Punt, watter punt, het ek gedink en verder geblaai. Drie geskrapte bladsye, elke reël versigtig deurgestreep sodat ’n mens nog alles kon lees. Toe lees ek dit natuurlik. ’n Allernoukeurigste beskrywing van die woonplek in Amsterdam wat ek vir hom help bemiddel het. Gebruiksaanwysings, het ek gedink. Ek gee net die essensie.
’n Skrywersparadys was dit. Selfs hier waar ek in die waakeenheid lê, in die sorg van Nederlandse verpleegpersoneel, kan ek my dit nog helder voorstel. Sou ek dit nog terugvind, met al my goed, soos wat ek dit agtergelaat het, skynbaar ’n ewigheid gelede? ’n Woonstel op die vierde verdieping, vlak by die Amsterdamse hawe aan die bopunt van die Geldersekade. Drie dubbele ruitjiesvensters in die woonkamer. Ou dik glas, effens verkleur, vol lugborreltjies en kwinte. Na die noordekant, ’n uitsig op die sewentiende-eeuse gewelwerk van die kade. Aan die oostekant, die eertydse dokke, waar twee heldergeel hyskrane gedurig boumateriaal aan die hys en neerlaat was. Met my verkyker (neem altyd ’n verkyker saam, het u gesê) kon ek op die kraanmaste die naam Liebherr uitmaak. Daar was twee werktafels, soos u my laat spesifiseer het op die aansoekvorm, een vir prosa teen die muur waar die rekenaar gestaan het en een vir pöesie voor die venster. Daar was twee slaapkamers, ’n klein kajuit op die onderste verdieping, met ’n uitsig op die agterkant van die Sint Nicolaaskerk, en ’n grote op die boonste verdieping. Maar ek kon geen woord geskryf kry nie.
Dit was die bekende Olwagen-refrein. Ek het die lêer se penne deur die ponsgate in die brief gewrik, die klem vasgeklik. Na alle tromgeroffel in die openingsparagraaf, niks buitengewoons nie, ’n ruimtebeskrywing. En verbysterd? Waaroor sou hy verbysterd wees? Seker oor die enorme onverdiende voorreg om gratis en verniet drie maande lank in so ’n plek te woon. En dan kry hy homself opgeneem in die waakeenheid, welseker nie as gevolg van tremendum et fascinans nie maar as gevolg van niksdoen. Ek was kwaad, al die vorms en getuigskrifte en spesiale woordjies by my kollegas in Amsterdam om hierdie student ’n kans te gee, en dan gaan verspil hy dit. Ek het die pas geliasseerde brief van Kasper Olwagen uit die lêer geruk en dit in ’n laai geprop by die verkeersboetes, rekeninge en aanmanings.
Agt maande later, terwyl ek besig was om die vertaling van my roman te hersien, het ek ’n kennisgewing van die poskantoor gekry dat daar ’n pakkie vir my aangekom het. Plaaslik, het ek op die strokie gesien. Kon nie dringend wees nie. Kasper, het ek geweet, was ondertussen terug in die land, die universiteitsadministrasie het my laat weet dat hy in den lywe kom deregistreer het. Ek het gewonder wat van hom geword het, maar waarom sou ek my verder bemoei met Meneer Xenos? Hy het nie eens die ordentlikheid gehad om my te kom groet, homself te verantwoord nie. Ek het die pakkie eers afgehaal ’n week nadat die derde en finale kennisgewing gekom het. Ek onthou die dag toe ek dit gaan haal het in Die Boord se poskantoor. My pakkette, meestal van die uitgewers, is altyd professioneel verpak, met gedrukte adresbiljette. Nie hierdie een nie. Dit was toegedraai in bruinpapier, vasgebind met ’n vierkwartslag wit goiingtou en ’n klont rooi lak op die strik agter. Ek het die vulpenskrif dadelik herken. Ek het geswets. Toe ek dit oopmaak in die kombuis, het daar ’n klomp klankkassette om my voete neergekletter. Sestien TDK-kassette van sestig minute lank. En verder, ja, niks minder nie as die dummy van my toe reeds verskene roman. Ek het dit as gelukbringer aan Kasper gegee, die dag van sy vertrek na Amsterdam. ’n Handige wit modelboek, stewig gebind, twee-honderd-en-vyftig bladsye, die maksimum aantal bladsye vir ’n roman. Voorin het ek geskryf: “Aan Kasper, vir jou ingewings, vir die briewe wat die gode in die strate laat val.” Raar het hy my aangekyk nadat hy daardie inskripsie gelees het, sy hand hier op sy hart, sy neusvleuels in beweging, asof ek hom iets met ’n klankie aan in die hand gestop het.
Daar was ’n nota in die pakkie:
Beste professor Van Niekerk. Die hart bewaar sy verdriet, hier soos in Amsterdam. Ek sluit vir u ’n paar monsters in. Miskien vind u dit vermaaklik om te sien wat van u spookboek geword het, nogal gepas, vind ek; ek noem dit Die logboek van ’n swanefluisteraar (sien my brief vroeër vanjaar uit die universiteitshospitaal). Die inhoud van die geluidsbande behoort u nog meer vermaaklik te vind. Dit stel nog minder voor. Alle besonderhede is geskrap, alle idees is geskrap. Vaarwel aan die wêreld van wil en voorstelling. Vriendelike groete. Kasper.
