Klassiek reeks: Na die geliefde land. Karel Schoeman

antwoord nie. “Ek het gesien hoe jy hier verbystap oor die werf, ek het verwag dat jy hier sal kom skuil. Jy’t my nie gesien nie, nè?” vra hy weer, en lag asof dit ’n prestasie is waar­op hy trots is. George kan sy gesig nie duidelik sien nie, maar dit is ’n jong man se stem.

      Hulle luister in stilte na die gedruis van die reën op die sinkplate bo hulle. “Waarheen was jy op pad toe jy hier verbystap?” vra die ander man.

      “Ek het sommer rondgestap om na die plaas te kyk.”

      “En wat dink jy daarvan?”

      “Dis vir my alles nuut, interessant …”

      “Waar woon jy?”

      “In Switserland.”

      Die jong man is stil terwyl hy die feit verwerk. “In Swit­ser­land is daar berge,” sê hy. “Die Alpe.”

      “Ja.”

      “En koeie wat klokke om hul nekke dra. Ek weet, ek het al daarvan gelees. En …” Hy aarsel. “En die hoofstad is Genève,” voeg hy by, en spreek die naam verkeerd uit.

      “Bern.”

      “Is jy getroud?” vra die jong man. “Watter werk doen jy? Watter soort huis het jy?”

      Dit is die eerste keer dat iemand hier vrae stel oor homself, en die nuuskierigheid verras hom ’n bietjie. “Ek is nie getroud nie,” sê hy. “Ek het ’n woonstel in Genève, ek werk daar by ’n uitgewersmaatskappy.” Die jong man swyg en wag blykbaar om meer te hoor. “My moeder het ’n villa gehad net buite Lausanne,” sê hy dan, “aan die ander end van die meer.”

      “Hoe lyk jou woonstel?”

      Hy aarsel. “Dis op die sesde verdieping, taamlik groot – daar’s ’n groot woonkamer.” Die jong man wag en luister. “Daar’s ’n Berber-tapyt, en boeke, en ’n paar skilderye uit my vader se versameling, en ’n groot kaggel waar ek in die winter vuur maak.” Hy soek na nog iets om te vertel, nog ’n feit om op te noem. “In die winter gaan ons ook dikwels in die berge om te ski,” voeg hy by, maar kan dan aan niks meer dink nie, en sy stem sterf weg. Al die vertroude onderdele van sy lewe klink vreemd en on­wesenlik hier waar hy hulle probeer beskryf op die hooi van die donker solder met die gedreun van die reën bo sy kop, vir iemand oorkant hom wat hy nouliks ken en wie se gesig hy nie eers kan sien nie. Hy kan net die geur van sweet en grond ruik, die liggaamsreuk van iemand wat op die land werk. Weet die seun iets van Berber-tapyte, ski-togte of villas; weet hy selfs wat die woorde beteken? “Waarom wil jy dit alles weet?” vra George.

      Hy spring vinnig op. “Kom saam,” sê hy.

      “Waarheen?”

      “Johannes is weer af lande toe, maar as die reën aanhou, kom hulle dalk terug, dan moet hulle ons nie hier vind nie.”

      Hoog teen die muur van die halfsolder is daar ’n deur, en met ’n rats beweging trek die jong man hom daarheen op. “Maar jy moet vir niemand sê nie,” fluister hy terwyl hy sy hand uitsteek om George agter hom op te help.

      Hulle is op ’n lang, smal solder met ’n spits dak, waar hulle gebukkend onder die nok moet loop, en kom dan, deur ’n barri­kade van dwars- en skuinsbalke, op ’n tweede, ruimer solder wat deur ’n gewelvenstertjie verlig word. Daar staan kiste en ou prente en portretrame teen die mure en op die vloer lê daar koerante, vergeelde blaaie van tydskrifte, ’n paar afgebrande kerse, en ’n matras waar die seun op neerval. “Ek sluit die deur uit die skuur agter my toe, dan kan niemand my hier vind nie,” verduidelik hy.

      In die lig herken George nou een van die jong mans wat die vorige aand in die kombuis was, die jongste van die drie, met ’n wakker gesig en donker oë. Wanneer George opkyk, sien hy daardie oë byna gretig op hom gerig, maar dan ontwyk die seun sy blik en kyk hom nie weer aan nie.

      “Waarom wil jy wegkom van die ander?” vra George.

      “Sommer, hoekom nie? Om ’n slag alleen te wees en te doen wat ek wil.”

