Eendag ná my bekering het Flaps my genooi om met die kinders by ’n saalbyeenkoms te kom praat. Ek neem toe my Artes-beeldjie (SAUK-TV) saam, wat ek vir beste toneelspel in Jopie Fourie gekry het, en vertel vir die kinders dat ’n mens deur harde werk en toewyding groot prestasies in die lewe kan behaal. My grootste prestasie, verduidelik ek toe vir hulle, is egter dat ek die Here in my lewe aangeneem het; dit is ’n prestasie wat ek nie uit my eie krag bereik het nie, maar deur die genade van die Here. Ek nooi almal toe uit om ’n keuse vir die Here te maak, vir die eerste keer of by hernuwing. Daar staan byna die hele saal vol kinders op, selfs van die onderwysers hier agter my het opgestaan en ek het vir hulle gebid. Ek los toe die Artes daar en tot vandag toe gee hulle dit by dramakompetisies vir die beste toneelspeler in die skool. Ná die tyd nooi Flaps my na sy kantoor en sê vir my dit sit nie in enige ou se broek om te doen wat ek daardie oggend gedoen het nie. Later die middag loop ek in Cresta se mall toe twee skooldogters op my af hardloop, my omhels en sê hulle het daardie oggend die Here aangeneem.
Afgesien van Piet my niggie waarin ek ’n rol gespeel het, het ek ook in Strangers at Sunrise (1969), waarvan Percival Rubens die regisseur was, ’n rolletjie gehad. In die fliek kom Brian O’Shaughnessy op ’n perd aangery en dan moet ek vir hom sê: “They are here.” Dis al!
Dit was my ervaring met Die kandidaat waarin ek en my pa saam gespeel het wat my totaal verander het. Ek was in standerd 7 toe ek ’n oudisie by Jans Rautenbach, die regisseur, gaan doen het. Aanvanklik het ek nie gedink ek sal die rol kry nie, want daar was ook dramastudente van Tukkies wat oudisies gedoen het. Jans het baie van my oudisie gehou en hy het vir my pa gesê: “Gaan sê vir die kind hy het die rol.” Dit was ná skool en ek was in my kamer toe my pa by die deur instap, sy hand na my toe uithou en sê: “Geluk, my seun, jy het die rol gekry!” Dit was ’n onvergeetlike oomblik en dit was onverwags, want ek het nie gesit en wag om te hoor wat die uitslag van die oudisie sou wees nie.
Later daardie dag het ek in die gang af geloop en my pa en ma in hul kamer hoor praat. My pa het oor die oudisie gepraat en vir my ma gesê: “Jans sê die kind hét dit.” Wat ’n wonderlike ding vir ’n jong seun om te hoor! Dit is nie iemand wat jou heuning om die mond wil smeer nie. Dit is die woorde uit die mond van die held van jou lewe. Ek het regtig na my pa opgesien en ek het altyd gevoel ek is ’n bietjie soos hy – mal oor rolprente.
Wanneer ek saam met my pa aan ’n rolprent gewerk het, het dit gevoel soos twee mense wat in kameraadskap saam pyp rook. Ons het lang en ernstige gesprekke oor rolprente gevoer. Dit is my pa wat my geleer het om krities na rolprente te kyk. So het ek geleer om die kamerabeweging dop te hou.
Soggens vroeg het ek saam met hom op die bed gesit en tee drink. Dan sou hy sommer skielik ’n gedig begin opsê. My pa het alles in die voordrag van so ’n gedig gesit. En as my pa soms die liedjie “Die rivier is vol” gesing het, het ek gehuil asof my hart wil breek. Hy het dit so mooi en so treurig gesing dat jy sommer net wou huil en huil.
Ek was nie mal oor boeke nie, dit was my suster Linda se belangstelling. Sy was nog maar in graad 2 toe sit en lees sy en my pa haar gedigte en probeer hier en daar verbeter. Ek onthou een van die gedigte wat sy geskryf het: “Patroontjies op die gras, hoe het julle my verras … ”
Linda het ook van kleins af met rolprente grootgeword en as kind in Die tweede slaapkamer, Katrina en Die kandidaat gespeel. Sy het later filosofie aan die Universiteit Stellenbosch studeer waar sy die graad MA met lof behaal het. Linda het besluit om joernalis te word en by Beeld en later by Kalender gewerk. In 1984 het sy die enkeldrama Anneli se Jerry vir TV geskryf, waarvan ek die regisseur was. Joanie Combrink en Frank Opperman het onder andere daarin gespeel. Dirk, my boetie, wat in 1975 oorlede is, was die kinderakteur van die gesin. Hy het in rolprente soos Die banneling (1971) en Die Voortrekkers (1973) gespeel, in laasgenoemde saam met my ma.
My jongste suster, Liesl, het ook ’n draai in die rolprentwêreld gemaak. Sy en my ma het saam in Geel trui vir ’n wenner (1983) gespeel. Daarna was sy in ’n TV-reeks Kampus en ook in Ongeluksvoël te sien.
