Kopwond. Anthony Feinstein

ook nie, word dit een geveg wat die apartheidsweermag nie sal kan wen nie.

      As siekte rasse-skeidslyne volg, waaraan ly die wit mans dan? Hierop is die antwoord komplekser. Die heel ergste is die beroepsoldate van wie sommige aan ’n erge graad van ipekonders ly. Soos motte na ’n kers word hulle na die siekeboeg aangetrek. Hulle kan dalk in die minderheid wees, maar wat hulle in getalle kortkom, maak hulle voor op in hul gesteun en gekreun. Hul lieste is dalk silwerskoon, maar hul klagtes is ewe eentonig en meestal oor beuselagtighede – slymvliesontsteking, skilfers, pitsere, snotneuse en slegte asem van te veel drink.

      Die dienspligtiges – seuns skaars uit die skool – is egter ’n heel ander storie. Hulle word by duisende Oshakati toe gestuur. Hulle sal twaalf maande op die Grens deurbring en al waarna hulle sal uitsien, is om weer huis toe te gaan. Dis te verstane dat hulle baie goed lyk, vars en uiters fiks ná maande in ’n infanterie- of artilleriebasis. Dié manne sit nie die siekeboeg vol met verbeelde siektes nie. Maar hulle doen snye op en hul wonde moet steke kry, en hulle val en breek bene wat gespalk moet word.

      Wanneer hulle op draagbare ingedra word, is hulle oë meestal toegeknyp om die trane te bedwing. Dit val ons op, want onder die dienspligtiges is daar geen eiegeregtigheid nie. Dit verstom en ontstel ons om te sien hoe die jong manne tot elke prys probeer om dieselfde respek en onderdanigheid teenoor die luitenant-dokters te betoon as teenoor hul offisiere in die infanteriekorps. Sommige probeer selfs salueer terwyl hulle versigtig op een gesonde been probeer balanseer.

      Daar bestaan egter nie sulke formaliteit in die siekeboeg nie. Ongesteldheid en siekte verwater rang en bring ’n gemaklike kameraadskap mee tussen die dienspligdokters en hul ordonnanse. Maar dit maak nie saak hoe hard jy probeer om die soldaat op sy gemak te stel nie, jy kry dit selde reg. Om onderdanig te wees, is maande lank op Upington so meedoënloos by hom ingedril dat hy teen die tyd dat hy op Oshakati aankom soos Pawlof se hond op ’n dokter se epoulette reageer.

      Elke nou en dan ontwikkel jy ’n band met een van die dienspligtiges wat verder gaan as die gewone dokter-pasiënt-verhouding. Onder alle dienspligtiges – ook tussen dokter en pasiënt – wat nie uit vrye wil hier is nie en wie se enigste doel is om lewend uit die verknorsing te kom, heers ’n stille akkoord. Ons lap dus maar die gesnyde en gebreekte liggame, en ons doen dit met ’n missie. Want die seuns is net soos ons, net minder gelukkig. Ons doen alles in ons vermoë om dit vir hulle ’n bietjie makliker te maak, van doktersbriewe skryf wat ’n paar dae se siekteverlof sal verseker of slegs ligte take vir ’n paar dae aanbeveel, tot iets kleins soos om ’n koue Coke uit een van ons groot koelkaste vir hulle te gee. Ons beskou dit alles as klein oorwinnings oor ’n stelsel wat ons almal gevange hou.