Ons dink ons vind meer geluk, maar in werklikheid vervlak ons ons geluk. Ons is nie meer tevrede met wat ons het nie. Ons is beter verbruikers wanneer ons telkens weer aan ons onvergenoegdheid probeer ontsnap deur nog meer te bestee aan nog meer besittings en vermaak. Die ekonomie hou van ontevrede mense, want dit skep ’n aanvraag vir produkte wat veronderstel is om ons behoeftes te bevredig. Die ekonomie wil graag hê ons moet ontuis voel in ons omstandighede; dat ons gedurig na verandering moet soek. Weens dié druk wat markkragte op ons uitoefen, vind ons dit moeilik om lojaal te bly aan ons werk, ons eggenoot en ander waardevolle verbintenisse. Hulle word soos ou motors vir iets (of iemand) anders of beters verruil. So kompliseer ons voortdurend die lewe.
Die rotgod
Hoe maak ons ’n einde aan dié kringloop?
Ons soek die rigting na ’n alternatiewe waardesisteem. Alle verantwoordelike instellings in ons samelewing, gesinne, skole, kerke en so meer behoort ons te help om ons kompasse hierop in te stel. Veral van gemeentes verwag ’n mens dit. As hulle in alternatiewe gemeenskappe ontwikkel, kan daar in die hele dolle wedloop minstens enkele groepe wees wat in ’n ander rigting beweeg en vir die ander hoop gee dat vryheid moontlik is.
Maar ten spyte van goeie bedoelings slaag die kerke nie altyd hierin nie. Dikwels is die rykste manne ook die invloedrykstes in die gemeente. Die motors rondom die kerk spreek van wêreldse sukses. Die kerkgebou is duur, en ook die predikante probeer hard om soos een van die rykes te lyk. Dikwels trek hulle baie mense en geld deur te verkondig dat God getroue kerkbywoning en dankoffers met uiterlike sukses beloon.
Op sigself is voorspoed nie noodwendig sleg nie, maar: watter boodskap kry die kinders en die ander wat na die gemeente kyk? Kan ons hulle werklik kwalik neem as baie van hulle die indruk kry dat godsdiens ’n mens help om “wenners te wees” in die wedloop van die wêreld?
Die feit dat selfs die kerk, wat gestuur is om die boodskapper van bevryding te wees, hom moeilik aan die greep van die groot wedloop kan ontworstel, moet ons al laat vermoed dat ons hier met ’n enorme mag te kampe het. Jesus se woord volgens Matteus 6:24 stel dit aan die kaak: “Niemand kan vir twee base tegelyk werk nie. Hy sal óf die een minder ag en die ander een hoër, óf vir die een meer oorhê en die ander een afskeep. Julle kan nie God én Mammon dien nie.”
Die mag van die materiële en sy bondgenote kon in Jesus se tyd nog nie so erg gewees het as vandag nie. Tog beskryf Jesus reeds dié mag in skrikwekkende terme. Onthou, hierdie woorde is aan Christene gerig. Hulle wou God dien, maar saam met Hom ook nog hul materiële ambisies. Hierop antwoord Jesus: Die materiële is ’n groter en gevaarliker mag as wat julle gedink het; wie dié mag dien, keer daarmee die rug op God. Jesus gee dié mag ’n naam: Mammon. Hy is soos ’n ander god. Hy hínder jou nie net in jou toewyding aan God nie, maar laat jou van God wégdraai. Daarom moet jy kies. Net een van die twee.
Mammon het gedurende die afgelope twintig eeue nie stilgesit nie. Hy het die vryemarkstelsel geïnfiltreer en die mensdom in ’n knelgreep gekry. Ons het met ’n afgod te doen, die god van die rotteresies, die rotgod.
Kristalle
• Ontwikkel insig in die rotteresies wat jou meesleur.
• Moenie die krag van die moderne ekonomie onderskat nie. Dit kan miljoene mense uit armoede ophef. Maar dit kan tegelykertyd miljoene mense in geestelike armoede indryf deur hulle te kondisioneer om die tydelike te oorwaardeer.
