Dit was daardie jaar toe ek my eerste vollengte romans geproduseer het op my pa se ou Underwood-tikmasjien. Ek kon die tikmasjien slegs bykom deur verskeie kussings bo-op mekaar te stapel op ’n stoel en dan op my knieë voor die tikmasjien te gaan sit. Voor die jaar verby was, het ek soveel manuskripte geproduseer dat die vloer van my slaapkamer besaai was met papiere van hoek tot kant, so erg dat Kytie nie meer by die deur kon inkom om dit skoon te maak nie.
Eendag het my ma by die kamer ingekom en gesê: “Daar gaan nog eendag ’n muis hier uitbroei.”
Haar woorde was skaars koud, of ’n klein veldmuisie hardloop onder my bed uit en reg deur die papiere, uit by die deur. Van toe af het ek ’n heilige ontsag vir my ma gekry.
Eintlik het die herinneringe vroeër begin. Ek is dalk die enigste mens wat ek ken wat my geboorte onthou. Maar hieroor wil ek nie praat nie, dit was te traumaties.
Die eerste ding wat ek onthou, kort na my geboorte, my heel oudste kindertjie-kindste-herinneringe, is van waar ek, nog ’n pap babatjie wat nie kan loop of praat nie, op my ma se skoot sit voor in ons Kombi.
Ek wou altyd op haar skoot sit voor in die Kombi, want as ek op die sitplek langs haar gesit het, kon ek nie deur die voorruit sien nie, ek was te klein. Al wat ek van daar af kon sien, was windscreen-wipers en blou lug. Maar as ek op haar skoot gesit het, kon ek sien waarheen ry ons. Nie net dit nie; haar stem het anders geklink as ek my wangetjies en oortjies teen haar bors gedruk het. Dit het so weergalm deur my kop. Ek kon nog nie Afrikaans verstaan nie; ek was net bewus van die getjoer van die Kombi se enjin en die nasale musiek van my ma se stem elke nou en dan. Dit was lekker om so aan die slaap te raak.
Ek dink dit was ’n blou Kombi, daardie eerste kar. Of dalk was dit geel. Dalk sê ek net dit was blou omdat ek nou, jare later, sukkel om daardie eerste Kombi te onderskei van die Kombi waarin ek en Dagga-Dirk Uys later rondgetoer het.
Die eerste Kombi, of hy nou blou of geel was, was egter anders as Dirk se Kombi’s. Daardie Kombi was nie besaai met daggapitte, vuil onderbroeke, stink sokkies, leë hamburgerpapiere, sigaretstompies en bierblikkies nie.
Die enigste plek waar ek ooit in my jeug die reuk van dagga herken het, was in Kytie se bediendekamer die middae nadat haar boyfriend vir haar kom kuier het. Ek het nie toe al geweet hoe ruik dagga nie, maar ek sou dit later jare herken. Net soos ek nie geweet het, as kind, dat die reuk van my ouma se eindelose koppies tee in die sonkamer van hulle huis in Die Laan eintlik whiskey was nie.
Maar van al hierdie mense was Kytie die naaste aan my. Sy was selfs nader aan my as my ma, want Kytie het my aangetrek soggens en my gevoer en my leer loop en met my gesels smiddags op die agtertrappies van ons huis.
Dit was vir my moeilik om te verstaan hoekom Kytie altyd agter moes sit in die Kombi. Kytie het ook nie vakansies al die pad saam met ons tot op Hartenbos gery nie; ons het haar afgelaai by Riversdal, waar haar ma-hulle in die hostels op die rand van die dorp gebly het. Die hostels was ’n wonderlike, raserige plek, vol kindertjies wat rondhardloop en ou mense wat krom-krom loop en bure wat kwetter en praat en lag en gesels. Ek het altyd gewonder hoekom ons nie daar stop om te kuier met die bruin kindertjies nie. My pa wou altyd so gou moontlik wegkom, seker om voor donker op Hartenbos te wees.
Dit was vir Kytie dat ek later die volgende woorde sou neerpen:
Kytie, Kytie, Kytie,
Jytie verniet vir twintig jaar
By ons gebly …
Kytie, Kytie, Kytie,
Jy wassie nette mytie
Maar ’n ma vir my!
Kytie is dood tydens die geboorte van haar eerste voorkind op die vooraand van haar voorgenome huwelik met haar daggarokende kêrel.
Sy, die beste ma wat ek ooit gehad het, sy wat my kinderjare help draaglik maak het, sou nooit ’n huis en kinders van haar eie hê nie.
