Die selfgerigte lewe is ingewikkeld. ’n Mens se behoeftes is so baie, so ambivalent, so deurmekaar, dat hulle jou lewe kompliseer as jy hulle te veel mag oor jou lewe toelaat. Daarenteen is die op-die-ander-gerigte lewe eenvoudig.
1 Korintiërs 13 het dit nog altyd gesê:
“Die liefde is geduldig,
die liefde is vriendelik;
dit is nie afgunstig nie,
is nie grootpraterig nie,
is nie verwaand nie.
Dit handel nie onwelvoeglik nie,
soek nie sy eie belang nie,
is nie liggeraak nie,
hou nie boek van die kwaad nie.”
– 1 Kor 13:4–5
Liefde lei tot nederigheid, en so kom ’n mens weg van al die onnodige gestoei om jou posisie te handhaaf. Die dissipels het byvoorbeeld begin koppe stamp omdat twee van hulle die hoogste pos in Christus se koninkryk wou hê (Matt 20:20–28). Maar Jesus verduidelik dat sy dissipels se lewe heeltemal anders gerig moet wees.
By die nasies werk dit so dat die sterk manne oor die ander baasspeel, maar onder Jesus se volgelinge word die orde omgekeer: “Elkeen wat in julle kring groot wil word, moet julle dienaar wees” (Matt 20:26).
Die algemeen menslike neiging is om gedien te wil word, maar Jesus-mense strewe daarna om self te dien, en al meer daartoe bereid te wees. In hierdie sin kan ons sê dat Jesus-mense nie boontoe strewe nie, maar ondertoe. In hul verhouding met ander wil hulle nie hulle voete op die ander se koppe kry nie, maar hul hande op ander se voete. Om dit te was. Soos Jesus gedoen het (Joh 13:14).
Die Jode het hulle baie besig gehou met die vraag wat God se wil alles behels. Oor die algemeen het hulle dit egter nie reggekry om te fokus op wat vir God belangrik is nie. Hulle het dinge ingewikkeld gemaak. Daar was net tien gebooie, maar hulle het ’n verdere “heining” van 613 gebooie rondom die bestaande tien gespan om seker te maak dat jy nie naby aan die oortreding van enigeen van “die groot tien” kom nie.
Jesus het Hom nie aan al hierdie ekstra gebooie gehou nie (bv. Mark 2:24). Vir die Jode het Hy gewaarsku dat hulle so in detail verstrik geraak het dat hulle die belangrikste oor die hoof gesien het. Daarom noem Hy die Fariseërs “huigelaars” en sê: “Julle gee tiendes van kruisement, anys en koljander, maar wat volgens die wet van God die swaarste weeg, laat julle na: geregtigheid, barmhartigheid en betroubaarheid” (Matt 23:23). Hiermee verwys Hy na die Ou-Testamentiese wet wat net vereis het dat ’n mens van jou graan en vrugte ’n tiende vir God moes gee (Lev 27:30), maar die Jode het verder gegaan en selfs ’n tiende van hul kruie gegee! Die oorywerigheid het hulle so besig gehou dat hulle nie by die eintlike saak kon uitkom nie: om reg te doen teenoor ander (geregtigheid); om ’n gevoel vir hulle te hê (barmhartigheid), en getrou te wees in hul optrede (betroubaarheid). Saam beteken hierdie drie dinge dat ’n mens nie vir jouself moet leef nie, maar vir ander.
Matteus 15 illustreer die saak pragtig.
Die Fariseërs het Jesus verwyt dat sy dissipels die gebooie oortree deur nie hul hande voor en na ete af te spoel nie. Hierdie afspoeling was nodig om rein te bly voor God, en daar was fyn voorskrifte oor hoe om dit te doen. Hande moes twee maal begiet word, elke keer met minstens 130 ml skoon water. Die hande moes boontoe wys tydens die begieting, anders kon die water wat onrein geword het deur aanraking met die voorarm, terugvloei en die hande weer onrein maak.4
Jesus verwerp die Fariseërs se beswaar, en verduidelik vir sy dissipels dat ’n mens nie onrein word deur wat by jou mond ingaan nie (Matt 15:11–20), maar deur wat by jou mond uitgaan. Hoe so? Jou hart bepaal wat by jou mond uitkom – wat jy sê – en die hart is ook die bron van die onreinheid van die mens.
