En skielik was dit tyd. Ek het opgestaan en koorsagtig uitgetrek en teruggedraai na haar en haar daar sien lê en die hele veertien dae se afwagting en fantasieë was soos ’n meesleurende golf en my lyf was aan die brand en ek het skouspelagtig oor my ma se sitkamermat gekom.
11
Durbanville Klassieke Meubels staan op die klein houtbordjie teen die muur, effens verweer. En onder die knoppie langs die staalveiligheidshek: Lui asseblief vir diens. Please ring for service. Hy druk dit en hoor die sagte, musikale klank, byna vrolik, dieng-dong. Voetstappe op die houtvloer binne, dan maak sy die deur oop.
“Meneer Van Rensburg,” sê Wilna van As sonder verbasing.
“Van Heerden,” sê hy.
“Ag,” sê sy en sluit die veiligheidsdeur oop. “Ek is gewoonlik so goed met name. Kom in.”
Sy stap voor hom in die gang af. Links en regs is vertrekke met meubels, almal van hout, almal swierig, tafels en kaste en lessenaars. Haar kantoor is die kleinste kamer van die huis. Haar lessenaar is nie ’n klassieke stuk nie, maar die stoele is van ’n hout wat gloei. Alles is pynlik netjies.
“Sit, asseblief.”
“Ek het eintlik net kom vra of jy Smit … meneer Smit se identiteitsdokument het.”
“Ek het,” sê sy en maak ’n melamienkas teen die muur oop.
Hy haal sy notaboek uit en blaai na die plek waar hy die identiteitsnommer neergeskryf het.
Sy neem ’n kartonkassie en plaas dit op die lessenaar. Sy lig die deksel en sit dit met netjiese, spaarsamige bewegings langs die kassie neer. Sy kyk nie na hom nie, vermy oogkontak. Omdat hy weet, dink hy. Omdat sy haar geheime met hom moes deel. Daarom kan sy nie sy van onthou nie.
Sy gee die boekie vir hom aan. Dit is van die ou soort met ’n blou omslag. Hy maak dit oop. Jan Smit se foto, jonger as die verwronge gesig wat hy in die polisiefotograaf se kunswerke gesien het. Hy hou sy vinger by die identiteitsnommer, gaan dit syfer vir syfer na. Die een wat hy neergeskryf het, is korrek.
Hy sug.
“Binnelandse Sake sê hierdie nommer behoort aan iemand anders. ’n Mevrou Ziegler.”
“Mevrou Ziegler?” sê Wilna van As meganies.
“Ja.”
“Wat kan dit beteken?” vra sy.
“Net twee dinge. Óf hulle maak ’n fout, wat baie moontlik is. Óf die I.D. is vervals.”
“Vervals?” Daar is vrees in haar stem. “Dit kan tog nie wees nie.”
“Die ander dokumente in daardie boks – wat is dit?”
Sy kyk traag terug na die kartonkassie, asof dit nou ’n nuwe dimensie aangeneem het. “Die maatskappyregistrasie en die huise se kontrakte.”
“Mag ek dit sien?”
Sy stoot die kassie oor die lessenaar na hom, teësinnig. Hy haal die inhoud uit. Durbanville Klassieke Meubels. Geregistreer as eenmansaak. 1983. Durbanville Klassieke Meubels. Geregistreer as Beslote Korporasie. 1984. ’n Herregistrasie? Akte van oordrag vir dié huis. 1983. Akte van oordrag van die woonhuis. 1983.
“Hier is nie verbanddokumente op die huise nie,” sê hy.
“O,” sê sy.
“Is hulle afbetaal?”
“Ek dink so.”
“Al twee?”
“Ek … Ja, ek dink so.”
“Die maatskappy se boeke. Die geldsake. Wie het dit hanteer?”
“Jan het dit gehanteer. En die ouditeur.”
“Het jy insae daarin gehad?”
“Ja. Ek het hom elke maand gehelp om die boeke te laat balanseer.”
