie, hulle moet ry, maar twee vrouens gryp haar en sê die salon is naby, dis in ’n vrou se huis. My ma sê sy self het nog nie een gesien nie, maar blykbaar is daar min dinge erger as ’n AGS make-over. Sy sê hulle kam en blaas vir Selons en verf haar wange so pienk soos rou skaapvleis, hulle plak vir haar wimpers en pluk haar wenkbroue so dun soos daai vrouens wat boeke doen by ’n garage. My ma sê sy’s so gespanne sy lig later die tert se plastiek en eet twee worsies uit sodat sy net nie hoef te antwoord as Selons vra hoe sy lyk nie. Sy sê toe Selons met haar skaaptjopwange terugklim in daai bakkie toe lyk sy soos ’n hoer wat in ’n slaghuis wegkruip.
En dis toe die begin van die einde. Daai week wou niemand opregte hondjies koop nie en toe Selons met haar make-over by die huis kom, sit Pitte al klaar op die bank. Hy skrik hom boeglam en alhoewel hy dit nooit sou sê nie, lyk Selons vir hom pragtig. Hy hardloop spieël toe en besef hyself doen heeltemal te min. Net daar verkoop hy sy Convertible en laat maak sy neus kleiner. Dis ’n groot gebeurtenis. Niemand op die dorp wil dit erken nie, maar hy lyk fantasties. En na ’n leeftyd van nagroom en skerp skoene besef Pitte daar is ’n hele nuwe wêreld. Hy verkoop die eetkamerstel en die hi-fi en laat maak sy neus nog kleiner. Nou lyk hy glad nie meer mooi nie, maar hy kan nie ophou nie, hy verpand alles wat rondlê en laat sny nog. Uiteindelik is die neus weg, daar is niks, dis seepglad soos ’n vis. Pitte is mal daaroor, maar moet asemhaal deur sy mond. ’n Oop mond lei altyd tot ellende en die dag toe ’n klein voëltjie daarin vlieg, besluit Pitte hy laat dit toewerk, hy los net ’n gaatjie vir ’n strooitjie.
Die operasie is ’n sukses, maar sonder vaste stowwe verloor hy baie gewig en so verskyn die eerste plooi. In sy nek. Toe een op sy boarm, toe een op sy bolyf. Pitte verkoop Selons se bakkie en laat al drie verwyder. Maar die plooie hou aan verskyn. Pitte verdeel die erf in twee en laat weer sny. My ma sê teen daai tyd vreet Selons die plakpapier in sulke repe van die muur af, maar dis te laat. Sy sê uit Pitte se gaatjie kom nog net een sêding: Sny my!
Uiteindelik is die huis ook verkoop en die res van Pitte is verwyder. Selons woon agter oumense se huis in ’n tent, Pitte se kop lê op ’n matjie, koeëlrond met twee oë en ’n gaatjie. Daar is niks meer oor nie, nie van hom nie, nie van hulle besittings of lewe nie. Maar daar is ook niks meer wat hom pla nie, hy is uiteindelik gelukkig.
Selons en Pitte het nie rêrig familie of vriende nie, mense help maar as dit swaar gaan en so af en toe gaan kuier my ma. Sy en Selons vat dan vir Pitte uit die tent uit en rol hom heen en weer op die gras. Sy sê elke keer as sy terug by die huis kom, gooi sy nog iets weg. Sy sê ons het heeltemal te veel goed, dis ongelooflik hoe min ons rêrig nodig het.
(uit die 10 Winter Nights with Nataniël-verhoogproduksie, 2011)
’N DING MET ’N FLUIT
’n Gewoonte is ’n ding wat só gereeld deur iemand gedoen word dat hulle glad nie meer daaroor dink nie. ’n Groot deel van ons tyd op aarde word afgestaan aan gewoontes en heelwat van dié gewoontes maak glad nie sin nie, maar word nooit bevraagteken nie.