      “En wat wil jy dan doen?”

      “Enigiets behalwe wat ek aldag moet doen, op die land werk of hout kap of aartappels uitsoek.”

      “Hoekom bly jy hier as jy nie van die plaaslewe hou nie?”

      Die seun se oë dwaal rond deur die solder met sy onafge­werkte mure en spinnerakke. “Mens kan sien jy weet niks van sulke dinge af nie,” sê hy ’n bietjie meerderwaardig. “Dis nie so maklik soos jy dink nie.” Dan maak hy ’n ongeduldige bewe­ging met sy skouers. “Ek wil nie oor die plaas praat nie,” sê hy; “kom ons vergeet van die plaas. Ek wil praat oor alles wat niks daarmee te doen het nie, oor al die dinge wat nie hier is nie en wat ek hier nie kan en nie mag doen nie.” Sy gesig het troebel geword: afgetrokke sit hy stukkies pleister na een van die portrette en gooi wat teen die muur aan leun.

      “Wie is dit?” vra George uiteindelik, en wys na die portret.

      “Ek weet nie, iemand se oupagrootjie. Ons het ’n klomp goed gekry wat ander mense agtergelaat het toe hulle weg is.”

      “Weg is waarheen?”

      “Wég.” Die glas en die ernstige gesig daaragter bly on­be­roerd: ’n bebaarde man met ’n stywe boordjie en ’n manel, en êrens op die agtergrond waarskynlik ’n vrou en baie kinders, ’n plaas, bediendes, in ’n wêreld van perdekarre, paraffienlampe, kerkbesoek en boekevat, járe gelede.

      Dan lag die seun. “Weet jy, dis die eerste keer dat ek met iemand van oorsee praat, iemand wat nie al hierdie dinge ken en vir wie hulle nie vanselfsprekend is nie.”

      “Kry julle dan nooit besoekers nie?”

      “Mense wat ons ken van die plase hier rondom natuurlik, maar hulle tel nie. Of die polisie of regeringsmense, landbou­beamptes en so.”

      “En die dorpsmense?”

      Sy gesig bly afgetrokke terwyl hy outomaties voortgaan met pleisterbrokkies gooi. “Ons kom maar selde op die dorp.”

      “Is dit moontlik om so afgesonder te lewe?”

      “Ek weet nie – my pa-hulle dink dat dit moontlik is. Maar jy kan tog nie verstaan nie,” sê hy dan met dieselfde klank van iets wat byna neerbuigend is in sy stem, en verander self die onderwerp. “Kyk hier,” sê hy.

      Hy trek ’n kis weg van die muur waarteen dit geskuif is, en George sien dat dit ’n boekkas is met geïmproviseerde rakke. Blykbaar verwag die seun dat hy verras of beïndruk moet wees, maar dit is moeilik om verras te lyk by die sien van ’n paar rye verweerde boeke.

      “Wat is dit?” vra hy om iets te sê.

      “Dis boeke wat ek self bymekaargemaak het, niemand weet daarvan nie.”

      Geleidelik laat hierdie vreemdeling met sy geheime en sy geheimsinnigheid George ongemaklik voel – die seun is tog te oud vir sulke speletjies met onbekende wegkruipplekke en verborge skatte. Die reën begin afneem, hoor hy, en netnou sal hy ’n verskoning kan maak en gaan.

      “Waarom moet jy hulle wegsteek?” vra hy, want hy kan niks anders doen as vrae stel nie; ’n normale gesprek tussen hom en die seun is blykbaar onmoontlik.

      “Daar’s boeke by wat ons nie mag hê nie, boeke wat verbied is. Jy sou ons almal in die moeilikheid kan bring deur vir iemand te sê dat ons dit in die huis het, weet jy?”

      “Waarom sou ek so iets doen?” vra George, en buk om daarna te kyk. Dit is ’n uiteenlopende versameling, toneelstukke, boeke oor geskiedenis en politiek, digbundels en romans. Hy sien ’n katkisasieboek daartussen en glimlag, maar die meeste is boeke van jare gelede wat hy self van sy ouerhuis onthou. Sommige is met bruinpapier oorgetrek en ander het hul omslag verloor; sommige se blaaie is gevlek. Daar is ’n paar verdwaalde Engelse boeke tussen, en een boek is in Nederlands, ’n Bybelse geskiedenis, verguld op snee.

      “Is hierdie boeke dan verbied?” vra hy ligweg, onwillig om langer aan die speletjie deel te neem.