Kytie is dood net toe ek begin oefen het aan my eerste drie kitaarakkoorde. My kop was so vol musiek en drome van roem en rock ’n roll dat ek – al moet ek dit self erken – haar dood nie tóé as ’n persoonlike verlies aangevoel het nie. Eers later sou ek besef dat die fisiese sterfte van Kytie saamgeval het, simbolies of toevallig, met die geestelike en morele ondergang van ons hele gesin.
Tot op daardie stadium was daar soms oomblikke van sonskyn en vriendelikheid. Sulke dinge sou van toe af vorentoe eenvoudig nooit weer geduld word nie. Nie eens per abuis nie.
Vandag het daar twee skokkende dinge gebeur. Nie een van hierdie goed was op sigself baie belangrik nie, maar hulle was geweldig betekenisvol as ek hulle sou plaas in die konteks van my lewe – ons almal se lewens – hier, vandag.
Dit is die jaar 2008. Gisteroggend het ek begin skryf aan die eerste hoofstuk van hierdie boek. Ek het geskryf en geskryf tot ek by die plek gekom het ’n oomblik gelede: “… Nie eens per abuis nie”.
Die eerste skokkende ding wat vanoggend gebeur het, was toe ek die koerant koop. Op die voorblad was ’n foto van die Kaapse middestad. Die foto is laas nag geneem. Die enigste sigbare liggies was die noodligte van die hawe. Die res van die toneel was swart. Donker. Niks ligte wat brand nie. Zilch.
Volgens die koerant is die hele stad nege-uur gisteraand deur ’n massiewe kragonderbreking lamgelê.
Dis nou elfuur die volgende oggend, en my Internetdiensverskaffer – wat in Kaapstad gebaseer is – is steeds van lyn af. Die nuus op die TV-nuuskanaal is sedert gisteroggend nie opgedateer nie. Al het ons huis op die oomblik elektriese krag, voel ek nietemin asof ek afgesny is van die buitewêreld.
Die tweede skok – dit was nie so ’n groot skok soos die eerste een nie, maar dit was nogtans ’n skok – was toe ek verder deur die koerant blaai en sien dat my ou pel en voormalige bestuurder, Dirk Uys – voorheen bekend as Dagga-Dirk Uys – ’n artikel geskryf het.
Dirk skryf of praat gewoonlik slegs so een maal elke drie jaar in die media, en al waaroor hy dan skryf of praat, is dinge wat meer as twintig jaar gelede gebeur het waaroor hy nou nog kwaad is.
In sy nuutste artikel het hy oudergewoonte woedend te velde getrek teen die Afrikaanse pers en media van die 1980’s.
Dirk is ’n briljante skrywer. Hy is snaakser en eindeloos meer subtiel as Max du Preez. Hy het ook ’n baie groter baard as Max du Preez.
Alles in die artikel was waar. Ek kon alles wat Dirk sê, beaam. Daar is net twee probleme met die artikel: eerstens, dit is ’n kwarteeu te laat gepubliseer. Tweedens, daar word nêrens in die artikel melding gemaak van die feit dat Jacob Zuma onlangs gedreig het om die vrye pers in die Nuwe Suid-Afrika te muilband nie.
Ek wonder of Dirk al gehoor het van laas nag se kragonderbreking.
Ek wonder of hy besef laas nag se kragonderbreking is simbolies (en ook simptomaties) van iets skrikwekkends wat vandag besig is om met die hele land te gebeur.
Ek wonder of hy besef dit is nog nie die einde van die revolusie nie.
Ons het wel gedink dis die einde, daai aand toe die kar ons tref, daai aand toe ons Kombi ’n halwe straatblok ver gerol het. Daardie aand was dit asof ons revolusie besig was om te kantel – ek het dit aangevoel die oomblik toe die Kombi omkantel en begin gly – ons was besig om te kantel en te val, om spoed te verloor. Dinge sou nooit weer dieselfde wees nie. Of sou dit?
Anyway, dis tyd dat ek die rêrige storie begin skryf. Waar sal ek begin? Sal ek my lyf Thabo Mbeki hou en begin met iets uit Dickens? Sou iets wat soos Dickens klink die nodige gravitas verleen aan hierdie chaotiese klomp gebeure?
vanaf 1969 tot nou
Dit was die slegste van tye, dit was die beste van tye, dit was ’n baie ontstellende tyd, dit was erger as die hemel en beter as die hel, dit was ’n vuurwarm tyd, dit was ’n onstuimige tyd, dit was ’n tyd van vreeslike flaters en aaklige idealisme, dit was ’n tyd