Suid-Afrikaners het byvoorbeeld die gewoonte om op ’n vraag te reageer deur eers nee te sê en dan die vraag te beantwoord.
Hoe gaan dit?
Nee, goed, man.
Hoe was die rugby?
Nee, lekker.
Hoe was die weer?
Nee, warm.
As jy vra: Wil jy ’n koppie tee hê? sê hulle: Nee, jong, ek moet seker ry! En dan sit hulle.
Ander gewoontes word wel bevraagteken, maar maak volkome sin. My ouma het altyd die gewoonte gehad om geld wat rondlê of wat oorbly ná inkopies, in haar klere weg te steek, in sakkies en some en voerings en plooie. Dan vergeet sy daarvan en ontdek dit weer eendag. Dit het veroorsaak dat sy altyd vrolik was. Eenkeer by ’n begrafnis het sy só baie geld in haar mou ontdek dat sy Joegaai! geskree het toe die kis begin sak.
So maak ek klaar met skool en gaan studeer op Stellenbosch. Dit was vir almal duidelik dat ek privaat verblyf moes kry, ’n manskoshuis sou net lei tot moleste. Tannie Gwan (my ouma se niggie wat ’n sendeling was en in Malawi deur terroriste ontvoer is en toe ná haar ontsnapping by ’n dokter op Stellenbosch kom werk het) laat weet toe daar is ’n oop kamer in Tannie Ita se woonstel reg onder haar eie.
Tannie Ita was ’n gevorderde bejaarde met ’n grys rol hare en baie goeie maniere. Haar een seun het oorsee gewoon en die ander een was ’n homoseksueel. Sy het op die grondvloer gebly in dieselfde blok woonstelle as Tannie Gwan. Dit was regoor De Wets, die bekende afdelingswinkel. Dié winkel het geslagte lank behoort aan dieselfde familie en het ’n hele straatblok vol gestaan. Dit het houtvloere gehad en geen hysers. In Londen lok só ’n winkel net skatryk klante, in Stellenbosch lok dit muise, rotte en elke ander plaag. Dit het altyd geklink of dit reën soos die muise in daai winkel rondgehardloop het, maar nog steeds het die mense gegaan want jy kon daar goed kry soos hekelgare en snuif wat nêrens anders meer te koop was nie.
Op ’n stadium het dié muise onderdeur die straat beweeg en in die woonstelblok begin verskyn. Orals was klein swart kolletjies. Ek het vir my ma gesê Tannie Ita moes baie mal wees oor anys, sy’t mosbeskuit, mosbrood, mospastei en moskoekies. Toe sê my ma, dis muismis, ek moet haar vertel, op daai ouderdom sien jou oë glad nie meer kolletjies nie óf net kolletjies.
Ek vertel toe vir Tannie Ita van die plaag en sy en ’n ontsettende ou oom gaan koop muisvalle. By De Wets. Van toe af hang daar elke oggend ’n vet muis teen die yskas af. Tannie Ita sien hom eers raak teen etenstyd, maar dan is ek lankal die strate in. Ek vra later my ouers of ek iewers anders kan gaan bly, maar my ma sê al is Tannie Ita se een seun nes ’n vrou, het sy die geldjie nodig, sy neem aan soveel bejaarde aktiwiteite deel, dis ’n voorbeeld vir ons almal.
Dit was waar, Tannie Ita het kaart gespeel, sy’t behoort aan ’n klub wat elke maand met ’n bus reg rondom Stellenbosch gery het en dan het hulle gestop vir slaai onder ’n afdak. Verder het sy in ’n senior koor gesing, maar nie soos gewone oumense – almal sing die wysie – nie, hulle het gesing in stemme, bewend en dwalend, dit het geklink soos spoke op ’n baie ou kasset.
Daai tyd ontmoet ek vir Dijkerman Höbel. Hy was ’n lang student met dromerige oë, ’n lang