Sommige van die rolprente het ons nie gesien nie, spesifiek die paar Duitse rolprente waarin hy gespeel het. In Der Rivonia-Prozess (1966) wat oor die Rivonia-verhoor gehandel het, het hy die rol van Percy Yutar gespeel wat die aanklaer in die verhoor was. Yutar was die eerste Suid-Afrikaanse Jood wat as prokureur-generaal aangestel is. Tydens die verhoor is meneer Mandela en sewe ander lewenslange tronkstraf opgelê.
Toe ons in Bez Valley gebly het, het my pa en ma deur moeilike tye gegaan, waarvan ek nie veel geweet het nie omdat ek te jonk was. Hulle was vir ’n tyd lank uitmekaar en ek en my suster het vir ses maande by oom Gordon Vorster en sy vrou in Parkhurst gaan bly. Hulle is toe versoen en my pa, wat in daardie tyd baie gedrink het, het ophou drink. Toe ek op laerskool was, het hy nie gedrink nie, maar ek onthou nog goed die keer – ek was rondom standerd 5 – toe hy in ’n bieradvertensie gespeel en dronk by die huis gekom het. My ma het my vertel hy het haar gevra dat sy hom moet toelaat om vir ’n week lank te drink waarna hy dadelik sou ophou. Indien hy nie sou ophou nie, sou hy na die rehabilitasiesentrum gaan waar hy voorheen was.
My ma was die vrou agter my pa. Sy het hom bygestaan en gehelp om die sterhoogtes te bereik. Dit was net aan haar te danke dat daardie wonderlike dag van oorwinning vir hom aangebreek het – die dag toe hy met ’n sterk stem kon sê: “Dankie, nie vir my nie. Ek drink nie meer nie.” Met my ma se hulp het hy die talentvolste maar ook nederigste rolprentster geword. In 1965 het hy die Akademie se erepenning vir sy spel in Wild Season gekry.
Akteurs praat oor karakters en analiseer karakters. Ek kon vir ure sit en luister na die stories tussen my pa en oom Gordon. Saans het hulle en Emil Nofal, David Millin en Harry Hughes, ’n filmredigeerder, gesit en stories vertel.
Donderdagaande het my pa en ma saam met oom Gordon en tannie Vonnie Vorster brug gespeel. Dan het ek op die bank gaan lê, na hul stemme en stories geluister wat al hoe verder weg geraak het en uiteindelik het ek aan die slaap geraak. Daar was vir my niks lekkerder as dit nie. Tussen die kaartspelery deur het ek stories en staaltjies en grappe gehoor. My pa was ’n verstommend kreatiewe mens en ’n groot sport by die huis – ’n platjie wat dit nie kon weerstaan om met iemand die draak te steek nie.
Ek het altyd gedink my pa is die skoonste akteur in die hele wêreld. Ek het hom nooit, maar nooit, ’n telefoon sien antwoord nie. My ma het altyd die telefoon geantwoord en as die persoon dan met my pa wou praat, het my ma altyd gesê: “Jong, Gert is in die bad!” Hy was gedurig in die bad.
Een naweek toe daar baie mense by die huis was, het my pa my ’n koppie brandewyn gegee om te drink. Ek was lekker gekoring en vat toe nog my fiets en ry kafee toe. Hoe ek op die fiets gebly het, was ’n wonderwerk, maar toe ek die huis slinger-slinger nader, het ek in die hekpaal vasgery en my halfdisnis geval. Die buurtannie het my opgehelp en my kamer toe geneem om my roes te gaan afslaap.
’n Ander keer in standerd 8 toe my pa al oorlede was, het ek en ’n pêl ’n hele bottel soetwyn in die garage uitgedrink. Ons het so getrek geraak dat ons nie op ons voete kon staan nie. Ek het by die huis ingekruip en weer uitgekruip om te gaan opgooi. My ma was verskriklik kwaad. Sy het in die kombuisdeur gestaan en vir my geskree: “Vrek in jou drankroes!” Ek verstaan nou dat sy dit teen ’n bepaalde agtergrond gesê het.
Daarna het ek nie juis weer op skool gedrink nie. Miskien net ’n bier by tye soos met ons matriekafskeid toe die onnies ons vir ’n bier uitgeneem het.
As vryskutakteurs het my pa en ma nie ’n vaste inkomste gehad nie. My pa se inkomste was van rolprent na rolprent met tussenin ander vryskutwerk. Ek onthou my ma het Woensdae op haar Olivetti-tikmasjien aan haar radioprogram Hospitaaltyd gesit en tik – my hele kinderlewe wat ek kan onthou, het sy dit gedoen. Sy het die program geskryf en aangebied, briewe voorgelees en goeie wense vir luisteraars in die hospitaal toegewens. Ná my pa se dood was dit ons enigste inkomste. Dit was ’n wonderwerk hoe sy ons vier kinders met Hospitaaltyd grootgemaak het.