Ek het die kassette onder my voete weggeskop op die kombuisvloer, die nota weer gelees. Swanefluisteraar? Wat in vadersnaam was ’n swanefluisteraar? Van ’n perdefluisteraar het ek al gehoor, maar ’n swanefluisteraar? Ek het kennelik nie genoeg gelees van Kasper se godvergete brief nie.
Ek het die res van die bruinpapier afgeruk, my modelboek oopgemaak. Goed die helfte daarvan was volgeskryf. Ek moes my bril gaan haal, dit was klein geskryf in Olwagen se kenmerkende vulpenskrif, ellelange tabelle, kolomme met hofies: plek, tyd, en handeling,’n strikte chronologie van datums in die rye, 11 Desember 2001 tot 15 Januarie 2002. Onder “plek” was meestal ingeskryf die een of ander brug in die gragtegordel, en onder “handeling” telkens ’n paar kriptiese aantekeninge; dit het gelyk na beskrywings van ’n okkulte gedoe. Ek het die boek saamgebring, ek lees vir u ’n paar tipiese inskrywings: 11 Desember: “Brug Prinsengracht, Utrechtsestraat. Swanefluisteraar: houding besonder gedrae vandag, supplikasie met geprewel, met opgehewe hande, touleer tot aan die water, drie swane van onder die brug,” of “Brug Lauriergracht. Swanefluisteraar slaan sy oë op na die swerk, skud jas uit oor die water, murmureer onafgebroke, een swaan van onder die brug.” Tot vervelens toe: brug, gebare en swane; gebare, prewelinge, swane en brug, dieselfde frases oor en oor.
Die kassette was iets anders, duidelik uit ’n onlangser periode. Hulle was gemerk van 1 tot 16 met datums vanaf 5 Maart tot 17 Mei 2002. Ek het hulle van die vloer af opgetel en in ’n plastieksak van Woolworths gegooi. My kassetspeler was stukkend; ek kon my in ieder geval voorstel wat dit sou wees. Name van grassoorte, gesteentes, insekte. Alfabeties ingelees uit naslaanwerke. Dis soos ek Meneer Vreemdeling geken het.
Dit was dan die inhoud van posstuk twee. En daar sit ek toe met my fopdosboek en die Woolworths-sak en die deurgeknipte wit goiingtou met die rooi lak in my hande. Die Olwagen mock-up van my boek was in ieder geval vir my genoeg om daardie laai waarin ek sy brief gestop het, te gaan ooptrek. Laaifluisteraar, het ek gemor, want dit wou nie oop nie, so vol rommel was dit. Die brief was heeltemal verfrommel en ek moes dit bladsy vir bladsy glad stryk voordat ek dit kon lees.
Geagte toehoorders, dis tyd vir Kasper se verhaal. Laat ek u dus vir die helderheid nog ’n keer oriënteer. Stel u voor, ’n jong man uit die swaanlose suide, ’n vreemdeling in ’n wêreldstad, ’n sukkelende skrywer, alleen, angstig, neuroties. Hy stort ineen, soos mens kan verwag. Daar lê hy in ’n vreemde hospitaal, sy tong voel dik, sy hande bewe van die medisyne wat hulle hom gee, en hy skryf vir sy dosent ’n brief oor wat kamtig met hom gebeur het. Reine fantasie? Verbloeming van die ware toedrag? Verhulde belydenis? Verfraaiing van sy eie mislukking? Maskering van sy vrese en verlangens? Watter een van hierdie dit ook al is, hy handig ’n logboek in, ’n bewysstuk wat die werklikheidsgehalte van sy verhaal moet ondersteun. Kom ons laat hom die verhoog opstel:
Dit was, professor, soos hulle hier sê, in die tyd van de donkere dagen voor de Kerst. Ek het weke lank niks anders as gebakte boontjies uit blikkies geëet nie, snags het ek nie bed toe gegaan nie, maar op die rooi rusbank voor die televisie aan die slaap geraak. Ek het nie meer uitgegaan nie. Oggende lank het ek voor die ruitjiesvenster gestaan en my kop heen en weer beweeg sodat die kade, die dokke, die straatverkeer telkens in ander verwringings aan my moes verskyn. Dan het ek geblaas op die glas, en woorde in die wasem geskryf. Skuld, boete, skade, skande. Die groot swart klokke in my toring. Die rede waarom ek nooit iets kon skryf nie. Één keer het ek geskryf: skoonheid, asem, lied – en begin huil.
Toe op ’n oggend ontwaak ek soos ’n prins in die mis. ’n Groot nagtelike mis vasgevries aan die iepe soos in ’n sprokie. Pure kantwerk in die bome weerskante van die kade. Ek het op die ruit geblaas en in die asemdamp ’n versreël geskryf wat ek iewers vandaan onthou het: “Miskien was my fluistering voor my lippe gebore.”
Professor, ons is daar om aan te roep, het u altyd gesê, om op te roep, te voorskyn te roep. Waarom, as die les beliggaam word, is die meester nie by die leerling nie?
Want toe ek die reël doodvee met my vingerpunt, toe staan hy opeens