• Sien daarna uit om in jou besinning oor eenvoud ’n ander, beter weg te ontdek en in te slaan.
1 Kavanaugh 1991:61.
2 Foster 1978:13.
3 Kavanaugh 1991:3.
4 De Klerk 1975:303.
5 MacDonald 1988:20.
6 Taylor 1974:39.
7 Aangehaal in Kavanaugh 1991:xxvi.
Hoofstuk 3
3
Daar kom ’n sagter tyd op
In die Westerse kultuur is daar ’n geleidelike klimaatverskuiwing aan die gang. Mense noem dit die oorskuif van die moderne na die laat-moderne of postmoderne lewensgevoel. Die “moderne” lewensgevoel wat van die 17de tot die 20ste eeu geheers het, begin sedert die middel van hierdie eeu geleidelik verswak. Waar die moderne klimaat in die rigting van die rotteresies geneig het, probeer die postmoderne lewensgevoel juis daarvan wegbeweeg.
Dis ’n harde tyd waaruit ons kom
Kom ons probeer eers die moderne lewensgevoel tipeer. Ek wil dit as hard beskryf.
Dink aan die beeld van ’n groot, swart, rokende fabriek. As ons na die verskillende areas van hierdie sinnebeeldige fabriek kyk, help dit ons om die modernisme te verstaan.
Die bron waaruit dié “fabriek” ontwikkel het, is die menslike rede, wat sedert die 17de eeu geweldige suksesse behaal het. Deur rasionele inspanning het die natuurwetenskap gegroei, en deur die praktiese toepassing daarvan het die magtige moderne tegnologie ontwikkel. Groot masjiene kon gebou en reusefabrieke opgerig word, waardeur baie geld gemaak kon word.
Die gevolg is dat die Weste ’n oormatige vertroue op die rede ontwikkel het. Die bestuurders van die “fabriek” is rasioneel en georganiseerd en hardwerkend. Daar is nie tyd vir emosie en sagte menslikheid teenoor sukkelende werkers nie, want die produksie moet opgestoot word. Bestuurders werk met harde doelwitbestuur.
Dit skep ’n omgewing waarin werkers doelgerig kompeteer om bevordering, want jou waarde in die lewe word bepaal deur jou status en verdienste en die statussimbole wat jy daarmee kan aanskaf. Topbestuur kom met baie duur motors werk toe.
In die strewe na prestasie verwaarloos personeel hul gesondheid.
Van die suksesvolste werkers se huwelike is arm, want die rasionele kant van hul menswees word oorbeklemtoon ten koste van die intuïtiewe sy.
Dié wat goed vaar, is oor die algemeen eensame mense, want hulle het nie tyd vir vriende nie. Die vroue wat goed vaar in dié “fabriek”, is nog harder en doeltreffender as die mans.
Die fabriek het ook ’n omgewingsafdeling om te kyk na die klagtes dat hulle die rivier en die lug besoedel en te veel kweekhuisgasse vrystel, maar hulle kry min ondersteuning want die produksiedoelwitte oorheers. Die belangrikste verwagting van die bestuur is nie dat dié afdeling die fabriek se omgewingsimpak moet verminder nie, maar dat hulle moet keer dat die staat die fabriek dwing om dit drasties te verminder.
Dis ’n harde tyd waaruit ons kom, nie waar nie?
Die heersende waardes was dié van besit, prestasie, mag, “manlikheid” en die dergelike. Dit het mense weerloos gelaat teenoor die suigkrag van die rotteresies.
’n Oorgang na ’n sagter tyd
Die afgelope paar dekades is daar in die Weste ’n sagter tyd aan die opkom. Onder die meeste Afrikaners het dié sagter waardestelsel egter nie vinnig ontwikkel nie. Die harde politieke stryd in die land en die blankes se poging om die mag te behou, het die ouer, harder waardes bevoordeel. Sedert 1994 bly dié waardes sterk weens die meedoënlose ekonomiese kompetisie. Die meeste Afrikaners klim in om ten spyte van regstellende aksie en dergelike teenkragte