Hiermee keer Jesus die hele Joodse idee van reinheid met sy talle voorskrifte om. Dit gaan nie om rituele reinheid nie, maar om reinheid van die hart.
En hoe lyk ’n rein hart volgens Jesus?
Dis nie ’n hart wat deur 613 gebooie skoon gehou word nie. Dit is ’n hart wat sy suiwerheid vind in die konsentrasie op een gebod: die gebod van die liefde. Dis ’n hart wat deur die hoogspanning van God se liefde geraak is, sodat dit geëlektrifiseer word tot liefde vir Hom en die naaste. Dis ’n hart wat deur God van selfsug bevry is. Teenoor die 613 voorskrifte stel Jesus die dubbelgebod van die liefde teenoor God en die naaste (Matt 22:40). Die “een ding” waaraan Jesus vir Marta herinner het, suiwer die hart.
Søren Kierkegaard, die Deense filosoof-teoloog, het in 1846 die saak raak saamgevat in die titel van een van sy boeke wat soos volg vertaal kan word: Reinheid van hart is om een ding te wil.
Só kom God
Mense is wesens wat bewustelik en onbewustelik soek na weerkaatsings van God. Ons verlang om te sien wat mooi en goed is, en wat sin sal maak van die lewe. Op baie plekke het ons dowwe weerkaatsings gesien, maar op een plek was dit so helder dat ons kon sê: Hier het God gekom.
In Jesus het God Homself vir ons kom wys, sodat ons kan weet hoe die lewe regtig lyk. Kom ons staan stil en vra onsself af: In watter soort mens het God toe gekom? Hy het in die tyd van die groot Romeinse Ryk gekom. In dié ryk was daar baie belangrike stede en kultuursentra, magtige sosiale stande en vooraanstaande families. Jesus sou as ’n Romeinse senator of militêre veldheer kon kom.
Maar God het besluit om die ander pad te vat. Hy kies Galilea, een van die agterlikste provinsies van die Ryk, en Nasaret, een van die mindere dorpe, en dáár word Hy mens as seun van ’n arm skrynwerker. Jesus sou Hom in dié ambag kon opwerk, maar Hy het nie. Ons tref Hom aan op die pad saam met ’n klompie vaste volgelinge, ’n swerwer te voet, sonder huis of gesin, prakties sonder enige besittings.
Jesus kom in ’n ander gestalte as wat ons van God sou verwag: as mens met min besittings, status of mag. Maar juis daarom vry vir menslikheid. Soos Van Wyk Louw gesê het:
Nie uit die wit paleise nie
wou Hy (uit soewereine Wil)
tot ons soort staat gebore word;
maar, waar die Kuise en die Arme stil
en buite die hotel se poort
verniet loseer het in die stal,
het Hy, Visarendjie van God,
in ons benoude vlees geval.
Die eerste oë wat Hom sien,
was skawagters vol strooi en stof:
kras manne wat in skerms woon
en ruik na bok en rook en mof;
ná baie dwaal en baie soek
– en selfs digby Herodes vra!
kom eindelik die Wyses tóg
met goud en wierook agterna.
Hy het sy eerste kern gekies
nie uit geleerdes in die Skrif
of dié wat hande en borde was
met koue voorgeskrewe drif;
maar vissers en ’n tollenaar
die’t Hy geroep met sagte groet:
manne met harde hande en sweet
en eelte, en ’n oop gemoed.
En toe Hy sy groot net uit laat gooi
regs van die boot en links en regs,
het Hy ingesleep: ’n vreemde prooi –
’n visvangs soos die óú Wet slegs
in