Ek en my pa het in 1967 en ’n paar dae in my standerd 8 jaar aan Die kandidaat geskiet. In Februarie van daardie jaar (1968) is my pa oorlede voordat Die kandidaat vrygestel is. Tant Anna Neethling-Pohl het ná die vrystelling vir my ’n briefie getik: “Ek het toe gister die geleentheid gekry om na Die kandidaat te gaan kyk. Ek meen dat die spel van jou vader puik was en dat jy regtig op ’n hoë noot begin het. Ek het geglo in wat jy gedoen het. Jy is ’n baie gelukkige jong man wat so ’n groot rol so vroeg in jou loopbaan gekry het … ” (4 Junie 1968).
Die kandidaat het ’n groot invloed op my lewe gehad. Alhoewel ek min van die dieper storie van Die kandidaat verstaan het, het ek besef dit worstel met kwelvrae van die tyd en politiek. Ek het besluit dít is die tipe goed wat ek wil doen; ek wil analiseer en ontleed; ontdek en ontgin; entertain en mense laat lag, maar ek wou ook ’n bydrae lewer in mense se lewe.
Ná Die kandidaat het ek in nog een rolprent gespeel terwyl ek op skool was, naamlik Katrina (1969). Dit handel oor ’n dominee wat op ’n bruin meisie (Jill Kirkland) verlief raak, onbewus dat sy bruin is – ’n kontensieuse saak in daardie tyd.
Toe ek in Die kandidaat gespeel het, het die kinders in die skool van my bewus geword. Dit het iets aan my gedoen. Die matriekmeisies het my skielik raakgesien, want ek moes my hare vir die rol laat groei. Ek was regtig ’n stil ou, maar Die kandidaat het gemaak dat ek vir drie agtereenvolgende jare dirigent by die skolesport was en die tamboermajoor van die kadetorkes geword het.
Ek het gehou van kompetisie. Met skoolsport was ek veral goed in die veldnommers en het die Victor Ludorum in die oog gehad. Ongelukkig het Zak de Bruin my met een punt geklop. Dit was ’n groot teleurstelling.
’n Ding wat my baie seergemaak en waarvan ek doelbewus jare lank vergeet het, was dat ek in matriek die Transvaalse rugbyspan gehaal het. My eerste oefening op Sturrock Park in Johannesburg – ek het agsteman gespeel – was voor ’n wedstryd teen Oos-Transvaal. Dit was ’n Woensdagmiddag en ek het by die huis gekom en my ma gevra om my na die oefening te neem. Sy moes egter dringend op ’n ander plek wees. Ek het planne gemaak om by die oefening uit te kom, want ek het geweet as ek nie vir die oefening opdaag nie, gaan hulle my nie kies nie. Ek het die oefening gemis en toe nooit vir Transvaal gespeel nie – ’n teleurstelling wat ek vir jare in my omgedra het.
Tant Anna Neethling-Pohl – sy was my peetma – wou gehad het ek moes na Tukkies se dramaskool toe gaan. Sy het geweet ek speel goed rugby en wou gehad het ek moes vir Tukkies en uiteindelik Noord-Transvaal (vandag die Blou Bulle) gaan speel het. Dit sou vir jou ’n goeie ding gewees het.
My huismense was nie die tipe wat verskriklik gedruk en gesoen het nie, maar daar was liefde in ons gesin en ek het altyd geborge gevoel. Dit was ’n huis van gesprek, boeke en stories. In die winter het my pa die kaggel gepak en dan het ons na sy stories gesit en luister. Vroeg in die oggend oor naweke wanneer ons opstaan, het my pa vir ons gedigte gelees. Ons het veral van AG Visser se lang spookgedig “Die ruiter van Skimmelperdpan” gehou: “Op die pad wat verdwyn in die Skimmelperdpan, by ’n draai in die mond van die kloof, het ’n bom in die oorlog ’n vlugtende man op ’n perd soos ’n swaardslag onthoof …” Later het my pa vir ons NP van Wyk Louw se werke gelees, soos Lojale verset, en artikels wat oom Wyk in die koerante geskryf het.
Daardie wonderlike samesyn en die bewustheid van ons as gesin – my pa, ma, suster en boetie, wat toe nog jonk was – het ’n blywende indruk op my gelaat. Wanneer ons saans vir aandete aangesit het, het ons eers na die radioverhaal “Soetmelksvlei” geluister.
Daar was kere dat dit nie met my pa se akteurswerk goed gegaan het nie. Ek onthou die paar kere wat hy in woede uitgebars het. Een keer was hy so moedeloos dat hy die radio – waarop ons dikwels sy stem in die verhale en radiodramas gehoor het – in die vuur gegooi het.
Hy was dikwels van die huis af weg, want hy het elke jaar in twee of drie rolprente gespeel. Wanneer hy dan terugkom, het ons hom oor alles uitgevra en soms het ons na die rolprente gaan kyk. Dit het ek baie geniet. In 1962 het ons saam met hom na die première van Stropers van die laeveld, waarin hy die hoofrol en saam met onder andere Brian