“Is daar rekords beskikbaar?”
“Ja. Dit is alles hier.” Haar oë draai na die wit kas agter haar.
“Mag ek dit sien?”
Sy knik en staan op. Daar is ’n sekere afwesigheid by haar, dink hy.
Sy maak weer die kasdeur oop, dié keer wyer. “Hier is hulle,” sê sy. Hy kyk. Grootboeke en hardebandlêers staan in ’n netjiese ry oor twee rakke heen, elkeen duidelik in swart kokipen gemerk volgens hul jaartal, sedert 1983.
“Kan ek die eerste klompie sien. Sê tot ’86?”
Sy haal die lêers versigtig uit en gee hulle aan. Hy maak die eerste een oop. Handgeskrewe syfers in rye en kolomme, tussen die fyn blou en rooi lyne van boekhouding. Hy konsentreer, probeer sin maak, begrip kry. Inskrywings van datums en bedrae, die syfers nie groot nie, tientalle, ’n klompie honderde, maar in klaarblyklike wanorde. Hy gee moed op.
“Kan jy vir my verduidelik hoe dit werk?”
Sy knik. Sy neem ’n lang, heldergeel potlood en wys daarmee. “Hierdie is die debiteure en hier is die krediteure. Daar …”
“Wag,” sê hy. “Is dit die inkomste, die geld wat hy ontvang het?”
“En daar is die geld wat hy uitgegee het.”
“Ja.”
“Waar is die bankbalans?”
Sy blaai om en wys met die potlood. “Vir Augustus van 1983 was die balans van die boeke -R1 122,35.”
“Is dit hoeveel hy in die bank gehad het?”
“Ek weet nie.”
“Hoe kan jy nie weet nie?”
“Die bedrag wys dat die besigheid R1 122,35 meer uitgegee het as wat dit ingekry het. Die bankbalans kan minder of meer wees, afhangende van die oorspronklike saldo.” Geduldig, soos vir ’n kind.
“Wag,” sê hy. Hy was nog nooit sleg met syfers nie. Net onbelangstellend. “Hierdie is nie die bankbalans nie – net die verskil tussen inkomste en uitgawes.”
“Ja.”
“Waar wys die bankbalans?”
“Dit wys nie hier nie. Dit sal in die bankstate wys.” Sy staan op, haal nog leggers uit die kas.
“Het jy boekhou-agtergrond?” vra hy.
“Nee. Ek moes leer. Jan het my gewys. En die ouditeur. Dit is nie moeilik as ’n mens dit eers snap nie.” Sy blaai en soek. “Hier. Die bankbalans van Augustus 1983.”
Hy kyk na waar die potlood beduie. R13 877,65. “Hoe werk dit dat hy geld in die bank gehad het, maar die besigheid het ’n verlies gely?”
Sy blaai terug in die bankstate. “Kyk. Die openingsaldo van die bankrekening was R15 000. Die syfers met die minusteken voor was bedrae wat hy betaal het. As jy dit vergelyk met die syfers in die grootboek, sal jy sien dit is dieselfde as die debiteure. En die ander syfers is die inkomste, wat in die grootboek as krediteure aangedui is. Die verskil tussen die twee is R1 122,35. Trek dit af van R15 000 en jy kry R13 877,65.”
“Aaaaa …”
Hy trek weer die grootboek nader, blaai na September 1983. Die balans is -R817,44. Oktober: -R674,87. November: -R404,65. Desember: R312,05.
“Hy het in Desember 1983 begin wins maak.”
“Desember is altyd goeie maande.”
Hy trek die volgende jaar se grootboek en bankstate nader, bestudeer dit met sy nuutgevonde kennis. Hy maak aantekeninge. Die duiwel is in die detail. Sy leuse; Nagel se spotonderwerp. Wilna van As sit oorkant hom, haar hande op die tafel gevou. Hy wonder vlietend wat in dié vrou se kop aangaan.
Sy bied later tee aan. Hy aanvaar