My pa, wat in 1968 oorlede is, het nooit die geleentheid gehad om TV te beleef nie. Met die aanvang van TV in 1975 het my ma in een van die eerste TV-reekse gespeel, Net ’n bietjie liefde (1977). Dit was ’n gesinskomedie oor die Vermaak-gesin waarin onder andere sy, Julie Strijdom, Esmé Euvrard en Dana Niehaus gespeel het.
Vir my ma was dit ’n opwindende tyd van haar lewe. Sy het min geleenthede as aktrise gehad, want sy het haar lewe vir ons as gesin gegee. Rayford Daniel, ’n hoogaangeskrewe teaterresensent, en Percy Venable het my eendag vertel van my ma se uitstekende spel in die Moliére-stuk, Die vrek, en in Nag het die wind gebring, ’n stuk wat deur WA de Klerk geskryf is. Sy het toe nog as Dulcie Smit gespeel.
Sy het natuurlik landswyd bekend geword as Ant Stienie in die TV-reeks Agter elke man (1985-1988). Dit het vir haar baie beteken. Ek was toe al uit die huis en net my jongste suster, Liesl, was nog in die huis. Met Vyfster (1981) het ek vir my ma ’n rol gegee en van toe af het ek haar gereeld, as ek kon, in my rolprente gebruik. In Circles In a Forest (1990) en in The Sheltering Desert (1992) het ek haar ’n rol gegee waarin sy regtig mooi gespeel het. Die Suid-Afrikaanse akteur Joe Stewardson het saam met haar gespeel. Joe het dronk daar in Knysna, waar ons Circles In a Forest verfilm het, aangekom en sy mond stukkend geval toe hy uit die vliegtuig geklim het. Dit het ons drie dae geneem om hom nugter te kry. Sy mond is met steke toegewerk en ons moes die res met grimering doen. Arnold Vosloo, wat ook in die rolprent gespeel het en vir wie ek later daar tydens die verfilming na die Here gelei en in die see gedoop het, het hom oor Joe ontferm en elke dag vir hom in die hospitaal gaan kuier. Nietemin, Joe se karakter sterf en dan lê Joe op ’n tafel in ’n kombuis. Ek sê toe vir my ma sy moet maak soos die ou mense gemaak het en hom was. In die toneel het my ma ’n emmer water en ’n waslap en sy pak die “dooie” Joe en was hom dat die water spat. Sy het haar so goed in die toneel ingeleef.
Dit was vir my baie spesiaal en ’n voorreg om haar voor die kamera te kon hê. Die lekkerste was om die rolle met my ma te bespreek en ek het teruggedink aan die dae toe sy en my pa en oom Gordon om die tafel gesit en oor rolprente gepraat het. Daardie tye sit nog vas in my.
Oom Gordon wou destyds ’n rolprent met die titel Kaalgat tussen die daisies maak. Koos Roets het toe uiteindelik die rolprent in 1997 met Zack du Plessis, Frank Opperman en Willie Esterhuizen gemaak. Dit was iets anders as wat oom Gordon in gedagte gehad het, maar Koos het die titel by my gekry, want ek het hom die storie vertel. Ek het baie keer in my lewe gewonder hoe dit sou gewees het as my pa nog geleef het …
Daar was mense wat agteraf gepraat het omdat ek my ma in my rolprente gebruik het, maar ek het my nie daaraan gesteur nie. My ma was reg vir die rolle. So het sy dan ook ’n rol gehad in die TV-reeks Meisie van Suidwes (1984) wat ek vir die SAUK gemaak het. Vir Jana het ek ook dikwels in my rolprente of TV-reekse gebruik en dieselfde kritiek verduur. Jana het vir my in die gewilde TV-reeks Die dood van Elmien Adler (1984) gespeel. Toe ek Acts (1993) in Tunisië gaan skiet het, het ek Jana vir ’n klein rol laat kom, want sy was die regte akteur daarvoor – ek het net gedink, ag, nepotisme se voet.
In matriek het ek besluit om drama te gaan studeer en nadat ek met my ma daaroor gepraat het, het ek besluit om Ikeys toe te gaan. Die vernaamste rede waarom ek die Universiteit van Kaapstad gekies het, was dat ek Engels beter wou leer praat. Ek het ingeskryf vir ’n BA-graad in drama en vir die Performance Diploma in Speech and Drama.
In my eerste jaar het ek Engels liederlik gedruip, maar 66 persent van die klas het gedruip. Ons het ’n nuwe dekaan van Cambridge gehad wat vir ons ’n Engels doseer het wat geen egte boerseun kon praat nie. Dit was iets verskrikliks. Hy het ons kwaai gedruk, maar ek was dankbaar, want net soos met my Latyn-onderwyser, het ek ’n dissipline aangeleer. My liefde vir taal en woorde het ook in Engels posgevat. In my tweede jaar het ek ook nie Engels geslaag nie, maar ek het meer geleer in die Engels wat ek gedruip het, as in die ander vakke. Oom Merwe Scholtz was my dosent in Afrikaans-Nederlands.
Ek het nie my kursus voltooi nie, waaroor ek altyd jammer was, maar my studentelewe was baie moeilik – ons het nie geld gehad